Morgunblaðið - 13.07.1988, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. JULI 1988
Chagall á vinnustofu sinni í Vence, 1965.
Upphafning
sálarinnar
„Maðurinn með langa nefið“, 1919, búningateikning.
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Það fer nokkur fiðringur um mig
er ég hef að rita um sýningu á verk-
um Marc Chagalls í Listasafni ís-
lands.
Þessa sýningu hef ég geymt mér
þangað til síðast, enda stendur hún
lengst allra listviðburða á Listahátíð
eða til 14. ágúst og fýrr telst þess-
ari veizlu ekki að fullu Iokið, en þess-
um gimsteini í túrban listahátíðar
hefur verið skilað til síns heima.
Ekki svo að skilja, að Chagall sé
uppáhaldsmálari minn, frekar en
íjöldi annarra mikilvægra málara, —
hef aldrei átt neinn slíkan. Hann
hefur hverju sinni verið sá, sem ég
hreifst af síðast. Chagall var sífrjór
í listsköpun sinni eins og allir sannir
listamenn, sem endumýja sig líkt og
kameljón í hvert skipti, sem þeir búa
til nýja mynd, jafnvel þótt þeir máli
sama myndefnið alla ævi. Slíkir
menn eru alltaf í takt við tímann,
þvi að þeir virkja hann, en ganga
ekki einungis eftir honum og láta
berast með straumnum, og eru því
holdgervingar fortíðar, samtíðar og
framtíðar.
En það vantar ekki, að Chagall
hafi verið afgreiddur margoft sem
eitthvað úrelt og væmið — „passé“.
Einkum af þeim, sem líta list gær-
dagsins í sama tímarúmi og sjálfa
fomeskjuna — svipað útdauðri dýra-
tegund líkt risaeðlunni. Þetta er
slæmur arfur frá upplýsingaöldinni,
sem verður að illkynjuðum faraldri
reglulega eins og þegar listin var
orðin að klárum vísindum, sem höfðu
ekkert til náttúrunnar að sækja.
Þegar ég nam í Osló á sjötta ára-
tugnum vom landar Munchs jafnvel
næstum búnir að afgreiða hann og
Picasso átti að hafa játað svik sín,
listræna pretti, skriflega. Sá sami
var næsta úreltur er ég dvaldi í
Miinchen seinna á áratugnum og
talinn á leiðinni að gleymast.
Raunin er sú, að þessir menn
ásamt Chagall, Matisse, Braque,
Miró og fleiri stórmeisturum málara-
listarinnar hafa aldrei verið jafn lif-
andi og ferskir en einmitt á síðustu
tímum og menn lifa á list þeirra og
hugmyndum — eru í gríð og erg að
máta gamla hatta þeirra í spegli
nýrra formerkja, svipað því er þeir
sjálfir gerðu fyrrum varðandi sér
eldri meisturum.
En kannski er sú tilfinning alltaf
jafn rík hjá mannskepnunni að fella
úr gildi sem gamaldags viðhorf ann-
arra — en það minnir á hið frum-
stæða lögmál „að éta og vera étinn“.
Meistaramir, sem ég nefndi hér
fyrr, voru vaxnir upp úr því að þurfa
að gera slíkt og kalla það yfir fjöld-
ann, en þeir endumýjuðu listina með
verkum sínum með fulltingi eldri og
ferskrar listar, voru gallharðir í skoð-
unum, en tilbáðu þó hver á sína vísu
allt ekta og upprunalegt í listinni.
Þessir menn voru og fæstir mikiir
vexti og vænlegir til afreka á orr-
ustuvelli, þar sem líkamsburðir ráða
úrslitum, — hinn sterki ber sigurorð
af hinum veikburðari. Kraftar þeirra
fólust í innra eldi, metnaði og vits-
munum.
Hugarflugið fór af stað með Cha-
gall er ég sankaði að mér öllu les-
efni um hann og myndabókum í eigu
minni við svefnmál á dögunum og
hóf að fletta í þeim, skoða og lesa.
Er ég sofnaði dreymdi mig fagran
draum, hinn fallegasta í langan tíma,
samhengislausan og óræðan eins og
myndir Chagalls í senn súrrelistískan
og súprematískan, og honum lauk
er ég var innan um merkilegt fólk
að leita að heimildum um meistarann
og ung stúlka kom til mín og þrýsti
á vanga mér mjúkum þvölúm kossi.
- 0 -
Því er stundum haldið fram, að
allir skilji Chagall, meðtaki hann sem
sjálfsagðan hlut svo sem ævintýra-
skáldið H.C. Andersen eða tónsmið-
inn Mozart. Eftir því var tekið á
árunum upp úr 1950, að til Kaup-
mannahafnar kom undrabam frá It-
alíu, Pierino Gamba að nafni, er
sveiflaði tónsprotanum af mikilli
snilli og virtist kunna Mozart utan
að, á meðan hann þurfti að hafa
fyrir því að tileinka sér önnur tón-
skáld.
Þannig er þessu trúlega farið með
myndir Chagalls, fólk skilur þær,
skynjar og meðtekur án erfiðis, enda
er hann með ástsælustu málurum
aldarinnar.
Hann er líka bam aldar flugsins,
sem hóf sjálfur sálu sína til flugs,
þá nýkominn til Parísar og þurfti hér
ekkert vélarafl. Lækkaði svo ekki
flugið fyrr en yfir húsþökum fæðing-
arþorps síns í nágrenni Vitebsk, þar
sem hann ólst upp og lifði sín fyrstu
manndómsár. Húsin virðast hafa
flogið á móts við hann ásamt mönn-
um og skepnum úr nútíð og fortíð,
ævintýri bemskunnar, draumum
hennar, fomum helgisiðum og gyð-
ingdómi. Úr öllum þessum þáttum
óf hann svo myndheim sinn, sem