Morgunblaðið - 13.07.1988, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. JÚLÍ 1988
.
X
Tom Amorosi ljósmyndar öskulög í jarðveginum, Thomas McGovern
fylgist með.
Morgunblaðið/KGA
Svalbarð í Þistilfirði. Öskuhaugurinn gamli, sem verið er að grafa í er fremst t.v.
Dýrafornleifa-
fræði á Svalbarði
Á Svalbarði í Þistilfirði eru miklar tilfæringar þessa dagana. Tólf
manna hópur erlendra fornleifa- og mannfræðinga hefur hreiðrað
um sig í nýja barnaskólanum og þaðan halda þeir á hverjum morgni
til að grafa upp bein og muni úr gamla bæjarhólnum á Svalbarði,
ræða við bændur, kortleggja hreppinn og safna jurtum. En hver er
tilgangurinn með þessu athæfi? Blaðamaður og ljósmyndari Morgun-
blaðsins litu við á Svalbarði og könnuðu málið.
in sem mokað er upp er síðan sikt-
uð, svo smáhlutir eins og tennur,
sem í henni kynnu að leynast fari
ekki forgörðum. Þegar heim kemur
á kvöldin eru svo allir hlutir sem
fundist hafa yfir daginn færðir á
skrá inn í tölvu, sem færir þá í
rétta flokka og skrifar út línurit og
skífur sem sýna hlutfallið milli
beina úr mismunandi dýrum. McGo-
vem sýndi blaðamanni slík línurit
frá öðrum fornleifauppgröftum á
fslandi og voru þau mjög ólík ritun-
um frá Svalbarði. Á ritunum frá
Stóru Borg voru fiskbein t.d. í yfir-
gnæfandi meirihluta en á Svalbarði
em það selbein, hvalbein og bein
úr sauðfé sem mest ber á. Sagði
McGovern að einnig hefðu fundist
nokkrir munir unnir úr hvalbeini,
þótt ekki væri það neitt í líkingu
við stríðsöxina úr hvalbeini sem
þeir hefðu fundið á Grænlandi.
Þrátt fyrir ljúfmennsku McGov-
ems var greinilegt að hann var
Það var glaða sólskin og hiti
þegar Morgunblaðsmenn bar að
garði og létt yfir hópnum þar sem
hann vann af kappi í bæjarhólnum.
Thomas McGovern, bandarískur
fornleifafræðingur sem stjórnar
uppgreftrinum, tók á móti okkur
með bros á vör, leiddi okkur um
svæðið og útskýrði af mikilli þolin-
mæði tilgang og framkvæmd rann-
sóknarinnar.
„Þessi vinna hér á Svalbarði er
liður í stærri rannsókn á lifnaðar-
háttum fólks og þróun byggðar á
Norður-Atlantshafssvæðinu. Eg og
félagar mínir, Gerry Bigelow og
Tom Amorosi, sem báðir em með
mér hér, höfum unnið að upp-
greftri og rannsóknum á Grænlandi
og Hjaltlandseyjum sl. 15 ár, auk
þess sem við höfum séð um rann-
sóknir á öllum dýrabeinum úr upp-
greftrinum á Stóm Borg. Við emm
ekki búnir að vinna hár á Svalbarði
nógu lengi til að draga upp ein-
hvetja heildarmynd, en það sem við
höfum fundið hingað til bendir til
þess að lifnaðarhættir fólks hér
hafi um marjgt verið líkari því sem
gerðist í Islendingabyggðum á
Grænlandi en t.d. á Stóm Borg.
Við höfum fundið mikið af sel- og
hvalbeinum hér, en minna af bein-
um úr húsdýrum og fiski. Þessi
hóll sem við emm að grafa í er
* gamall öskuhaugur, sem virðist
hafa verið notaður öldum saman
og geymir því fágætlega gott safn
beina frá mismunandi tímum. Það
sem dýrafomleifafræði snýst um
er að rannsaka hvaða dýr fólk nýtti
og hvernig, og besta ráðið til að
komast að því er að rannsaka bein,
sem fleygt hefur verið með matar-
úrgangi".
„Það sem við emm að reyna að
komast að er það hvemig fólk lifði
á þessum slóðum fyrr á tímum.
Hvemig bmgðust menn við kóln-
andi veðurlagi á seinni hluta mið-
alda t.d. Það hafa verið settar fram
margar kenningar um lifnaðarhætti
og búskaparlag til forna, en án
rannsókna á fornminjum eru kenn-
ingarnar lítils virði. Fólkinu hér í
nágrenninu finnst við, held ég, dá-
lítið galin að vera krafsandi ofan í
jörðina í leit að beinum, en beina-
rannsóknir em ein mikilvægasta
aðferðin til að sjá þróun búskapar-
hátta og fæðuvals. Daniel Bmun
safnaði beinum bæði frá íslandi og
Grænlandi, svo þetta er ekki ný
bóla í fornleifafræðinni. Annars vil
ég koma því að hvað heimilisfólkið
hér á Svalbarði hefur verið hjálp-
legt og skilningsríkt og raunar alíir
hér í sveitinni. Aðstaðan í barnaskó-
lanum er hreint frábær og okkur
finnst við næstum vera á lúksus-
hóteli, eftir að vera vön að búa í
tjaldbúðum á Grænlandi“ sagði
Thomas McGovem.
Það er greinilega ekki fyrir óþol-
inmóða að fást við fornleifaupp-
gröft. Eftir að búið er að grafa í
gegnum svörðinn er skafíð ofurvar-
lega með spaða ofan af moldinni.
Hver einasti hlutur sem fínnst er
mældur og skráður og merkt við
staðinn þar sem hann fannst. Mold-
Charlotte Taylor með selbein nýuppgrafið. Fjær sést Jim Wallett
Thomas McGovern útskýrir starfsaðferðir forn-
leifaf ræðinganna.
Thomas McGovern leiðbeinir Katharine Wood-
house-Beyer (t.v.) og Bobbi Brickman við upp-
gröftinn.
orðinn óþolinmóður að snúa sér að
vinnunni. Blaðamaður sneri sér því
að þeim Gerry Bigelow og Tom
Amorosi og innti þá eftir áliti á
starfinu á Svalbarði. Bigelow sagð-
ist nú lítið geta sagt um það, hann
hefði komið með rútu frá Reykjavík
kvöldið áður og væri ekki kominn
inn í hlutina. Hann væri búin að
vinna við rannsóknir á Hjaltlands-
eyjum í 15 ár auk þess að hafa
verið aðstoðarmaður Toms McGov-
erns á Grænlandi. Hann sagðist
hafa mestan áhuga á fiskveiðum,
aðferðum við þær og neysluvenjum
á fiski og væri mjög gaman að
bera saman Hjaltlandseyjar og ís-
land með tilliti til fiskveiðanna.
Einnig væru eyjasamfélög að ýmsu
leyti ólík öðrum og samanburður á
þessum tveimur eyjum því áhuga-
vekjandi.
Tom Amorosi hefur unnið með
þeim McGovern og Gerry Bigelow
síðan 1980, en áður var hann nem-
andi McGoverns í Hunter College í
New York. Hann sagði að í því sem
þeir hefðu fundið hingað til hefði
komið sér mest á óvart hve stórir
hvalir hefðu verið veiddir á Sval-
barði og hve mikið væri af selbein-
um.
Auk fornleifafræðinganna eru á
Svalbarði Jón Haukur Ingimundar-
son, mannfræðingur og tveir
bandarískir aðstoðarmenn hans, en
þeir voru í leiðangri um sveitina
þennan dag. Verkefni þeirra er að
kortleggja hreppinn og ræða við
bændur um breytingar á landnýt-
ingu, fólksflótta og fleira. Það eru
National Geographic Society í
Bandaríkjunum, Bandaríski
vísindasjóðurinn og Hunter College
í New York sem fjármagna starf
fornleifafræðinganna, en Mann-
fræðiskor Félagsvísindadeildar Há-
skóla íslands greiðir laun Jóns
Hauks. Aðstoðarmenn fornleifa-
fræðinganna eru bæði bandarískir
og kanadískir og von er á breskum,
norskum og sænskum fræðingum
seinna í sumar. Eins og áður sagði
er það tólf manna hópur sem vinn-
ur að rannsóknunum eins og er og
Tom Amorosi var spurður hvort það
kæmu ekki upp erfiðar aðstæður
hjá fólki sem vinnur saman allan
daginn, borðar saman og eyðir nótt-
unum undir sama þaki vikum sam-
an.
„Það verður auðvitað að velja vel
í svona hópa“ sagði Tom „það er
óþolandi fyrir álla ef fólki sem er
í svona nánu samneyti kemur ekki
saman. En þessi hópur er mjög
góður og allir leggja sig í líma við
að láta hlutina ganga upp“. Og það
var ekki annað að sjá en góður
andi ríkti í hópnum, brandararnir
gengu á víxl, en flestir voru óskilj-
anlegir utanaðkomandi aðilum.
Vinnan hafði algjöran forgang og
ekki laust við að sá grunur læddist
að blaðamanni og ljósmyndara að
nærvera þeirra hefði truflandi áhrif,
þótt allir væru hinir vingjarnleg-
ustu. Eftir nokkurra tíma viðdvöl
kvöddum við því með virktum og
þökkuðum fyrir ánægjulega og
fræðandi heimsókn.
Texti: FB. Myndir: KGA