Morgunblaðið - 09.10.1988, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. OKTÓBER 1988
„Ég gerði mér snemma
grein fyrir að heimurinn
er örlítíð stærri en litía
eyjan ísland uppi í norð-
urhafi. Mig langaði tíl að
sjá hann. Það lá því fyrir
að ég færi utan til náms.
Ég ætlaði mér alltaf að
læra eitthvað geysilega
mikið.“
Baldur Elíasson ólst
upp í stórum systkinahópi
á Njálsgötu 94 í
Reykjavík. Hann er sonur
hjónanna Elíasar Hjör-
leifesonar, bygginga-
meistara, og Ingibjargar
Guðmundsdóttur. Faðir
hans lést 39 ára gamall
úr lungnabólgu þegar
Baldur var aðeins eins
árs. Móðir hans hélt ljöl-
skyldunni saman og settí
hana til mennta. Baldur
fór erlendis haustíð 1957
í háskólanám og hefur
ekki snúið heim tíl
Jt langdvalar síðan. Og hef-
ur eiginlega ekki hætt
námi heldur. Hann stund-
ar rannsóknastörf hjá
Asea Brown Boveri
(ABB) í Baden í Sviss og
er ekki ánægður nema
hann læri eitthvað nýtt á
hverjum degi. „Þess
vegna hef ég alltaf reynt
að fást við verkefiii sem
ég veit eiginlega ekkert
um. Þannig get ég Iært.“
Þegar Baldur segist hafa
viljað „sjá heiminn" á
hann ekki við að hann
hafí viljað ferðast um
hann þveran og endi-
langan. Hann vildi jú kynnast
heimsmenningunni, láta menning-
arstrauma leika um sig, en hann
vildi fyrst og fremst fræðast um
hann og skilja frá sjónarhomi
vísindamannsins. Þess vegna sner-
ist samtal okkar á sólríkum sumar-
degi meðal annars um gróðurhúss-
áhrifin í andrúmsloftinu, ósongötin,
vetrarbrautir og vanþekkingu
mannsins. „Það er fáránlegt að láta
sér detta í hug að þessi maurateg-
und sem við tilheyrum hér á jörð-
inni geti áttað sig á öllu því sem
er fyrir hendi í heiminum." Sjálfur
er Baldur hafsjór fróðleiks. „Eg hef
því miður ótrúlega gott minni, man
hluti sem ekkert gagn er að.“ Hann
er tilbúinn að miðla þekkingu sinni
af stakri þolinmæði til þeirra sem
sýna áhuga. Hann tekur hlutina
ekki alltof hátíðlega, getur verið
orðhvass en kímnigáfan er aldrei
langt undan.
Hrokafyllsta apategundin
Fyrir honum er mannskepnan
ekki annað en ein af hinum mörgu
dýrategundum hér á jörðinni. „Þessi
undirdýrategund sem við tilheyrum
er mjög ung. Hún kom fram fyrir
svona 35.000 árum og er náskyld
mannapanum. FVam að því var
Neanderdalsmaðurinn alls ráðandi.
Það veit enginn af hveiju hann
hvarf og hvemig við komum fram.
Það er talið að hann hafi haft
stærra heilabú en við. Kannski var
hann bara of greindur og varð
þreyttur á lífinu á þessari jörð. Ég
veit það ekki. Alla vega hvarf hann.
Síðan höfum við ráðið rílqum. Og
erum nógu hrokafull til að kalla
okkur sjálf homo sapiens, eða hinn
viti boma mann, eins og Bertrand
Russell benti á. Það hefur enginn
fengið tækifæri til að spyija hinar
dýrategundimar hvað þær kalla
okkur. En það er víst að við erum
ekki alltaf mjög viti borin, fáfræðin
' er oft gegndarlaus. Við erum í raun-
Erum við
þá bara fáfróð dýr
á rölti um j örðina?
inni gangandi þverstæður. Við
framleiðum stórkostlega hluti eins
og tónlist Bachs eða Mozarts en svo
háum við styijaldir og emm á góðri
leið með að eyðileggja umhverfi
okkar. Annars vegar með því að
framleiða efni sem náttúran þekkti
ekki áður og hins vegar með því
að tímgast eins og rottur og mýs.
Þeir sem voru hér á undan okkur
vom svo fáir að þeir gátu ekki skað-
að umhverfi sitt þótt þeir hefðu
allir verið af vilja gerðir.
Náttúran er í hárfinu jafnvægi
sem þolir ekki mikið álag. Afstaða
brautar jarðar gagnvart sólu þarf
til dæmis ekki að breytast nema
um örfáar gráður til að það verði
ísöld. Það tekur ákveðinn tíma að
koma náttúmnni úr jafnvægi en
þegar það gerist þá er ekki svo
auðveldlega aftur snúið, þróunin er
hafin og æðir eins og hraðlest niður
teinana. Það átta sig því miður
ekki allir á þessu og þeir sem gera
það geta eklri gripið í taumana fyrr
en afleiðingamar koma í ljós af því
að það kostar peninga. Það hefur
til dæmis verið vitað lengi að miklu
magni óefna er hleypt í Norðursjó-
inn. Hann hefur smátt og smátt
verið að breytast í dmllupoll. En
það er ekki fyrr en nú þegar allt
er að deyja í honum að reynt er
að spoma við hættunni. Það er
bara að vona að við gemm ekki út
af við okkur sjálf á endanum."
Náttúruleg kenning á
ósongötunum
„Við þurfum þess ekki af því að
það er til Iausn á öllum hlutum.
En það kostar peninga. Hvað emm
við reiðubúin að borga mikið fyrir
að halda í okkur lífinu? Ég er til
dæmis viss um að gróðurhússáhrif-
in geta skapað mikinn vanda hér á
jörðinni. í framtíðinni verður að
finna leið til að koma í veg fyrir
að allt koldíoxíð fari upp í andrúms-
loftið. Það er framleitt við alla
brennslu. Ég framleiði það núna
með vindlinum. Það og annað gas
sem við framleiðum kemur í veg
fyrir að hitabylgjur frá jörðinni
komist út í himingeiminn og and-
rúmsloftið hitnar þess vegna smátt
„Ég áttaði mig fljótt á því að ég er og verð alltaf íslendingur, sama
hversu lengi ég bý hér á meginlandinu og laga mig að lifnaðar-
háttum Evrópubúa,“ sagði Baldur Elíasson sem hefúr búið í Sviss í
ein 30 ár.
og smátt, eins og loft í gróðurhúsi
þar sem gler hleypir ljósi inn en
hitanum af sólargeislum ekki út
aftur. Hafið tekur held ég við helm-
ingnum af koldióxíði sem framleitt
er. Það sekkur til botns og breytist
meðal annars í kalkstein á 6.000
árum. Ég sá lagt til í nýlegri
vísindagrein að koldíoxið sem verð-
ur til við framleiðslu á raforku úr
jarðgasi verði leitt í fljótandi formi
út í sjó. Þetta væri hægt en það
kostar peninga. Það er fyrst núna
sem vísindamenn tala um að það
þurfi að gera eitthvað við þessu en
hingað til hefur verið látið eins og
ekkert væri hægt að gera.
Æ meiri kröftum er nú eytt í að
framleiða tæki sem draga úr efnum
sem önnur tæki framleiða. Þriðji
hluti kostnaðar nýrrar kolaraf-
stöðvar fer til dæmis í tækjabúnað
sem á að gera efnin sem stöðin
framleiðir óskaðleg fyrir umhverf-
ið.“ Rannsóknastörf Baldurs sjálfs
að undanförnu hafa tengst þessu
beint. Hann hefur stundað fræðileg-
ar rannsóknir hjá ABB, sem hét
áður Brown, Boveri og Cie (BBC)
og var eitt stærsta fyrirtæki Sviss,
í tæp tuttugu ár. „Rannsóknir
mínar eru orðnar hagnýtari en áður
fyrr. Ég var aðallega í abstrakt-
rannsóknum en fyrirtækið reynir
nú í æ ríkari mæli að nýta þær við
tækjaframleiðslu.“ Það framleiðir
raforkustöðvar og skyldan tækja-
búnað.
Baldur hefur einnig velt vöngum
yfir götunum á ósonlaginu, hann
stundaði rannsóknir á ósoni í tíu
ár hjá BBC. Eins og menn vita þá
skýlir ósonlagið jörðinni fyrir út-
fjólubláum geislum. Fyrir nokkrum
árum kom í ljós að það var gat á
því yfir suðurpólnum. Ein skýring
þess er talin vera að gas sem menn
hleypa út í loftið meðal annars úr
úðunardósum er skaðlegt fyrir
ósonlagið. Baldur hefur aðra skýr-
ingu á fyrirbærinu. „Ég ætti að
selja úðunardósaframleiðendum
hana. Þeir mjmdu líklega styrkja
mig til frekari rannsókna." Hann
telur hugsanlegt að hlaðnar agnir
frá sólinni sem finnast í segulsviði
jarðar eyði ósóninu þar sem segul-
sviðið kemur inn í andrúmsloftið,
í í SLEN SKUTÍMA HJÁ
MARGIR Svisslendingar hafa
ótrúlega mikinn áhuga á íslandi.
Sumir leggja það meira að segja
á sig að reyna að læra íslensku.
Baldur Elíasson, vísindamaður,
kennir nú ylhýra málið í Ziirich.
Hann hittir fimm til tíu nemend-
um einu sinni í viku í nokkra
mánuði á ári og hefur gaman af.
Málaskóli í borginni sem kenn-
ír öll hugsanleg tungumál býöur
upp á íslensku. Kennslustundirn-
ar hjá Baldri eru óformlegar.
Hann útbýr sitt eigið kennsluefiii
og notar töfluna mikið. Nemend-
uruír kunna hrafl í málinu og
vilja læra nóg til að geta bjargað
sér á ferðalögum um landið.
Það voru bara þrír mættir
þegar ég fékk að fylgjast með
kennslunni. Dorli Görner tók ást-
Ursula Doppler, Dorli Görner og Rolf Fehlmann skrifa eftir íslenskum upplestri: „Við lærum íslensku.
Baldur er kennari okkar ...“