Morgunblaðið - 27.10.1988, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. OKTÓBER 1988
21
Er bókin betri en myndin?
Um óbærilegan misskilning tilverunnar
eftirAsgrím
Sverrisson
Stundum grípur mann sú tilfinn-
ing að eðli kvikmyndarinnar sé
mönnum enn að mestu hulið, þetta
mörgum áratugum eftir uppfinning-
una. í upphafi þótti þetta óburðugt
kríli, ólíklegt til afreka í heimslist-
inni en þess líklegra til skammlífis
í heimsósómanum. Fyrir einhvem
misskilning komst hún þó á legg
og lagði sinn skerf í sjóði beggja.
Kannski þess vegna hafa systur
hennar, leiklistin, tónlistin, mynd-
listin og bókmenntimar, ávallt litið
hana homauga, eða hverskonar
skepna er það sem selur sig í ræs-
inu en valsar um leið í helgustu
véum sinna nánustu? Nei, meðan
stoltið slær í prúðum hjörtum skal
hún lifa í skugganum og fyrir hvem
skammt aðdáunar, hljóta jafnan
hlut fyrirlitningar. Duga þá lítið
áminningar um breytta tíma, enginn
né engin skal bætast í okkar hóp
og lýsa sig fremstan meðal jafn-
ingja!
Þessi samsæriskenning styðst
auðvitað ekki meira við rök en góðu
hófi gegnir. En goðsögnin er lífseig
meðal mannanna. Aftur og aftur
rekur maður sig á að fólk ber kvik-
myndina saman við systur sínar, sér
í lagi bókmenntir og leikhús, í stað
þess að bera kvikmyndina saman
við kvikmyndina sjálfa. Eða er gulur
fallegri en grænn af því að grænn
byggist auk þess á bláum? Jú, bók-
in er betri!
Þessi vanhugsaða setning er fóta-
kefli þess sem upplifir bók og kvik-
mynd og kemur eiginlega í veg fyr-
ir að hann njóti hvorutveggja til
fulls. Við vitum öll hvað bókin gerir
okkur. í upphafí var orðið og orðið
var hjá Guði, sem var svo vinsamleg-
ur að framlengja það til okkar svo
við mættum skilja, skynja, sjá og
ímynda. Síðan tekur sig til maður
sem yrkir á fílmu, leitar uppsprettu
í bókinni og færir okkur gjöf, nauð-
ugur viljugur því hann getur ekki
annað. Og þetta er hans sýn og
hans heilaspuni og þú skoðar þessa
gjöf og þú veltir henni fyrir þér en
þú kemst að þeirri niðurstöðu að
hún bregðist vonum þínum því þú
hafir sjálfur vitjað upprunans og séð
með eigin augum að sannleikurinn
leit öðruvísi út?
Um þessar mundir er verið að
sýna í einu af kvikmyndahúsum
borgarinnar mynd sem án efa verð-
ur talin í hópi sígildra verka kvik-
myndasögunnar þegar fram líða
stundir. Obærilegur léttleiki til-
verunnar er ein af þessum myndum
sem leyfa okkur að skilja, skynja,
sjá og umfram allt — ímynda.
Obærilegur léttleiki tilverunnar er
ofurþungi sársaukans sem fylgir
ástinni. Uppsprettan er sótt, með
virðingu, í samnefnda bók Milan
Kundera.
Fyrir stuttu skrifaði Amaldur
Indriðason alllanga grein um mynd-
ina í Morgunblaðið, þar sem hann
fann henni flest til heilla. Margt er
rétt athugað í þessum pistli en þó
var ein klausa sem ég hnaut um
og langar að gera að umtalsefni.
Hún hljóðar svo: „Hvemig fer
bandaríski leikstjórinn Kaufmann
... að því að fílma „Léttleika"
Kunderas? Því er auðvelt að svara.
Hann gerir það sem verður að gera
þegar hvaða bók sem er, er sett á
fílmu; hann einfaldar."
Goðsögnin lifir — i ekki fleiri orð-
um. Þijár setningar, byggðar á mis-
skilningi, ef ekki óbærilegum þá
óviðunandi.
Bækur verða ekki kvikmyndaðar.
Fróöleikur og
skemmtun
fyrir háa sem lága!
Slíkt hafa menn reynt við lítinn
orðstir. Bókin á það sameiginlegt
með kvikmyndinni að gmnnhugsun-
in er að segja sögu. Þessvegna er
hægt að taka grunnhugsun bókar,
sem þá er aðeins innihald án forms,
og yrkja kvikmynd þaðan.
Þetta gerir sá góði maður Philip
Kaufman, sem hefur sýnt það áður
t.d. með The Right Stuff (1983)
að hann er snjall kvikmyndahöfund-
ur. Kaufman setur því ekki bókina
á fílmu, eins og Amaldur talar um.
Sérílagi ekki þessa tilteknu bók sem
svo mjög byggir á eiginleikum hinn-
„Bækur verða ekki
kvikmyndaðar. Slíkt
hafa menn reynt við
lítinn orðstír. Bókin á
það sameiginlegt með
kvikmyndinni að
grunnhugsunin er að
segja sögn. Þessvegna
er hægt að taka grunn-
hugsun bókar, sem þá
er aðeins innihald án
forms, og yrkja kvik-
mynd þaðan.“
ar rituðu tjáningar, leikur með orð,
vangaveltur og vísanir í aðskiljan-
legustu menn og málefni. Inntakið
glímir Kaufman aftur á móti við og
þessvegna er rangt að segja að hann
einfaldi. Um slíkt er ekki að ræða,
hann er að vinna með annan miðil.
Og hvemig á að bera sig að slíku
er síður en svo auðvelt að svara.
Þegar menn gera kvikmjmd hlýt-
ur fyrsta spumingin alltaf að vera:
Hvaða sögu er ég að segja? Og í
framhaldi af því: hvemig ætla ég
að segja hana? Þá skiptir minnstu
hvort hugmyndin komi úr bók, mál-
verki eða niðursuðudós. Þess vegna
er rangt að tala um að Kaufman
skeri frá, höggvi niður, slípi af og
minnki vægi eins og Amaldur kemst
siðar að orði í grein sinni. Bók Milan
Kundera á alls ekki að bera saman
við kvikmynd Philip Kaufman á
þennan hátt. Bæði verkin standa
sjálfstæð og óháð. Kaufman kvik-
myndar ekki bók Kunderas, hann
finnur uppsprettu. myndar sinnar í
gmnnhugsun þessarar sögu. Á
þessu er reginmunur.
Goðsögnin um bókina sem er
betri en myndin verður sjálfsagt
langlíf og torsótt verk að kveða
hana niður. Þess mikilvægara er að
minna sig stöðugt á að kvikmynd
byggð á hugsun ákveðins bók-
menntaverks er sjálfstætt verk, gjöf
til að þiggja en ekki til að mæla á
vogarskálum fyrirfram ráðinna úr-
slita.
Sannleikurinn er eftir allt gulur,
rauður, grænn og blár ...
Höfundur er kvikmyndagerðar-
maður.
ai stinia lifiiii
Ef þú ert meðal þeirra, sem óttast áhrif vaxandi verðbólgu en veist
ekki hvað þú átt að gera, er mál til komið að fá ráðleggingar og
aðstoð hjá Fjárfestingarfélaginu. Það er óráðlegt að stinga höfðinu
í sandinn og bíða eftir betri tíð.
Þetta á sérstaklega við þá, sem þurfa að geyma peninga í
skemmri tíma, peninga sem ættu að bera háa vexti, en það gera
Skyndibréf Fjárfestingarfélagsins.
Skyndibréfin bera nafn sitt með rentu! Þeim er ætlað að leysa
vanda þeirra, sem þurfa að ávaxta fé til skamms tíma með
hæstu mögulegum vöxtum. Þessi bréf henta því bæði fyrir-
tækjum og einstaklingum.
Skyndibréf eru tilvalin fyrir þá sem þurfa t.d. að geyma og
ávaxta peninga á milli sölu og kaupa á fasteignum.
Skyndibréfin eru sem sagt ætluð til skammtíma fjármála-
lausna. Ávöxtun þeirra er á bilinu 7-9% umfram verð-
bólgu. Skyndibréf eru að jafnaði innleyst samdægurs, —
án innlausnargjalds. Kostir þeirra eru óumdeilanlegir.
FjÁRFESTINGARFÉlAGIÐ
Hafnarstræti - Kringlunni - Akureyri
Aðili að Verðbrélaþingi íslands
Hluthafar: Verslunarbankinn, Eimskip, Tryggingamiðstöðin,
Lífeyrissjóður Verslunarmanna
auk rúmlega 400 fyrirtækja og einstaklinga.
Fjármál þín - sérgrein okkar
VJSPBSQ