Morgunblaðið - 02.11.1988, Síða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. NÓVEMBER 1988
Er launamunur karla
og kvenna goðsögn?
eftír Danfríði
Skarphéðinsdóttur
Spumingin sem varpað er fram í
yfirskrift þessarar greinar býður upp
á það að við stöldrum aðeins við,
lítum til baka, á nútíðina, en auðvit-
að verðum við fyrst og fremst að líta
fram á veginn. Nú á dögunum rakst
ég á brot úr grein og þótti mér inni-
haldið hljóða nokkuð kunnuglega, en
þar segir: „Að fá laun sín bætt þann-
ig að það verði hæfileikinn einn, en
eigi kynferðið, sem komi þar til
greina, ætti að vera áhugamál þeirra,
sem nú eru starfandi. „Sömu laun
fyrir sömu vinnu hvort karl eða kona
leysir hana af hendi." Sú krafa er
réttmæt og hlýtur að verða tekin til
greina, sé henni fylgt fram með djörf-
ung og samheldni".
Þessi orð hljóðma líklega kunnug-
lega í eyrum flestra og trúi ég að
flestum þyki krafan um sömu laun
fyrir sömu vinnu hið mesta sanngim-
is- og réttlætismál. Tilvitnun þessi
er ekki alveg ný. Hún er tekin úr
grein Ingu Láru Lárusdóttur í Starfs-
skrá íslands sem kom út árið 1917.
Ég ætla að leyfa mér að horfa enn
lengra aftur í tímann til Búalaga
hinna fomu — Búalaga frá síðasta
hluta 13. aldarinnar en í þeim eru
kvennastörf nefnd matlaunaverk.
Greinilegur munur er á þvl sem kall-
ast kvenna- og karlaverk að ekki sé
minnst á launin. Samkvæmt lögum
þessum fékk karlmaður 4 álnir launa
á dag, þar af voru 2 álnir matar.
Kona fékk aðeins mat fyrir vinnu
sína sem var talin 8 álna virði á viku.
Auk þess gerðu Búalögin ráð fyrir
sérstökum kven- og karlöskum. Kon-
umar fengu 5 merkur matar á dag
en karlamir 7V2.
Ástandið í dag
í nýrri skýrslu Framkvæmda-
nefndar um launamál kvenna kem-
ur í ljós að meðaltekjur karla í fullu
starfí árið 1985 voru 63% hærri en
fullvinnandi kvenna, og nýrri kann-
anir sýna að bilið hefur nú jafnvel
enn breikkað.—
Þessi ótrúlegi launamunur kynj-
anna stafar fyrst og fremst af yfír-
vinnugreiðslum til karlanna. í ný-
legri könnun félagsmálaráðuneytis-
ins kom í ljós að karlar í þjónustu
Hvað
eftirSigurð
Sigurðarson
Á síðastliðnu sumri birti Morgun-
blaðið gúðfúslega grein eftir mig um
svonefnt Fríkirkjumál. f fréttabréfi
Fríkirlgusafnaðarins í Reykjavík var
vikið að málflutningi mínum þar. í
bréfínu var sá ritdómur felldur, að
ekki risi ég nú hátt í skrifum mínum.
Hitt var svo líka sagt, sem eftir var
haft í hádegisfréttum útvarps, að ég
virtist ekki skilja að Fríkirkjusöfnuð-
urinn er sjálfstætt trúfélag, sem lýt-
ur eigin lögum. Vegna þessarar
rangfærslu verð ég enn að leita til
Morgunblaðsins með greinarkom.
í grein þeirri, er ég skrifaði, var
afar lítið flallað um lög. Einu lögin,
sem þar var vitnað til, vom lög
FHkirlgunnar sjálfrar. hins vegar var
nokkuð fengist við lúterskan kirkju-
skilning, þá viðmiðun, se*n ev^ng-
elískar lúterskar kirkjur starfa eftir.
Sá kirkjuskilningur hefur ekki verið
skráður í landslög á íslandi, nema
þá óbeint. Samt starfar þjóðkirkjan
í anda hans. í lögunum, sem fjalla
um Þjóðkirkjuna, stendur ótal margt
á milli línanna, sem er sjálfsagt og
viðtekið vegna þess að um lúterska
kirlgu er að ræða. Það, sem ég vildi
sýna fram á, er að meðan Fríkirkjan
í Reykjavík nefnir sig sama nafni
°g þjóðkirlg'an í lögum sínum og
ætlar presti sömu kjör og þjóðkirkju-
prestum og notar helgisiðabók Þjóð-
kirkjunnar, er þetta: Eins og Þjóð-
kirkjan tekur alvarlega játningar-
ríkisins fengu 68,2% af launum
sínum fyrir yfirvinnu en konur að-
eins 34,9%. Ekki er ljóst hversu
mikið svokölluð óunnin yfirvinna
vegur, en hún er ætluð til að hækka
launin. í sömu könnun kom fram
að konur fá aðeins 10% af öllum
bifreiðastyrkjum sem ríkið greiðir.
Það himinhrópandi launamisrétti
á vinnumrkaðnum sem konur búa
nú við á við karla er e.t.v. ekki til
að vekja bjartsýni með fólki. Léttar
pyngjur kvenna, síendurteknar
kannanir og lg'ararannsóknir sýna
ótvírætt að konur geta ekki lengur
búið við ríkjandi ástand.
Launamisrétti karla og kvenna
er því miður ekki séríslenskt fyrir-
bæri. í skýrslu Sameinuðu þjóðanna
frá 1980 kemur staða kvenna í
heiminum fram í hnotskum í eftir-
farandi texta: „Konur inna af hend-
ir 2/3 af samanlögðum vinnustund-
um heimsins. Laun þeirra eru Vio
af útborguðum launum og þær eiga
minna en 1% af eignum alls heims-
ins.“
Þrátt fyrir lagabókstaf um jafn-
stöðu og jöfn laun kynjanna í flest-
um vestrænum löndum virðast allt-
af hafa fundist ýmsar leiðir til að
viðhalda launamun kynjanna. Á
síðustu 25 árum hafa orðið slíkar
breytingar á íslenska þjóðfélaginu
að nánast má líkja við byltingu.
Árið 1960 voru 20% íslenskra
kvenna útivinnandi en 1985 83%. —
Vinnumarkaðurinn þarfnast í
síauknum mæli vinnuframlags
kvenna, fleiri konur mennta sig nú
og vilja gjaman njóta menntunar
sinnar á einn eða annan hátt og
síðast en ekki síst dugir nú ekki
lengur ein fyrirvinna til að fram-
fleyta Qölskyldu.
Ekki þarf að taka það fram að
einstæðar mæður eiga ekki annarra
kosta völ en sjá sér og sínum far-
borða einar. Arið 1985 vom ein-
stæðar mæður 6.724 en einstæðir
feður vom aftur á móti aðeins 453.
Þannig er stór hópur kvenna sem
neyðist til að sjá sér og sínum far-
borða af dagvinnulaunum einum.
Þrátt fyrir þetta er enn tilhneig-
ing til að líta á konur sem vara-
vinnuafl sem senda má heim þegar
ekki er næg vinna.
En hver er umbun íslenskra
kvenna fyrir hið mikilvæga vinnu-
framlag sitt? Á þessari stundu blasa
við okkur ótrúlegar staðreyndir.
Konur á aldrinum 30-40 ára ná
hæstum meðaltekjum á ársverk. Á
þessum hápunkti starfsferils síns
ná þær meðaltekjum karla 75 ára
og eldri og stráka 15-19 ára.
Hveijar eru orsakirnar
fyrir launamisréttinu?
Helstu útskýringamar em á þá
leið að konur séu í hlutastörfum,
starfsævi þeirra sé styttri og starfs-
val þeirra einhæfara en karla. Allt
þetta má rekja til hefðbundinna
hlutverka kynjanna. Þá má jafn-
framt spyija hvort hægt sé að út-
skýra launamuninn með því að kon-
ur beri minna úr býtum en karlar
fyrir sömu störf eða hvort konur
velji greinar þar sem greidd em
lægri laun. Báðum þessum spum-
ingum má svara játandi. Hitt er þó
alveg ljóst að launamisréttið á fyrst
og fremst rætur sínar að rekja til
þess verðmætamats sem liggur til
gmndvallar þegar störf em flokkuð
og metin. Karlar hafa sjaldnast
nógu mikla eigin reynslu af hinum
lífsnauðsynlegu kvennastörfum
sem áður vom unnin ólaunuð inni
á heimilunum til þess að geta met-
ið gildi þeirra. Áfleiðingamar em
óviðunandi kjarasamningar konum
til handa.
Hvort sem okkur líkar betur eða
verr þá hafa leikreglur og forgangs-
röðun karla hingað til ráðið ferðinni'
þar sem ákvarðanir em teknar. T.d.
hefur enginn, hvorki stjómvöld né
hagfræðingar, látið sér detta í hug
að taka ólaunuð heimilisstörf inn í
þjóðhagsreikninga sem verðmæta-
skapandi þátt. Það vill líka gleym-
ast að mikilvæg þjónustu- og fram-
leiðslustörf, aukin framleiðni og
aukin verðmætasköpun síðustu ára
byggist einmitt á vinnuframlagi
kvenna.
Hvemig' eigum við
að koma á Iaunaj afiir étti?
Við verðum stöðugt að leita nýrra
leiða til að afnema óréttlætið í garð
kvenna. Það er óhjákvæmilegt að
stytta vinnutímann, hækka gmnn-
Danfríður Skarphéðinsdóttir
„Það virðist því sama
hvernig- maður leggur
dæmið niður fyrir sér,
fyrst og síðast þarf að
breyta því verðmæta-
mati sem nú birtist í því
að vanmeta vinnu
kvenna og um leið þær
sjálfar.“
kaupið og tryggja með því að fólk
geti lifað af dagvinnulaunum. Ein
meginástæða langs vinnutíma er
of lágt gmnnkaup, jafnframt mik-
illi en oft staðbundinni eftirspum
eftir vinnuafli. Við núverandi að-
stæður náum við launum ekki Qarri
þeim sem tíðkast í nágrannalöndun-
um með 25-30% lengri vinnutíma.
Flest bendir til þess að framleiðni
aukist með styttum vinnutíma og
víst er að draga mun úr vinnusliti
og vinnuslysum og síðast en ekki
síst eykur stytting vinnutímans á
Iaunajöftiuð og styrkir homstein
þjóðfélags okkar, fjölskylduna.
Margt fleira þarf að gera, svo
sem að koma á sveigjanlegum
vinnutíma og ýta undir fjölbreyttara
starfsval beggja kynja. Jafnframt
þarf að auka möguleika á fullorð-
insfræðslu og endurmenntun og
auðvelda konum aðgang að áhrifa-
miklum stöðum. Það vekur því
óneitanlega athygli að aukin
menntun virðist ekki hafa orðið
konum sá Iykill jafiiréttis á vinnu-
markaðnum sem þær höfðu vænst.
Launamunur kynjanna innan
BHMR er sláandi, þ.e. 17% fyrir
dagvinnu en 5-7% innan BSRB.
Það virðist því sama hvemig
maður leggur dæmið niður fyrir
Slíkur fundur getur því afturkallað
ákvörðun stjórnar og ógilt hana.
Þetta er óumdeilanlegt, þó að frem-
ur megi deila um hvort safnaðar-
fundur, sem ekki er aðalfundur,
geti alveg rekið stjómina. Stjóm,
sem hefur á bakinu samþykkt safn-
aðarfundar um vantraust, hlýtur
hins vegar að boða til nýs aðalfund-
ar.
Því álít ég að ákvörðun safnaðar-
fundar í Gamla bíói á dögunum um
að afturkalla uppsögn séra Gunnars
Bjömssonar sé gild ákvörðun, og
að sá hluti safnaðarins, sem ekki
sættir sig við það, geti ekki hrund-
ið þeirri samþykkt nema á öðrum
slíkum fundi eða aðalfundi.
Sáttaboð
I lok ágúst var ég boðaður á
fund biskups til að ræða við hann
og fleiri um möguleika á sættum í
Fríkirkjudeilunni. Hann lagði til að
málsaðilar sættust á skoðanakönn-
un, sem þeir framkvæmdu í samein-
ingu. Séra Gunnar og lögmaður
hans féllust á þessa leið, því að
þeir hafa ávallt viljað seilast langt
til að ná sáttum. Næst bar biskup
þessa tillögu upp við safnaðarstjóm,
og höfnuðu þau þessu með öllu og
má segja að þau hafi með fram-
komu sinni þá slegið á útrétta sátta-
hönd.
Eftir þetta boða þau til safnaðar-
fundar, verða undir á fundinum og
taka þá upp á að halda skoðana-
könnun upp á eigin spýtur. Að end-
ingu leggja þau svo ríka áherslu
á, að þessi skoðanakönnun, sem
stuðningsmenn séra Gunnars ekki
tóku þátt í, sé lögleg. Ég spyr aft-
ur, hvemig lögleg? Ekkert stendur
sér, fyrst og síðast þarf að breyta
því verðmætamati sem nú birtist í
því að vanmeta vinnu kvenna og
um leið þær sjálfar.
Í stjómarmyndunarviðræðum
fyrir rúmlega ári vildum við
Kvennalistakonur tryggja öllum
ákveðin lágmarkslaun, jafnvel með
lögum ef ekki reyndust aðrar leiðir
færar. Þá gripu menn til Mesópóta-
míulögmálsins sem segir að hækki
einn hópur þjóti sú hækkun upp
allan launastigann með óðaverð-
bólgu sem fylgifísk. „Þjð breytið
ekki eðli mannsins," var okkur sagt.
Maðurinn er flókin vera og sam-
ansettur úr mörgum eiginleikum,
t.d. samkeppnisanda, ábyrgðartil-
fínningu, hjálpsemi og sjálfselsku.
Aðalatriði er hvaða eiginleika við
örvum bæði hjá einstaklingum og
í samfélaginu. íslenska þjóðar-
kakan er sú 6. stærsta í heiminum
og þeir sem þegar hafa fullan munn
og maga verða að sjá af einhveiju.
Það er vissa mín að forgangsröðun
kvenna mun hafa í för með sér
miklar breytingar í átt að réttlátara
samfélagi, en það er auðvitað líka
alveg ljóst að til að vinna að full-
komnu launajafnrétti verða konur
og karlar að standa saman ef við
ætlum að takast á við lífið á virkan
og ábyrgan hátt.
Árið 1878 skrifaði framfara- og
hugsjónamaðurinn Þorlákur O.
Johnsen skáldsöguna Vinir mínir,
m.a. til að koma hugmyndum sínum
á framfæri. Þar segir frá vinnuveit-
anda einum, Kjartani að nafni:
„Þegar Kjartan hafði fólk í vinnu
við uppskipun og annað borgaði
hann jafnt kvenfólki og karlmönn-
um. Hann kom af þeim eigingimis-
og óréttlætissið að borga kvenfólki
ekki nema helming við karlmenn,
þó þær vinni jafnt verk, eins og
ennþá víða er siður. Sýndi hann því
í verkinu að hann vildi halda fram
mannréttindum nýrra tima.“
Ég trúi því að við sem nú lifum
séum líka tilbúin að halda fram
mannréttindum nýrra tíma í fullri
alvöm. Við viljum öragglega ekki
að böm þessa lands þurfi í framtíð-
inni að lesa um kannanir á kannan-
ir ofan um launamun kynjanna
heldur geti þau lesið um það hvem-
ig farið var að_ því að uppræta
launamisréttið sem mæður þeirra
og formæður bjuggu við svo lengi.
Höfiindur er þingmaður Kvenna■
listans. Greinin erbyggðáræðu
sem Outt vará borgarafundi
Verkalýðs- og neytendafélags
Borgarfjarðar 3. október sí.
um slíkt í Fríkirkju- eða landslög-
um. Ekkert hefur verið gefið út um
það opinberlega svo ég viti til hveij-
ir vora í lg'örstjóm, hvemig kjör-
gagna var gætt né yfirleitt eftir
hvaða reglum Var farið við fram-
kvæmdina.
Nú fer að koma í ljós hvers vegna
þurfti að væna mig um að skilja
ekki réttarstöðu Fríkirkjunnar. Eg
verð líka að viðurkenna, að ég skildi
ekki þá, að þar gætu gilt óskráð
lög, sem hægt væri að laga að að-
stæðum á hveijum tíma. Það er
vegna þess hvemig þessum óskráðu
lögum hefur verið beitt, sem marg-
ur hefur nú orð á því, að framkoma
safnaðarstjómarleifanna minni á
reimleikasöguna að vestan. Þar
kom selshausinn upp um gólfið og
gekk upp við hvert högg sem á
hann var slegið. Hann laut hvorki
guðs eða manna lögum selurinn sá.
Annars þarf ekki að hafa mörg orð
um þetta mál framar. Við blasa
staðreyndir. Safnaðarfundur, sem
eftir lögum safnaðarins hefur vald
til slíks, hefur afturkallað uppsögn
prestsins. Sá fundur hefur einnig
Iýst vantrausti á stjómina, sem
leiddi til þess að formaðurinn sagði
af sér. Kirkjan er því í samræmi
við lög safnaðarins opin prestinum,
sem ómaklega var reynt að reka,
og hið eina rökrétta viðfangsefni
safnaðarstjómarleifanna er að gera
upp við sig hvenær hægt sé að
halda aðalfund. Aðalfundur er eina
leiðin til að söfnuðurinn eignist trú-
verðuga stjóm aftur, en það er for-
senda þess að friður komist á.
Höfundur er formaður Prestafé-
lagsíslands.
er löglegt?
grandvöll sinn og kirlg'ulega hefð,
þó að ekki sé bundið í landslögum,
hlýtur Fríkirkjan að þurfa að taka
alvarlega sinn játningargrandvöll og
lúterskan kirkjuskilning þó að hún
njóti ekki nema óbeinnar ríkisforsjár.
Auðvitað er Fríkirlgan upp á ríkis-
valdið komin eins og önnur trúfélög.
Hún hefur sama rétt til skattfrelsis
og Þjóðkirkjan og greiðir ekki hærri
innheimtuþóknun vegna sóknar-
gjalda en Þjóðkirkjan.
Þarf nokkuð að ræða meir
Nú fínnst eflaust mörgum, að ég
ætti ekki að vera að elta ólar við
þennan afgang safnaðarstjómar-
innar, sem enn situr síðan ábyrgð-
armaður fréttabréfsins umrædda
sagði af sér til þess að bjarga heiðri
sínum. Ekki ætlaði ég mér það lengi
vel, en eins og Ijóst má vera af fram-
ansögðu, var mér það ögrun að sjá
og heyra varaformann safnaðar-
stjómar halda því statt og stöðugt
fram í ij'ölmiðlum, að svokölluð
skoðanakönnun, sem þau fram-
kvæmdu nýlega, hafi verið fullkom-
lega lögleg. Á mér brennur sú
spuming næst, hvaða lög hafi verið
lögð til grandvallar þvi uppátæki.
Ég veit að það era ekki lög Fríkirkj-
unnar, því að það er hvergi gert
ráð fyrir slíku. Ég veit líka að það
vora ekki landslög, því að þau gera
ekki ráð fyrir því að t.d. ég og ein-
hveijir félagar minir geti gengist
fyrir marktækri atkvæðagreiðslu
Sigurður Sigurðarson
„ Aðalfundur er eina
leiðin til að söfnuðurinn
eignist trúverðuga
stjórn aftur, en það er
forsenda þess að friður
komist á.“
um bæjarstjórann, forsætisráðherr-
ann, lækninn eða blaðberann.
Hins vegar gera lög Fríkirlg'unn-
ar ráð fyrir þvi að 50 safnaðarmenn
geti krafist safnaðarfundar, og öll
skilyrði um lögmæti hans era þau
sömu og um aðalfund væri að ræða.
Þama er sleginn vamagli í lögun-
um, til þess að safnaðarfundur geti
tekið fram fyrir hendur stjómar,
ef hana virðist hafa borið af leið.