Morgunblaðið - 05.11.1988, Síða 39

J
H(íA 'HMUOHOM
^TTOAflAI AOT ! A T (
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. NÓVEMBER 1988
39
Minning:
Sigríður Þórðar-
dóttirfrá Barðsnesi
Fædd 14. nóvember 1899
Dáin 29. október 1988
\
Tengdamóðir, mín, Sigríður frá
Barðsnesi, lést aðfaranótt laugar-
dagsins 29. október sl. í sjújkrahús-
inu í Neskaupstað, t,æpra 89 ára
gömul og þrotin að kröftum.
Langri vegferð er nú lokið og
hún kvaddi þennan heim södd
lífdaga. Konan mín minnist þess
að hún sagði oft fyrr á árum, að
hún ætti þá ósk að verða ekki svo
gömul, að hún gæti ekki séð um
sig sjálf og verða þannig upp á
aðra komin.
Sú ósk rættist ekki að öllu leyti,
því hún náði háum aldri og dvaldist
seinustu árin á elliheimilinu í Nes-
kaupstað og undir lokin á sjúkra-
húsinu. Þar naut hún hins besta
atlætis og umhyggju starfsfólks.
En ég trúi því að hún hafi verið
góður dvalargestur og ekki valdið ■
öðrum byrði umfram það sem eðli-
legt telst, enda hafði hún lengst af
fótavist og hafði vilja til að sjá'um
sín mál sjálf.
Áberandi eðliskostir Sigríðar
voru reglusemi og snyrtimennska.
Hún var með afbrigðum hreinlát
og natin, hlúði vel að því sem henn-
ar var en mestu áreitislaus um ann-
arra mál.
Sigríður var einkar nettvaxin og
kvik í hreyfingum og hafði verið
fríðleikskona á yngri árum. Að
henni stóðu rótgrónar skaftfellskar
ættir til beggja hliða. Hún var fædd
á Kálfafelli í Suðursveit, dóttir
Þórðar Jonssonar bónda þar og
konu hans, Guðrúnar Eyjólfsdóttur
frá Reynivölium. Þórður bjó á föð-
urleifð sinni, en þeir feðgar höfðu
setið Kálfafell mann fram af manni.
Á Kálfafelli var margbýlt fyrr á
árum. Flestir munu ábúendur hafa
orðið sex í kringum 1850, þegar
Jón Þórðarson, afi Sigríðar, byggir
nýbýlið Upphús efst S Kálfafellstorf-
unni í landi föður síns. Þegar leið
að aldamótum sameinuðust jarðar-
partamir að nýju og ábúendum
fækkaði í þijá. Mun svo lengst hafa
verið. Þórði búnaðist vel í Upphús-
um enda aðsjáll og hirðusamur og
varð með stöndugri bændum. Gam-
all maður sem ólst upp á Kálfafelli
um aldamótin sagði eitt sinn við
mig. „Já, hann Þórður í Upphúsum,
hann átti góða hesta hann Þórður,
en hann var skrambi hestsár.“
Þórður og Guðrún áttu tvær
dætur, Sigríði og Ingunni, og var
Ingunn eldri. Ingunn giftist Bene-
dikt Þórðarsyni frá Hala og tóku
þau við búi á Kálfafelli. Ingunn er
látin fyrir nokkrum ámm.
Sigríður ólst upp í föðurhúsum,
en myndug hleypti hún heimdrag-
anum og dvaldi um skeið í Vest-
mannaeyjum hjá móðursystur sinni.
Ferðin þangað var henni eftirminni-
leg, því vötn reyndust illfær og var
þá brugðið á það ráð að ríða yfir
Breiðamerkuijökul. Tvísýnt þótti
henni að teyma hrossin á barmi
hyldjúpra jökulsprungna og heyra
brestina djúpt í jöklinum. En heil
komst hún til Víkur í Mýrdal og
þaðan með bát til Eyja.
Þessi för reyndist henni örlaga-
rík, þvi í Eyjum kynntist hún Sveini
Ámasyni frá Grænanesi í Norð-
fírði, en hann var við sjóróðra í
Eyjum.
Eftir Eyjadvölina var hún um
tíma í Reykjavík að nema kvenna-
fræði, en 1923 giftast þau Sveinn
og Sigríður og festa kaup á jörð-
inni Barðsnesi við Norðfjörð og
hefja þar búskap.
A Barðsnesi fæðast þeim hjónum
níu böm, en þau eru: Þorbergur og
Þórður sem búa báðir í Neskaup-
stað, Guðgeir, Ólafur, Ingólfur og
Alda, búsett í Reykjavík, Guðrún í
Kópavogi, Auður í Mosfellsbæ og
Ingunn á Suðureyri. Öll giftust börn
Sveins og Sigríðar nema Guðgeir
og Þórður. Bamabömin urðu 22
og barnabamabörnin eru nú 10
talsins.
Svein lést um aldur fram árið
1947, en Sigríður hélt áfram bú-
skap ásamt bömum sínum til ársins
1955 að þau brugðu búi og fluttust
yfír fjörðinn til Neskaupstaðar. Þá
þótti ekki lengur stætt á Suðurbæj-
um vegna fámennis, en byggð hafði
verið að grisjast smámsaman og
lögðust seinustu bæimir af um
sama leyti.
Búseta á Suðurbæjum var erfið
og byggðist á samvinnu margra,
því sveitin var einangmð þó ekki
væri langt yfír fjörðinn að fara.
Byggðin var ekki í vegasambandi
og því fóru allir aðdrættir fram á
sjó. Má nærri geta að stundum
hafí gustað um lendinguna í norð-
austanáttinni, enda oft ófært á
milli dögum saman.
Barðsnes er útvegsjörð þar sem
sjófang bætti upp erfíðan land-
búnað og þótti vildisjörð að gömlu
mati. Nú er allt verðmætamat
breytt í okkar þjóðfélagi og fysir
líklega fáa að búa við þau skilyrði
sem slíkar jarðir bjóða. Veit ég að
tengdamóður minni þótti nokkur
munur vera á landkostum Barðs-
ness og sinna fögm bernskuslóða,
en þar undi hún sér samt vel, hlut-
verki sínu trú og ól upp til manns
sín níu böm.
Umhverfi mannsins er mótandi
skóli og áreiðanlega hefur iðjagræn
Suðursveitin undir hvassbrýndum
§öllum, umkringd jökulgeim og
óvæðum fljótum mótað sterkt
lífsviðhorf Sigríðar. Frá stórbrotnu
landi stafa magnþmngnir kraftar
sem miðla í senn mildi og festu en
fyrst og síðast þolgæði.
Ég minnist þess líka þegar við
ræddumst við, að oftar en ekki
enduðu samræðurnar austur í
Skaftafellssýslu I frásögnum af
mönnum og málefnum fyrri tíma.
Svo ofarlega vom æskustöðvamar
í huga hennar.
Búskapurinn á Barðsnesi með
ómegð i húsi gaf lengst af ekki til-
efni til ferðalaga, en á seinni ámm
vitjaði hún frændfólks síns og alla
tíð vom miklir kærleikar með þeim
systmm.
Mér er sem ég sjái þær systur
þeysa eftir Steinasandi í stássklæð-
um og í söðlum á gæðingum föður
þeirra. Varla hefur Þórður í Upp-
húsum verið hestsár við sínar fögm
dætur.
Þegar ég nú kveð tengdamóður
mína eftir meira en 30 ára kynni,
þá er mér það gleði að eiga af þeim
kynnum einungis góðar minningar.
Ég trúi því, að Sigríður frá
Barðsnesi eigi góða heimkomu.
Kristinn Kristinsson
Nú er komið að því að kveðja
elskulega ömmu mína sem hefur
hlotið langþráða hvfldina. Amma
var búin að tala um það í mörg ár
að hún væri tilbúin að „fara yfir“
eins og hún orðaði það. Hún var
trúuð kona og var viss um að þar
biði hennar sá sem var henni kær-
astur, Sveinn heitinn afi minn.
Hann dó árið 1947.
Amma mín sagði mér oft frá afa
og lífinu á Barðsnesi þar sem hún
átti heima öll sín búskaparár og
eignaðist sín níu böm. Hún sagði
mér líka frá lífí sínu á Kálfafelli í
Suðursveit þar sem hún fæddist og
ólst upp. Auðheyrt var á því sem
hún sagði að hún hafði átt góð
uppvaxtarár og átti góðar minning-
ar þaðan.
Afa hitti hún í Vestmannaeyjum
þar sem hann var á vertíð. En hún
var ekki tilbúin að gifta sig þá
strax, fór í kvennaskóla í Reykjavík.
En síðan trúlofuðust afi og amma
og fóru í hringferð með Esjunni
kringum landið og athuguðu hvar
þau vildu búa. Þau keyptu jörðina
Barðsnes í Norðfirði, þar sem þau
ólu upp bamahópinn sinn. Á Barðs-
nesi var margt um manninn, t.d.
tóku þau að sér tvö böm til við-
bótar sínum eigin auk þess sem
ýmsir komu til lengri og skemmri
dvalar á heimilinu. „Afí var alltaf
að hugsa um þá sem hvergi áttu
heima,“ sagði amma. Þetta var svo
mikil ábót á annað sem amma hafði
að gera. En afi var svo barnelskur
maður og gaf sér tíma fyrir bömin
við lestur sagna, spuna og söng.
Bæði afí og amma sungu mikið og
afí spilaði undir á orgelið. Þetta
allt kemur upp í huga minn þegar
ég hugsa um ömmu mína sem var
mér svo mikils virði. Mér þótti svo
gaman að frásögnum hennar og svo
gott að koma til hennar. Ég man
eftir því að friðurinn og róin í kring-
um hana höfðu svo mikil áhrif á
mig. Eftir að amma flutti frá Barðs-
nesi og bjó á Hlíðargötunni kom
ég oft við hjá henni á leiðinni heim
úr skólanum. Þá þaut ég inn í garð,
upp tröppumar, en byijaði þá að
hugsa um að nú þyrfti ég að vera
stillt, þvi að allt var svo kyrrt hjá
ömmu. Amma opnaði fyrir mér og
bauð mig velkómna, gaf mér mjólk
og kleinu eða jólabrauð. Það var
alltaf svo hlýlegt hjá henni. Róleg-
heitin höfðu góð áhrif á mig. Ekk-
ert truflaði. Amma kenndi mér að
lesa eins og hinum barnabömunum
sem bjuggu á Neskaupstað. Hún
var ekki með neitt kjass eða kjams
heldur fundum við fyrir elsku henn-
ar í öllu viðmóti. Umhyggjunni fyr-
ir því hvort við ættum hlýja sokka,
vettlinga, húfur eða bara hvemig
okkur liði. Mér fannst amma svo
vel gefín, skynsöm og virðuleiki
yfir henni. Einfaldleiki og nægju-
semi einkenndu þessa konu. Aldrei
sá maður bruðlað með nokkum
hlut, hvort sem um var að ræða
mat, föt, efni, gam eða bara plast-
poka. Hveitiserkimir urðu að lökum
og gamafgangar urðu fallegar
rendur í sokka eða vettlinga á litla
fætur eða hendur. Það var sannar-
lega margt hægt að læra af ömmu.
Það sé ég nú þegar ég á sjálf þijú
böm. Ég var svo oft hjá henni á
sumrin eftir að við fluttum suður,
þá bað hún mig gjaman í góðu
veðri að labba upp í fjall, tína í te,
eða þá fara í beijamó og tína ber
ofan á skyrið. Þarna lærði ég góða
siði í mat og drykk sem ég hef
nýtt mér síðan og rifjað upp þegar
ég labba með Iitlu strákana mína í
kringum bústaðinn okkar og segi
þeim hvaða jurtir ég vilji hafa í
grasateinu mínu.
Eitt er víst að amma skilaði sínu
ríkulega til okkar sem erum í blóma
lífsins. Við getum vonandi notað
þessa arfleifð í viðureign okkar við
lífsgæðakapphlaupið sem hún tók
svo sannarlega ekki þátt í. Nú er
hún dáin og ég er að kveðja en eins
og sjá má af því sem ég hef skrifað
þá lifir minning hennar og menning
vel með okkur sem fengum að kynn-
ast henni.
Margrét Elíasdóttir
Þú Guð míns lífs, ég loka augum mínum
í iíknarmildum fóðurörmum þínum
og hvíli sætt, þótt hverfi sólin bjarta
ég halla mér að þínu fóðurhjarta.
(M. Joch.)
Tengdamóðir mín hefur kvatt
tæplega 89 ára gömul.
Sigríður Þórðardóttir var fædd
að Kálfafelli í Suðursveit í Austur-
Skaftafellssýslu 14. nóvember
1899. Hún var yngri dóttir hjónf-
anna á efri bænum á Kálfafelli,
Þórðar Jónssonar og Guðrúnar Eyj-
ólfsdóttur, sem bæði voru ættuð
úr Suðursveit. Ingunn, systir Sigríð-
ar, var fjórum árum eldri. Ólust þær
systur upp hjá góðum foreldrum
við nokkur efni á þeirra tíma mæli-
kvarða. Ingunn giftist Benedikt
Þórðarsyni frá Hala í Suðursveit
og bjuggu þau á Kálfafelli allan
sinn búskap. Sigríður fór hins vegar
um tvítugt til Vestmannaeyja, eins
og títt var og þar kynntist hún
manni sínum, Sveini Ámasyni, sem
fæddur var í Grænanesi í Norð-
fjarðarsveit en alinn upp í þorpinu
á Nesi í Norðfírði sem nú heitir
Neskaupstaður. Sveinn stundaði
sjómennsku í Eyjum þegar þau ,
kynntust.
Sjómaðurinn frá Norðfírði og
sveitastúlkan úr Suðursveit komu
sér saman um að búa á sjávaijörð
þar sem bæði mátti stunda útgerð
og búskap.
Þau keyptu jörðina Barðsnes,
sunnan Norðíjarðar, sem var ystur
í röð fímm bæja sem nefndust Suð-
urbæir. Þetta var árið 1923. Barðs-
nes var að þeirrar tíðar mati kosta-
jörð að mörgu leyti. Stutt var á
miðin og var það ekki lffcill kostur
á tímum árabátanna.
Auk íbúðarhúss og gripahúsa
fylgdu jörðinni tvö sjóhús. Komu
sunnlenskir sjómenn hvert vor á
vertíðir austur og leigðu aðstöðu
þama yfír sumarið. íbúðir vom á
efri hæð en fiskverkunaraðstaða
niðri. Oft fiskaðist vel. Það kom
fyrir að hægt var að þríhlaða ára-
bátana yfír daginn. Sigríður eignað-
ist t.d. saumavél, sem fékkst fyrir
dagsafla í slíkri aflahrotu og skrif-
aði hún vinkonu sinni til Vest-
mannaeyja að nú ætti hún nýja
saumavél og biði eftir að fæða sitt
fyrsta bam. Síðan komu bömin
hvert af öðru og urðu samtals níu.
Em þau öll á lífi í dag og fylgja
móður sinni síðasta spölinn.
Þorbergur er elstur, húsasmiður
og gerir út bát á sumrin frá Nes-
kaupstað. Hann er kvæntur Ingi-
björgu Símonardóttur og hafa þau
komið upp fímm bömum. Þorður
er næstur, húsasmíðameistari sem
einnig gerir út sinn bát á sumrin
frá Neskaupstað. Ámi Guðgeir er
verkamaður í Reykjavík. Ólafyr er
smiður í Reykjavík, kvæntur Ásdísi
Aðalsteinsdóttur og eiga þau þijú
böm. Guðrún húsfreyja og fulltrúi,
býr í Kópavogi. Hún er gift Kristni
Kristinssyni og eiga þau fímm böm.
Alda er kennari og myndlistarkona
í Reykjavík. Hún var gift Elíasi
Kristjánssyni, sem nú er látinn.
Eignuðust þau fjögur böm. Ingólfur
Steinar, læknir í Reykjavík, kvænt-
ur undirritaðri. Eigum við þijú böm.
Auður húsfreyja og ritari í Mos-
fellssveit er gift Víglundi Halldórs-
syni og eiga þau tvö böm. Ingunn
húsfreyja á Suðureyri við Súganda-
fjörð. Sambýlismaður hennar er
Bragi Skarphéðinsson. Ingunn, sem
er yngst, á tvær dætur.
Niðjahópur Sigríðar er nú kom-
inn yfir 40. Það er ekki lítið afrek
sem þessi fínlega tengdamóðir mín
hefur unnið. Ég segi afrek og mun
ég reyna að gera nánar grein fyrir
því.
Árið 1962 kynntist ég Sigríði er
ég giftist yngsta syni hennar. Hún
bjó þá að Hlíðargötu 16 í Neskaup-
stað. Það hús hafði fjölskyldan
keypt í félagi þegar Barðsnes fór í
eyði síðastur allra Suðurbæja árið
1955. Sigríður hafði þá verið ekkja
á Barðsnesi í átta ár og haldið hópn-
um sínum saman.
Ekki var hún stórvaxin tengda-
móðir mín, hvatleg, grannvaxin
kona. Sívinnandi var hún enda allt
hreint í kringum hana. Hún tók
mér vel, hafði útvegað síldarpils,
hníf og disk og pantað pláss fyrir
mig á sfldarplani. Hún var vön að
taka ákvarðanir og stjóma og þar
sem ég var frá Siglufirði var ekk-
ert eðlilegra en að koma mér á síld.
Þannig kom hún mér fyrir sjón-
ir, lítil, stjómsöm og snyrtileg kona
sem sannarlega hafði orðið að
bjarga sér um dagana. Hún kvart-
aði ekki undan erfiðleikunum en
lærdómsríkt var að heyra hana
segja frá lífinu á Suðurbæjum.
Einkum er mér minnisstætt er hún
lýsti því er þær voru að fæða böm-
in útnesjakonumar. Það var ekki
svo sjaldan því hún átti níu böm
sjálf en konumar á næstu bæjúm
mun fleiri. Suðurbæir vom ekki í
vegasambandi og varð því að fara
yfir Norðfjarðarflóa, yfírleitt á smá-
bátum, til að ná I læknishjálp. Á
Suðurbæjum var engin lending ör-
ugg í hafátt og skömmu áður en
Sigríður og Sveinn komu að Barðs-
nesi höfðu fjórir menn farist þar í
brimlendingu. í vetrarveðmm gat
því verið mikil spuming hvort ætti
að hætta lífi hjálparmanna eða
stofna lífí kvenna og bama í hættu.
Stundum bjargaði síminn málunum,
eftir að hann kom, því læknir og
ljósmóðir gátu þá gefíð ráð í gegn-
um símann. Þær hjálpuðust þá að
konumar, tóku á móti hver hjá
annarri. Þetta tókst oftast .
Þegar Sigríður var orðin ekkja
árið 1947 er Sveinn dó 58 ára gam-
all, vom elstu synimir komnir yfír
tvítugt en fímm böm innan við
fermingu, það yngsta 5 ára. Með
hjálp elstu sonanna tókst að halda
hópnum saman og áfram var hald-
ið. Synimir sóttu sjóinn. Eitt sinn
um haust kom óvenju vont veður
og bræðumir komu ekki að. Hringt
var til Neskaupstaðar og beðið um
aðstoð en stærstu bátar treystu sér
ekki út úr fírðinum vegna veðurs.
Sigríður gekk um gólf alla nóttina.
Ekkert fréttist, engar talstöðvar
vom til í smábátum og útlitið var
ekki gott. Daginn eftir er veður
lægði sást til litla bátsins, þeir vom
heilir á húfi, höfðu komist í var.
Gleðin var mikil i bænum má geta
nærri.
Sigríður reyndi að koma bömum
sínum til mennta eins og efni leyfðu.
Ingunn systir hennar á Kálfafelli
hjálpaði þar til með því að hafa sum
bamanna hjá sér í unglingaskóla í
Suðursveit. Elstu synimir vom
hennar stoð og stytta. Án aðstoðar
þeirra í allmörg ár hefði verið
óhugsandi að halda hópnum saman.
Dætumar lærðu fljótt af móður
sinni að nota saumavélina því ekki
var hlaupið út í búð eftir fatnaði.
Þær systur em allar svo listrænar
að eftirtektarvert er.
Daginn sem Sigríður lést, þann
29. október, opnaði nafna hennar,
dóttir Guðrúnar og Kristins, sýn-
ingu á listvefnaði. Það var tilviljun
og mikið hefði það glatt ömmu að
geta verið viðstödd. Vonandi hefur
hún verið með í anda. „Sjaldan fell-
ur eplið langt frá eikinni" segir
máltækið og eins og allt lék í hönd-
um tengdamóður minnar em nú
bæði myndlistarmenn og tónlistar-
menn í niðjahópi hennar. Sveinn
heitinn, maður hennar, var stundum
kirkjuorganisti og kerindi söng.
Síðustu árin dvaldi Sigríður á
Fjórðungssjúkrahúsinu í Neskaup-
stað. Þar var afar vel um hana
hugsað er hún var orðin hjálpar
þurfí. Þegar Þórður, sonur hennar,
heimsótti hana á sunnudögum og
lék á orgel sjúkrahússins tók hún
gjaman undir, söng gömlu góðu
lögin. „Ég vitja þín æska um veg-
lausan mar“ var eitt af hennar
uppáhaldslögum. Það var greinilegt
að hún átti glaðar og góðar mirin-
ingar frá æsku sem yljuðu henni
lífíð á enda.
Ég vil þakka öllu því góða fólki
sem annaðist hana, heimsótti og
gladdi síðustu árin. Þorbergur og
Þórður stóðu alla tíð þétt við hlið
hennar og veit ég að þeim vildi hún
þakka sérstaklega ef hún mætti
mæla nú.
Sigríður verður jarðsett við hlið
eiginmanns síns, sem hún missti
fyrir rúmum fjörutíu ámm. Þau
vom bæði sterktrúuð og hljóta því
að hittast í landinu fyrirheitna.
Veit ég að það verða fagnaðarfund-
ir.
Sigurlaug Kristjánsdóttir