Morgunblaðið - 09.11.1988, Blaðsíða 25

Morgunblaðið - 09.11.1988, Blaðsíða 25
24 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. NÓVEMBER 1988 Útgefandi imMfifrife Árvakur, Reykjavík Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson. Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason. Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, ÁrniJörgensen. Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið. Hrossakaup um flárlagafrumvarpið Eftir að Ólafur Ragnar Grímsson lagði fram fjár- lagafrumvarpið með þeim bægslagangi sem honum einum er laginn, hefur smátt og smátt verið að koma í ljós, að ekki hefur verið gengið frá öllum endum eins og vera ber til að tryggja framgang þess. Til að mynda hafa þau tíðindi spurst, að frumvarpið hafi verið sent til lokavinnslu í prentsmiðju, áður en ríkisstjómin hafði tekið afstöðu til þess. Fréttir af þessu tagi komast ekki á kreik nema vegna þess, að einhveijir af samstarfsmönnum fjármála- ráðherra vilji að minnsta kosti láta í það skína, að þeir séu ekki sáttir við allt, sem fram kemur í fmmvarpinu. Síðastliðinn laugardag gerð- ist það síðan á fundi Framsókn- arfélags Reykjavíkur, að þar var einróma samþykkt stjóm- málaályktun, þar sem mótmælt er hugmyndum fjármálaráð- herra um 12% söluskatt á happ- drættismiða. Þá hefur Guð- mundur G. Þórarinsson, þing- maður Framsóknarflokksins í Reylgavík, skýrt frá því, að hann telji sig bundinn af þess- ari samþykkt. Verða þau orð ekki skilin á annan veg en þann, að hann ætli að greiða atkvæði gegn lagafmmvarpi um þessa skattheimtu. Hitt vekur ekki síður athygli, að sjálfur forsæt- isráðherra, Steingrímur Her- mannsson, styður ekki heils- hugar þessi áform um skatt- heimtu, sem boðuð em í fjár- lagafmmvarpi stjómar hans. Segir hann nú, að málið hafi aldrei verið að fullu afgreitt í ríkisstjóminni. Á forsíðu Þjóð- viljans í gær segir síðan Ólafur Ragnar Grímsson, að hann kannist ekki við neina andstöðu við söluskatt á happdrætti fyrir utan ummæli höfð eftir Guð- mundi G. Þórarinssyni. Sam- komulag hafí verið gert um þetta mál milli stjómarflokk- anna og Framsóknarflokkurinn verði að standa við það. Þetta er ekki í fyrsta sinn á þeim sautján ámm sem fram- sóknarmenn hafa svo til sam- fellt átt aðild að ríkisstjómum að mál af þessu tagi koma upp. Raunar hefur það gerst oft áð- ur, að forystumenn Framsókn- arflokksins segjast ekki kann- ast við að hafa samþykkt mál, sem mælast illa fyrir. Verður ekki sagt að þetta sé stórmann- leg afstaða en hún er staðreynd og hefur sett vemlegan svip á störf og stefnu framsóknar- manna undanfarin ár. Verður forvitnilegt að fylgjast með því, hvemig þeim Steingrími Her- mannssyni og Ólafí Ragnari Grímssyni tekst að tala sig út úr þessum ágreiningi. Hér skal ekki dregið í efa, að með einhvers konar sjón- hverfíngum takist að breiða yfír þennan ágreining á milli forystu Alþýðubandalagsins og Framsóknarflokksins. Hitt er þó ljóst, að tekjuöflunarfmm- vörpin sem em forsendan fyrir því að fjárlagadæmi Ólafs Ragnars Grímssonar gangi upp verða ekki samþykkt nema þau njóti meirihluta bæði í efri og neðri deild Alþingis. Að öllu óbreyttu skortir ríkisstjómina eitt atkvæði í neðri deild. Þar hefur hún bundið vonir við „huldumann" Stefáns Valgeirs- sonar, sem réð úrslitum um stjómarmyndunina. Guðmund- ur G. Þórarinsson ásæti í neðri deild þingsins, þannig að við afgreiðslu fmmvarpsins um skattinn á happdrætti vantar stjórnina tvo nýja stuðnings- menn á þingi. Ef til vill fer Guðmundur G. Þórarinsson sömu leið og Skúli Alexanders- son og kýs að víkja sæti fyrir varamanni, þegar skattafmm- vörpin verða afgreidd, hvað svo sem Guðrún Helgadóttir, forseti sameinaðs þings, hefur um það að segja. Enn er á það að líta að þingmenn Kvennalistans em ekki fráhverfír skattahækkun- um. Ef til vill á Kvennalistinn eftir að fylla þau skörð sem myndast í liði stjómarinnar á þingi, þegar að frekari skatt- heimtu kemur. Það em einkum samtök ör- yrkja, ýmis líknar- og menning- arfélög auk íþróttahreyfingar- innar og háskólans, sem nota happdrætti sem tekjulind. Er það ætlan fjármálaráðherra að þessi skattur skili tæplega hálf- um milljarði króna í ríkissjóð. Er ólíklegt að skatturinn njóti stuðnings manna utan stjómar- liðsins á Alþingi, þótt alls ekki sé loku fyrir það skotið að með einhvers konar hrossakaupum verði unnt að troða honum í gegnum Alþingi. Þessi hrossa- kaup verða að hefjast í ríkis- stjóminni eftir ályktun Fram- sóknarfélags Reykjavíkur á laugardaginn. Þarf að bóluselja þig? eftir Margréti Guðnadóttur Bólusetningar eru einfaldar, ódýrar og oft mjög gagnlegar að- ferðir til að veijast illvígum smit- sjúkdómum, sem geta valdið varan- legu heilsutjóni. Vörnin byggist á því, að sá bólusetti er sprautaður með veikluðum eða dauðum sýklum, eða vissum efnum úr sýklum, svo að hann myndi gegn þeim mótefni og verjist síðan öllum árásum sýk- ilsins, sem bólusetningin beinist gegn, annaðhvort ævilangt eða um nokkum tíma. Svo mikið hefur áunnist í baráttunni við sumar skæðar sýkingar, t.d. bamaveiki og mænusótt, að fólk hér á landi man varla eða veit ekki, að enn finnast þessar sóttir mjög víða í heiminum og taka þar sinn toll í mannslífum og örorku. Við hér höldum þessum sóttum frá landinu með skipulegum bólusetningum á hveiju einasta ungbarni, smábami og skólabarni á vissum aldursámm. Ekki má slakna á þessum reglubundnu bólu- setningum, annars er voðinn vís, og sóttimar koma aftur. Nútíma samgöngur greiða sóttum leið milli fjarlægra staða, og sóttimar ná útbreiðslu, ef slaknar á vamarað- gerðum heima fýrir. Þetta á við um þær sóttir, sem varist er með reglu- bundnum bólusetningum sem flestra þjóðfélagsþegna, t.d. bama- veiki, mænusótt og mislinga. Velja þarf réttan aldur til hverrar bólu- setningar og endurtaka hana með reglulegu millibili, ef vörnin endist ekki ævilangt. Umfram allt þarf að vanda val á bóluefnum, sem oft eru misjöfn að gæðum og geta haft óæskilega fýlgisjúkdóma í för með sér, ef framleiðsluaðferðir eru ekki vandaðar. Bóluefnin þarf svo að geyma eftir settum reglum og gefa þau á sem heppilegustum tíma fyr- ir hvem þann, sem veija á. Öll þessi atriði þarf að kanna rækilega og laga að staðháttum, áður en almenn bólusetning gegn farsótt er tekin upp í einu þjóðfélagi. Hægt er að gera meira skaða en gagn með illa undirbúinni bólusetningu gerðri með lélegu bóluefni á röngum tíma í ævi hins bólusetta. Með hveiju ári, sem líður, koma fleiri og fleiri bóluefni á markaðinn og fram- leiðsluaðferðir breytast, ýmist til batnaðar eða til hins verra, bæði hvað varðar gæði og óæskilega fylgisjúkdóma eftir bólusetninguna. Sérþekking á framleiðsluaðferð- um við bóluefnagerð og þeim mæl- ingaaðferðum, sem notaðar eru við gæðaprófanir á bóluefnum, er nauðsynleg í hveiju þjóðfélagi, svo að innlent gæðaeftirlit geti farið fram. í sumum tilvikum er innlend bóluefnaframleiðsla æskilegri en innflutningur bóluefna, og stundum nauðsynleg, t.d. framleiðsla á inflú- ensubóluefni í sjúklinga og gamal- menni, ef inflúensuveira hefur skyndilega tekið óæskilegum breyt- ingum og ekkert erlent inflúensu- bóluefni er fáanlegt. Slík tilvik geta komið upp fyrirvaralítið og hafa komið upp á liðnum árum. I þeim skrifum, sem hér fara á eftir, er ætlunin að fjalla um nokkur atriði varðandi bólusetningar, ef það mætti verða almenningi til fróð- leiks. Kúabólusetning Saga bólusetninga gegn skæðum farsóttum hófst í Skotlandi í lok 18. aldar, löngu áður en menn vissu, að veirur og mótefni í blóði voru til. Árið 1798 birti glöggur læknir í Skotlandi, Edward Jenner að nafni, þá athugun sína, að mjalta- konur í sveitum, sem höfðu fengið kúabólu á hendurnar við mjaltirnar, fengu ekki bólusótt, þó að aðrir á heimilinu veiktust eða dæju úr henni. Þessi athugun varð til þess, að læknar fóru að færa kúabólu af kúnum á fólk, og síðar af einum manni á annan. Sá, sem var þannig „bólusettur", fékk óveruleg útbrot á afmarkaðan blett á húð sinni og kannske hita, en varðist síðan bólu- sótt, eins og mjaltakonurnar, sem upphaflega voru athugaðar. Allir slíkir flutningar á veikluðum eða dauðum sýklum eða sýklahlutum í heilbrigða til að veija þá fyrir erfið- um smitsjúkdómum hafa síðan ver- ið kallaðir einu nafni bólusetningar. Sú einfalda aðgerð að flytja skylda dýraveiru, sem gerir fólki sáralítið til, yfir á heilbrigða, sem veija átti fyrir skæðri drepsótt, lagði grund- völlinn að öðrum bólusetningum og útrýmdi loks bólusóttinni alveg. Það var reyndar ekki fyrr en árið 1977. Bólusótt er eina farsóttin, sem læknisfræðin hefur raunverulega útiýmt, og ekki nema 11 ár síðan sá merkilegi atburður gerðist. Lokaspretturinn í langri glímu við bólusóttina var stórátak á vegum Heilbrigðisstofnunar Sameinuðu þjóðanna unnið í Asíu, Afríku og Suður-Ameríku í 10 ár áður en tak- markinu, algjörri útrýmingu, var náð. Sigur vannst í Suður-Ameríku 1973. Höfuðvígi versta afbrigðisins af bólusótt (variola major) féll haustið 1975, þegar síðasti sjúklingurinn með stórubólu fannst í Bangladesh á Indlandsskaga. Þá var enn eftir mildara afbrigði af bólusótt (variola minor) í nokkrum Afríkuríkjum. Síðasti bólusóttarsjúklingurinn í heiminum fannst svo í Sómalíu í Afríku í október 1977. Síðan hefur Heilbrigðisstofnun Sameinuðu þjóð- anna og mannkynið allt haft ástæðu til að gleðjast yfir unnum sigri á skæðum óvini að lokinni langri og erfiðri baráttu. Sú barátta kostaði mörgum mannslífum meira en orðið hefði, ef veraldarauðnum væri jafn- ar skipt. Kúabólusetning er ódýr- asta bólusetningin. Snauðum þjóð- um var samt ofviða að framkvæma hana skipulega án alþjóðaaðstoðar. Framkvæmd annarra bólusetninga verður þeim einnig ofviða, nema alþjóðlegt átak komi til. Efniskostn- aður verður óf mikill og aðstaða til framkvæmda er víða næstum eng- in, kannske ekki einu sinni til íbúa- skrá, hvað þá sérhæfðari búnaður. Herferð gegn barnaveiki, mænusótt, mislingum, stífkrampa og berklum Að unnum sigri á bólusóttinni hóf Heilbrigðisstofnun Sameinuðu þjóðanna herferð til útrýmingar á bamaveiki, mænusótt, mislingum, stífkrampa í ungbörnum og berkl- um í bömum. Takmarkið er að út- rýma þessum sjúkdómum alveg fyr- ir árið 2000 og hafa að fyrirmynd baráttuna til útrýmingar á bólusótt. Til þess að ná slíku takmarki þarf mjög öflugt alþjóðlegt átak. Ríkar þjóðir eiga að útrýma þessum sótt- um hver hjá sér með tiltækum bólu- setningum á öllum bömum. Ríkum þjóðum, líka íslendingum, ber síðan siðferðileg skylda til að aðstoða fátækar þjóðir við útrýmingu þess- ara sótta. Sú aðstoð getur verið margvísleg. Hægt er annaðhvort að leggja til sérmenntað fólk til starfa eða peninga til bóluefna- kaupa eða bóluefnaframleiðslu. Unga fólkið okkar, sem hefur kosið að mennta sig til starfa í heilbrigðis- þjónustunni, hefði bara gott af því að taka þátt í þessu mikilvæga verkefni um tíma, og væri áreiðan- lega fúst til þess. Það kynntist nýj- um hliðum á mannlífinu og kæmist kennske að því, að hér er ekki mesta fátækt í heimi, þrátt fyrir allan barlóminn, sem það hefur alist upp við. Við emm rík, og fáar þjóð- ir búa við jafngóðar aðstæður hvað varðar heilsugæslu og heilsufar. Ríkisstjórn verður að velja eftir Þorvald Gylfason I Þjóðartekjur okkar íslendinga em nú meðal hinna hæstu í heimi miðað við mannfíölda. Þær munu nema um einni milljón króna á hvert mannsbarn í landinu á þessu ári, eða næstum 23.000 Bandaríkjadoll- umm á mann við núverandi gengi krónunnar. Fjögurra manna fíöl- skylda aflar þannig fjögurra millj- óna króna að meðaltali á þessu ári, ef allt er talið. Sú fjárhæð samsvar- ar andvirði fjögurra herbergja íbúð- ar í Reykjavík eða átta bíla af ágætri gerð. Með þessu er að vísu ekki verið að gefa það í skyn, að venjuleg fjölskylda ætti með réttu lagi að geta keypt sér íbúð eða átta bíla á einu ári, því að í þjóðartekjum felast ekki aðeins vinnulaun ein- staklinga, heldur einnig íjármagns- tekjur fyrirtækja auk annars, en þetta er fjallhá fúlga samt. Til sam- anburðar em þjóðartekjur Banda- ríkjamanna í ár rösklega 19.000 dollarar á mann. Fjölmörg íslenzk fyrirtæki og heimili ramba samt á barmi gjaldþrots og örvæntingar um þessar mundir. Hvernig getur staðið á því? Svarið blasir við. Efnahagsvand- inn er verðbólguvandi fyrst og fremst. Verðbólgan stafar af því, að þjóðin eyðir um efni fram, eins og allir vita. Ofþenslan lýsir sér líka í því, að erlendar skuldir halda áfram að hrannast upp. Hverri ríkisstjórn landsins á eftir annarri hefur mistekizt að ráða við þennan vanda þrátt fyrir góðan ásetning. Hvers vegna? Því er ekki alveg eins auðvelt að svara. Ofþenslan í efnahagslífinu á sér ýmsar orsakir, bæði í einkageir- anum og í ríkisbúskapnum. Það er þó varla hægt að skella skuldinni á heimili og einkafyrirtæki. Þau eyða meira en þau afla og taka afganginn að láni, ef þau sjá sér hag í því hvert um sig og ef þau geta, annars ekki. Ríkið hegðar sér eins. Það er eðlilegt. Það var að vísu höfuðmarkmið fyrrverandi ríkisstjómar að draga úr verðbólgu og erlendum skuldum. Ríkisstjórnin hefði getað hamlað á móti ofþensl- unni í einkageiranum með ýmsum hætti, og hún hefði líka getað haft betra taumhald á ríkisbúskapnum. En stjómvöld tóku annað fram yfír viðnám gegn verðbólgu, þegar á reyndi. Hvað brást? II Þrennt skiptir mestu máli hér að mínum dómi. í fyrsta lagi hefur gengi krónunnar nú verið fellt þrisvar á þessu ári þvert á fastgeng- isstefnu ríkisstjórnarinnar, án þess að fullnægjandi gagnráðstafanir hafi verið gerðar til að draga úr verðbólgu. Án öflugs aðhalds á öðr- um sviðum til mótvægis er gengis- felling ekki aðeins verðbólguráð- stöfun, heldur líka gagnslaus vfir- leitt nema skamma hríð. Útflutn- ingsatvinnuvegir em engu betur settir eftir gengisfellingu, ef verð- lag og kauplag hækka strax á eft- ir, þannig að raunvemlegur kostn- aður og raunvemlegar tekjur fyrir- tækjanna standa í stað. Þess vegna er það ævinlega nauðsynlegt, að gengisfellingu sé fylgt eftir með öflugum aðhaldsráðstöfunum til að halda verðbólgu í skefjum. Þar að auki hefur sú breyting orðið frá fyrri tíð, að mikill hluti innlendra skulda útflutningsfyrirtækja er nú verðtryggður, þannig að skulda- byrði þeirra léttist ekki vemlega, þótt gengi krónunnar sé fellt. Af þessum sökum kæmi gengisfelling útflutningsfyrirtækjum að minna gagni nú en oft áður. Hitt er þó alveg ljóst, að verð erlends gjaldeyris hefur hækkað miklu minna en almennt verðlag í landinu á síðustu þrem ámm. Þetta kemur meðal annars fram í því, að í hitteðfyrra, 1986, vom þjóðartekj- ur á mann í Bandaríkjunum mun hærri en hér á landi, en em nú orðnar miklu lægri þar en hér, jafn- vel þótt hagvöxtur hafí verið svipað- ur í báðum löndum sl. tvö ár. í þessum skilningi er dollaragengi krónunnar því of hátt skráð nú, hafi það verið rétt skráð í hitteð- fyrra. Því má þó ekki heldur gleyjna, að rekstrarvandi fisk- vinnslu og annars útflutningsiðnað- ar nú stafar að langmestu leyti af því, að verðbólga hér heima er margfalt meiri en í viðskiptalöndum Þorvaldur Gylfason. „Úr því að vandinn nú er fyrst og fremst of mikil verðbólga og of mikill viðskiptahalli, þá blasir lausnin við. Það, sem þarf, er aukið að- hald, annars vegar í ríkisfjármálum til að draga úr útgjöldum og lántökum utan lands og innan og hins vegar í peningamáium tii að halda aftur af útlánum bankakerfísins.“ okkar. Mikinn og vaxandi viðskipta- halia gagnvart útlöndum og með- fylgjandi aukningu erlendra skulda má líka rekja til þess, að verðbólgan hér heima er alltof mikil. Ef stjóm- völd hefðu gripið í taumana með öflugum aðhaldsaðgerðum í ríkis- fjármálum og peningamálum í tæka MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. NÓVEMBER 1988 25 Margrét Guðnadóttir, prófessor. Morgunbiaðið/Þorkeii Við íslendingar mættum gjarnan hugleiða oftar en við gemm, hve gott við eigum að hafa bægt þessum sjúkdómum öllum frá bömum okk- ar. Það em nefnilega ekki liðin mjög mörg ár síðan barnaveiki, berklar, mænusótt og mislingar kostuðu hér mörg mannslíf, örorku og umtalsverðan ungbarnadauða, rétt eins og nú gerist meðal fá- tækra og vannærðra þjóða. Við ættum því að reyna að leggja fram okkar skerf með því að taka virk- ari þátt í baráttunni gegn þessum vágestum, þar sem þeir em land- lægr enn. Við getum það vel, án þess að fara á hausinn fyrir, og framlag okkar getur verið með ýmsum hætti, eins og áður greinir. Beitt vopn em til, vönduð bólu- efni gegn barnaveiki, stífkrampa, mænusótt og mislingum. Vandinn tíð, þ.e. strax í kjölfar kaupfrysting- arinnar 1983-84 og allavega ekki síðar en 1985-86, hefði verið hægt að komast hjá vandanum nú. Ríkis- valdið hefði átt að nota góðærið til þess að leggja fé til hliðar og hvetja einstaklinga og fyrirtæki til hins sama, 'til dæmis með því að reka ríkisbúskapinn með myndarlegum afgangi þessi ár og byggja upp öfluga sveiflujöfnunarsjóði, einkum í sjávarútvegi. Þetta var vanrækt, þótt ríkisstjórnin fengi vinsamlegar ábendingar úr ýmsum áttum. III í öðm lagi ríkir ennþá mikil þensla á peningamarkaði. Að vísu em háir raunvextir og hátt gengi að sínu leyti til marks um aðhald í peningamálum,-en það er ekki nóg við núverandi aðstæður. Útlán bankakerfisins jukust með vaxandi hraða allt síðasta ár. Fyrstu átta mánuði þessa árs var útlána- aukningin um 43% á ári, jafnvel þótt nauðsyn bæri til þess að halda útlánum í skefjum til að hamla á móti verðbólgu. Þvert á móti hafa bankamir dælt peningum út í efna- hagslífið síðustu mánuði og ^kynt undir verðbólgu með því móti. Útlán bankakerfisins em stjórnstærð í höndum ríkisvaldsins. Stjórnvöld geta hamið framboð innlends láns- fjár upp á eigin spýtur, til dæmis með bindiskyldu, og bera því fulla ábyrgð á útlánaaukningu banka og sparisjóða. Þannig fara aðrar þjóðir að við svipaðar kringumstæður. Það er þess vegna áhyggjuefni, að ríkis- valdið skuli ekki hafa haft betra taumhald á útlánum bankakerfísins að undanfömu, enda hlýtur útlána- þenslan í ár að kynda enn frekar undir verðbólgunni í landinu eins og í fyrra, jafnvel þótt núgildandi verðstöðvun og minnkandi þensla á vinnumarkaði bæli verðbólguna nið- ur í bili. Minni útlánaþensla hefði að vísu hækkað vexti að öðm jöfnu, en það er haldlítil röksemd gegn öflugra aðhaldi í peningamálúm nú vegna þess, að meira aðhald í ríkis- er sá að koma þeim skipulega til allra jarðarinnar barna og láta það ekki taka 180 ár, eins og raunin varð með kúabólusetningu til vam- ar bólusótt. Róðurinn gegn berkla- veiki verður þungur þar sem hún er landlæg og algeng í fullorðnu fólki. Fyrir fáum ámm heyrði ég nefnd 39 amerísk cent á barn, sem Heilbrigðisstofnun Sameinuðu þjóð- anna hefði til umráða í útrýmingar- herferðinni gegn bamaveiki, mænusótt, mislingum og stíf- krampa í ungbörnum og berklum í bömum. Þetta em tæpar 20 krónur á barn, svo að betur má, ef duga skal, þó að bólusetningar séu mjög ódýrar vamaraðgerðir. Bóluefhi gegn barnaveiki, stífkrampa og kíghósta Bóluefni gegn barnaveiki og stífkrampa em dauð bóluefni, unnin fjármálum hefði getað lækkað vexti til mótvægis og getur það enn. Við þetta bætist það, að hin nýja ríkis- stjóm boðar lækkun raunvaxta á næstunni. Raunvaxtalækkun er verðbólguráðstöfun, nema vöxtum sé þrýst niður með því að draga úr lántökum ríkisins, því að hún eykur ásókn í lánsfé og þar með heildareftirspum í hagkerfínu. Þessi eftirspumaráhrif em yfírleitt miklu þyngri á metunum en kostn- aðaráhrifin, sem koma fram í því, að fjármagnskostnaður fyrirtækja lækkar, þegar raunvextir lækka. Eina leiðin til þess að lækka raun- vexti og verðbólgu samtímis er að draga myndarlega úr útgjöldum ríkisins í víðum skilningi og þar með einnig úr eftirspum eftir láns- fé eða þá að hækka skatta. IV I þriðja lagi birtust hvað eftir annað fyrr á þessu ári fréttir af ófyrirhuguðum útgjöldum ríkisins umfram fjárlög og af nýjum erlend- um lántökum með ábyrgð eða leyfi ríkisins umfram lánsfjárlög fyrir þetta ár. Auk þess hefur ríkið tekið mun meira fé að láni í Seðlabankan- um á þessu ári en að var stefnt vegna tregrar sölu ríkisskuldabréfa og óvænts samdráttar í skatttekj- um. Þess vegna virðist stefna í umtalsverðan hallarekstur í ríkis- búskapnum í víðum skilningi á þessu ári eins og undangengin ár. Þessi verksummerki eru ekki til þess fallin að efla trú almennings á aðhaldsvilja stjórnvalda. Stefnuyfirlýsing stjórnarinnar nýju boðar að vísu niðurskurð ríkisútgjalda, hækkun skatta og aukið aðhald að ríkisábyrgðum og erlendum framkvæmdalánum, en lofar jafnframt auknum aðgangi fyrirtækja að erlendu lánsfé til fjár- hagslegrar endurskipulagningar. Það virðist óvíst á þessu stigi, hvort erlendar lántökur í heild munu auk- ast eða dragast saman vegna þess- ara ráðstafana. Það skýrist væntan- lega við umræður um frumvörp þannig, að viss efni, sem bakterí- umar sjálfar framleiða, eru vand- lega hreinsuð og gerð óskaðleg. Ungböm þola þessi bóluefni yfír- leitt vel, og við endurteknar inndæl- ingar myndast varanleg vörn gegn sýkingunum. í ungbamaeftirliti hér á landi em bóluefni gegn barna- veiki og stífkrampa fyrstu bóluefn- in, sem bömin fá. Þau em gjaman gefín í einni sprautu ásamt kíghóstabóluefni, sem einnig er dautt bóluefni, unnið úr bakteríu- gróðri og vandlega hreinsað. Inndæling þessa þrígilda bóluefn- is er svo endurtekin með reglulegu millibili, sem má ekki raskast vem- lega, þó að foreldrar barna skipti um bústað eða heilsugæslusvæði. Börn, sem em fullbólusett gegn bamaveiki, stífkrampa og kíghósta í ung- og smábamaeftirliti, em vel varin fyrir bamaveiki á fullorðins- ríkisstjómarinnar til fjárlaga og lánsfíárlaga á Alþingi og meðal al- mennings á næstu vikum. Reynslan sker úr á endanum. Þrátt fyrir allt þetta hafa mikil umskipti orðið í efnahagslífinu á þessu ári. Raunvemlegar þjóðar- tekjur jukust um næstum fjórðung í góðærinu 1984-87, en munu vænt- anlega standa nokkum veginn í stað í ár. Útgjöld þjóðarinnar juk- ust um næstum þriðjung að raun- gildi 1984-87, en munu væntanlega standa í stað í ár. Þessi umskipti má rekja að nokkm leyti til að- haldssamrar stefnu stjórnvalda í vaxtamálum og gengismálum þrátt fyrir þenslu á öðmm sviðum. V Úr því að vandinn nú er fyrst og fremst of mikil verðbólga og of mikill viðskiptahalli, þá blasir lausn- in við. Það, sem þarf, er aukið að- hald, annars vegar í ríkisfjármálum til að draga úr útgjöldum og lántök- um utan lands og innan og hins vegar í peningamálum til að halda aftur af útlánum bankakerfísins. Hvort tveggja myndi hamla á móti verðbólgu og viðskiptahalla samtímis. Tímabundin kaupfrysting og verðstöðvun draga ekki úr þess- ari þörf. Úr því sem komið er, gæti verið nauðsynlegt að fella gengi krónunnar samtímis og festa það svo, en þá þyrftu aðhaldsað- gerðimar að vera því öflugri. Hvers vegna hefur þetta ekki verið gert? Það virðist stafa af þvf, að ríkis- valdið hefur ekki treyst sér til þess að ganga lengra í aðhaldsátt í bili en það hefur þegar gert. Það hefur ekki treyst sér til þess að halda aftur af þenslunni í húsnæðislána- kerfínu, byggingaframkvæmdum ýmissa opinberra aðila, erlendri lán- töku ýmissa opinberra sjóða og þannig áfram. Það hefur ekki held- ur treyst sér til þess hingað til að hækka skatta til að halda aftur af útgjöldum einkageirans, jafnvel þótt skattar hér séu meðal hinna lægstu í okkar heimshluta, en nú aldri og hafa fengið langvarandi vöm gegn stífkrampa. Fullorðnir þurfa þó stundum að fá viðbótar- sprautu gegn stífkrampa, t.d. eftir slys. Kíghóstaþátturinn í þessari þrígildu bóluefnablöndu er linasti þátturinn, og líka sá þáttur, sem er líklegastur til að valda lasleika eftir bólusetninguna. Kíghóstabólu- setning veitir ekki ævilanga vöm. Hennar hlutverk er að veija börnin fyrir kíghósta á viðkvæmasta ævi- skeiði sínu, ungbarnsámm og for- skólaaldri. Sjálfsagt er að veija bömin fyrir kíghósta á þessu ævi- skeiði. Síðar á ævinni er kíghósta- sýking ekki líkleg til að valda varan- legu heilsutjóni. Hún getur aftur á móti skaðað ungböm og smábörn, og gerir það þar sem kíghóstabólu- setning er ekki framkvæmd. Þar ganga faraldrar í yngstu krökkun- - um, svo að af hlýst varanlegt heilsu- tjón og stundum dauðsföll. Kíghósti er ekki meðal þeirra sjúkdóma, sem á að útrýma úr heiminum fyrir árið 2000. Miklar tilraunir em nú gerðar til að endurbæta kíghóstabóluefnið, gera áhrif þess varanlegri og draga úr lasleikanum, sem það getur vald- ið eftir bólusetninguna. Takist þetta, gæti útrýming kíghósta orðið þáttur í nýrri herferð gegn farsótt- um á næstu öld. Bóluefni gegn berklum Veiklaðir berklasýklar, sém valda lítils háttar igerð á stungustað, sé þeim dælt í fólk, hafa lengi verið notaðir sem bóluefni í baráttunni við berklaveiki, ásamt öðmm ráð- um, svo sem leit að smitberum og lækningu þeirra með lyfíum. Þar sem berklaveiki er algeng og land- læg, dregur úr tíðni alvarlegra sýk- inga á börnum, ef þau fá þetta berklabóluefni. Heilbrigðisstofnun Sameinuðu þjóðanna hefur á stefnuskrá sinni útrýmingu berkla í börnum fyrir árið 2000, og gengst fyrir allsheijar bólusetningu bama í þróunarlöndum með þessum veik- luðu sýklum. Höfúndur er prófessor. boðar ný ríkisstjórn að vísu nýja stefnu í skattamálum og niðurskurð í ríkisrekstri. Ríkisstjórn, sem telur það vera höfuðverkefni sitt að halda gengi krónunnar stöðugu og stöðva verð- bólgu og erlenda skuldasöfnun, verður annað hvort að draga úr útlánum bankakerfisins eða út- gjöldum ríkisins í víðum skilningi eða hækka skatta. Stefna stjóm- valda í efnahagsmálum verður að vera samkvæm sjálfri sér. Annars getur hún hvorki borið árangur né notið trausts. Efnahagsstefna stjómvalda hér hefur ekki verið samkvæm sjálfri sér að öllu leyti á undanfömum ámm, heldur hafa einstakir þættir hennar rekizt á. Með þessu er ekki átt við ósam- kvæmni í málflutningi ráðherra og ósamkomulagi milli þeirra á opin- berum vettvangi, þótt hvort tveggja sé vissulega alvarlegt vandamál, ekki sízt þegar einstakir ráðherrar ýta undir ótta almennings við geng- isfellingu og meðfylgjandi spákaup- mennsku þvert á stjórnarstefnuna. Ósamkvæmnin, sem átt er við hér, er fólgin í því, að ólík mark- mið efnahagsstefnunnar stangast á. Ríkisvaldið hefur til dæmis reynt eftir megni að halda skattheimtu í skefjum hér á landi og gæta þess vandlega, að hún verði ekki jafn- mikil og jafnþrúgandi hér eins og í mörgum nágrannalöndum okkar. Þetta hefur tekizt prýðilega. En til þess að hægt sé að halda sköttum í skefjum, verða stjórnvöld annað hvort að hafa hemil á útgjöldum ríkisins í víðum skilningi eða þá að sætta sig við áframhaldandi þenslu í opinberum búskap, verðbólgu og skuldasöfnun. Og til þess að hægt sé að halda verðbólgu og skulda- söfnun í skefjum, verða stjómvöld annað hvort að hemja opinber út- gjöld eða hækka skatta. Ríkis- stjómin verður að velja. Annars heldur verðbólgan áfram. Höfundur er hagiræðiprófessor við Háskóla fslands.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.