Morgunblaðið - 20.11.1988, Page 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 1988
1
FRÉTTASKÝRING
Fyrstaskipti
sem samdráttur
í efnahagslífínu
á sér stað við
raunávöxtun á
lánsfé
Kaupmáttur
50% meiri en
hann var 1985
og raungengi
15% hærra
Hættan fólgin í
of miklum og
snöggum sam-
drætti
Ytri aðstæður
með besta móti
þó þær hafí
versnað
eftir Hjólmar Jónsson
Steingfrímur Hermannsson, forsætisráðherra: Erum nær
þjóðargjaldþroti en nokkru sinni. Þykkvibær: Fimmta hver jörð
á nauðungaruppboði. Þorlákhöfh: Glettingur segir 75 manns upp.
Lögbirtingarblaðið: 73 gjaldþrot auglýst í einu tölublaði.
Ríkissjóðshallinn nær fjórum milljörðum. Söluskattsskuldir þrír
milljarðar. Halldór Asgrímsson, sjávarútvegsráðherra: Til
verulegs atvinnuleysis getur komið. Allt eru þetta dæmi um
fyrirsagnir í Morgunblaðinu að undanförnu. Það hefiir dregið
bliku á loft í e&iahagslífinu eftir uppgangs- og blómatíma síðustu
tveggja ára. Daglega má sjá fréttir af gjaldþrotum í blöðum og
sjónvarpi, atvinnuleysi vex frá mánuði til mánaðar og samdráttar
verður víða vart í efnahags- og atvinnulífinu. Umskiptin er mikil
og skyndileg. Það er svartsýnishljóð í fólki og það heldur að sér
höndum varðandi útgjöld. Sumir tala opinskátt um kreppu. Aðrir
brosa út í annað af slíku tali og riifja upp fyrri samdráttarskeið.
Það er í eðli þjóðfélags, sem byggir tilveru sína á veiðum, að
efiiahagslífið verður sveiflukennt, enda það haft fyrir satt að
síldin sé óútreiknanleg. Hversu alvarlegt skyldi ástandið vera í
raun og veru?
Það er nokkrum
erfiðleikum
bundið að afla
sér upplýsinga
um heildar-
Qölda gjald-
þrota í ár, sam-
anborið við
síðasta ár, en vísbendingu gefur að
vegna ríkisábyrgðar á launum við
gjaldþrot hafa verið greiddar út um
70 milljónir það sem af er þessu
ári, en var 23 milljónir allt árið í
fyrra. Gjaldþrot eru orðin hátt á
fimmta hundrað í Reykjavík það
sem af er þessu ári, en urðu í fyrra
alls 351. Samkvæmt upplýsingum
skiptaráðanda í Reykjavík hefur
gjaldþrotum jafnt og þétt fjölgað
allt frá árinu 1980. A Akureyri er
hins vegar um fækkun gjaldþrota-
beiðna að ræða. Þær urðu alls 63
í fýrra, en það sem af er þessu ári
eru þær 45. Hjá sýslumannsem-
bættinu á Seyðisfirði fengust þær
upplýsingar að gjaldþrot í fyrra
hefðu verið þijú, en væru orðin sex
í ár. Þá hefur vinnumálaskrifstofa
félagsmálaráðuneytisins fengið til-
kynningar um 1.200 uppsagnir á
síðustu þremur mánuðum, sem
jafngildir um 1% af mannafla á
vinnumarkaði. Skylt er að tilkynna
uppsagnir ef um ijóra eða fleiri er
að ræða.
Mikill samdráttur 1983
Síðasta samdráttarskeið árin
1983-84 var djúpt en styttra en
fyrirfram hafði verið búist við.
Loðnuvertíðin brást og nauðsynlegt
þótti að minnka þorskveiðar. Lands-
framleiðsla og þjóðartekjur drógust
saman í fyrsta skipti frá árunum
1967-68 þegar síldin hvarf. Sam-
dráttur landsframleiðslunnar 1983
var um 4%, en hún jókst strax aft-
ur árið eftir. Atvinnuleysi jókst og
var 1,3% að meðaltali árið 1984,
mest í janúar, 3,4%. Árstíðabundið
atvinnuleysi yfir jól og í byijun árs
er ekki óvanalegt. T.a.m. var það
3,3% í janúar árið 1982. Ástandið
breyttist nánast eins og hendi væri
veifað og í kjölfarið fylgdi meiri
blómatími en þjóðin hefur þekkt
fyrr og síðar. Þorskafli jókst skyndi-
lega og samfara auknum afla urðu
verðhækkanir á afurðum okkar á
mörkuðum erlendis, bæði á frystum
fiski í Bandaríkjunum og á ísfiski
í Bretlandi og Þýskalandi, enda
jókst útflutningur á ísfiski í gámum
gífurlega. Olíuverð lækkaði mjög
mikið og samningar á vinnumark-
aði í ársbyijun 1986 tóku mið af
þessum efnahagshorfum. Sam-
komulag tókst um hófsama kjara-
samninga, þar sem öll áhersla var
lögð á að lækka verðbólgu, enda
lækkaði verðbólga úr því að vera
rúm 30% í upphafi árs í það að
vera rúm 10% í lok ársins.
Þessi að mörgu leyti óvænti bati
getur verið til marks um það hversu
erfitt er að spá fyrir af nokkru ör-
yggi um efnahagsframvindu á ís-
landi. Nú stöndum við aftur frammi
fyrir samdrætti. Gert er ráð fyrir
að þjóðartekjur á þessu ári verði
2% minni en á síðasta ári og lands-
framleiðsla 1,5% minni, samanborið
við 6% vöxt þjóðartekna að meðal-
tali á ári síðastliðin þijú ár. Á næsta
ári reiknar Þjóðhagsstofnun með
að landsframleiðsla dragist enn
saman um 1,5% og þjóðartekjur um
3%, einkum vegna minnkandi afla.
Samkvæmt þjóðhagsáætlun yrði
samdráttur beggja áranna saman-
lagður meiri en orðið hefur frá ár-
inu 1968, ef spáin fyrir næsta ár
gengur eftir.
Óvissan mjög mikil
Hagfræðingar sem Morgunblaðið
ræddi við voru alls ekki á eitt sátt-
ir um hvers væri að vænta á næsta
ári, þegar þeir voru spurðir um
hvort kreppa væri í uppsiglingu hér
á landi. Eitt voru þeir þó sammála
um. Óvissan hefur ekki áður verið
jafn mikil, þar sem við erum nú í
fyrsta skipti að fara inn í samdrátt-
arskeið við raunávöxtun á lánsfé.
Til þessa hefur atvinnureksturinn
haft aðgang að gjafafé þegar þurft
hefur að herða sultarólina. Auk
þessa benti Sigurður B. Stefánsson,
framkvæmdastjóri Verðbréfamark-
aðs Iðnaðarbankans, á að frá 1985
hefur kaupmáttur launa hækkað '
um 50% og raungengið er 15% ■
hærra en það var þá. Þetta þrennt
gerir fyrirtækjunum miklu erfiðara í
fyrir en annars. Björn Bjömsson, í
bankastjóri Alþýðubankans, varaði'
og við krepputali og benti á að það
eitt út af fyrir sig gæti orðið til
þess að auka á þann samdrátt sem
orðinn væri og fyrirsjáanlegur væri
vegna aflasamdráttar.
Aðalatriðið er, og á það lögðu
flestir viðmælendur Morgunblaðs-
ins ríka áherslu, að þrátt fyrir allt
tal um samdrátt búum við áfram
við afar hátt tekjustig og góð við-
skiptakjör. Þó árið 1988 sé ekki
alveg eins gott og árið 1987 er það
samt miklu betra en árið 1986, sem
var mjög gott ár. Og þó spáð sé
versnandi afkomu þjóðarbúsins á
næsta ári verður árið samt ekki
verra en 1986. „Ytri skilyrði hafa
aðeins slaknað á síðustu misserum
eða frá því um þetta leyti á síðasta