Morgunblaðið - 24.11.1988, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1988
21
í grófum dráttum
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Úlfar Þormóðsson: ÞRJÁR
SÓLIR SVARTAR. Skáldsaga.
192 bls. Útg. höfundur. 1988.
»Nú eru sólarlitlir dagar, pilt-
ar.« Svo mæla þjóðsögur að Axl-
ar-Bjöm hafi sagt. En þá skein
sól í heiði og bar það upp á páska-
dag. Slík var illska hans að hann
sá ekki til sólar á hátíðinni. Heiti
þessarar skáldsögu mun skírskota
til áðurgreindra orða. í kápuaug-
iýsingu er bókin kynnt sem »sögu-
leg skáldsaga«. Efnið er meðal
annars sótt í þjóðsögur tvær: Sög-
una af Axlar-Birni og söguna af
Sveini skotta. Sveinn var sonur
Axlar-Bjamar. Er honum svo lýst
í Þjóðsögum Jóns Ámasonar að
hann »fór víða um land eftir að
hann komst á legg, bæði stelandi
og stijúkandi, gat böm víða og
þótti djarftækur til kvenna; nálega
var hann kunnur að illu einu, en
enginn var hann hugmaður eða
þrekmaður.« Fróðlegt væri að bera
þetta skáldverk Úlfars Þormóðs-
sonar saman við þjóðsögurnar,
sem og fleiri heimildir frá 16. og
17. öld. Út í þá sálma verður þó
ekki farið hér. Enda má söguþráð-
urinn allt eins vera af fleiri toga
spunninn því bókin er í áður-
nefndri auglýsingu talin »eftir-
minnileg þjóðlífslýsing þar sem
máttarstoðir þjóðfélagsins eru séð-
ar með augum utangarðsfólks.«
Auðvitað kann að vera álitamál
og háð mati hvers og eins hvemig
sagan kemur svo heim og saman
við þessi fyrirheit. Þegar öllu er á
botninn hvolft sýnist þjóðlífslýs-
ingin ekki vera þarna neitt aðalat-
riði né heldur virðist þetta vera
nein úttekt á kjörum utangarðs-
fólks á téðum öldum. Skírskotun
til félagslega sinnaðrar samtíðar
virðist því vera næsta óljós. Ef til
vill er ekki út í hött að segja að
þetta sé einna helst tilbrigði við
stef: leikur með gamlar sagnir;
tilraun til að skoða liðnar aldir í
nýju ljósi? Söguáhugi höfundar
mun ótvíræður. Þarna koma fyrir
mörg nöfn úr íslandssögunni.
Hrottafengnum atburðum er lýst.
Margt er það tekið beint upp úr
þjóðsögunum; einnig ummæli sem
lögð em í munn sögupersónum,
meðal annars þau sem skírskotað
var til hér í upphafi. En frásagnar-
aðferðin er önnur. Höfundur fym-
ir málfar sitt með þeim hætti að
athyglin hlýtur jafnan að vera
bundin við stílinn ekki síður en
efnið, sögumanninn fremur en
söguna. Vafalaust hefur höfundur
lesið bæði íslandsklukkuna og
Gerplu; og þá líka fomrit ýmis.
Hins vegar hermir hann lítið eftir
annálum né öðmm ritum frá 16.
og 17. öld sem hann hlýtur þó að
hafa kynnt sér rækilega fyrir ritun
sögunnar. Ekki líkir hann heldur
eftir tungutaki þjóðsagnanna.
í fyrri hluta sögunnar, þeim sem
segir frá Axlar-Bimi, reynir höf-
undur lítt að kafa ofan í sálarlíf
þessarar alræmdu þjóðsagnaper-
sónu. Síðar lætur hann að vísu
ekkju óbótamannsins, þegar hann
er sjálfur genginn, segja við son
þeirra: »Ekki fann hann það sem
hann var að leita að, enda vissi
hann ekki hvers hann var að leita
frekar en svo margur.« Þetta er í
raun eina útskýringin á ódæmun-
um. Nema hvað höfundur rekur
ósjálfræði þeirra feðga að nokkm
til umróts þess sem siðaskiptunum
fylgdi. Er sú söguskýring hreint
ekki fráleit. Allar byltingar losa
um hömlur, líka þær trúarlegu.
Þá er sonurinn, Sveinn skotti, orð-
inn fulltíða, en frá honum segir í
síðari hluta sögunnar. Að mínum
dómi er sá hlutinn betur skrifaður
þrátt fyrir æmar ýkjur og
stílbrögð ýmiss konar og nokkuð
svo groddafengnar frásögur af
kvennafari Sveins. Inn á milli
bregður þar fyrir ljóðrænum köfl-
um þar sem frásögn kemst næst
því að samhæfast efni. Þar mun
líka gerð alvarlegasta tilraunin til
að skoða »máttarstoðir þjóðfélags-
ins . . . með augum utangarðs-
fólks.« Hins vegar láist höfundi
sem fyrr að útlista orsakimar fyr-
ir óhemjuskap þeim sem öðm
hveiju grípur söguhetjuna. Þegar
öllu er á botninn hvolft finnst mér
Úlfar Þormóðsson
vanta í þetta nærfæmari aldar-
farslýsingu, sem og dýpri drætti
í svipmót aðalsögupersónanna, svo
dæmið gangi að lokum upp.
Frásögnin er víða hröð. En
trauðlega lifir maður sig fyrir-
hafnarlaust inn í sögu þessa með
svipuðum hætti og fólk naut þjóð-
sagnanna á sinni tíð. Kannski var
ekki heldur til þess ætlast. Til að
svo mætti verða vantar fínu blæ-
brigðin. Þetta er saga sögð í gróf-
um dráttum. Nærgætnina vantar.
Alúðina. Að mínum dómi er þetta
of mikið í hvítu og svörtu.
Axlar-Bjöm var uppi á síðari
hluta 16. aldar. Sveinn skotti, son-
ur hans, var hengdur 1648. Auð-
vitað er þetta engin sagnfræði
þótt höfundur byggi verk sitt á
sögulegum heimildum. Til dæmis
leyfír hann sér að láta persónur
sínar hressa sig á kaffi. En kaffi
var óþekkt hér á þeim tíma sem
sagan á að gerast, tók ekki að
flytjast fyrr en hálfri annarri öld
síðar, um eða upp úr 1760, og var
nær óþekkt á borðum alþýðu þar
til á 19. öld. í síðasta hluta sög-
unnar fer höfundur að dæmi Lax-
ness og útmálar dökkum litum
réttarfarið á 17. öld. Er ófögur
lýsing sú sem hann dregur upp
af alþingi við Öxará sem var að
vísu lítið annað en áfrýjunarréttur
á þessum öldum og réttarfars-
hugmyndir vitaskuld fmmstæðar
á okkar mælikvarða.
Ætli megi ekki segja um sögu
þessa eins og stundum er sagt um
íþróttirnar: krafturinn er nógur en
mýktina vantar?
hi Wilr tfti
ai slnta lilinu
-mnraeftiKitl!
MetsöluUaó á hverjum degi!
Ef þú ert meðal þeirra, sem óttast áhrif vaxandi verðbólgu en veist
ekki hvað þú átt að gera, er mál til komið að fá ráðleggingar og
aðstoð hjá Fjárfestingarfélaginu. Það er óráðlegt að stinga höfðinu
í sandinn og bíða eftir betri tíð.
Þetta á sérstaklega við þá, sem þurfa að geyma peninga í
skemmri tíma, peninga sem ættu að bera háa vexti, en það gera
Skyndibréf Fjárfestingarfélagsins.
Skyndibréfm bera nafn sitt með rentu! Þeim er ætlað að leysa
vanda þeirra, sem þurfa að ávaxta fé til skamms tíma með
hæstu mögulegum vöxtum. Þessi bréf henta því bæði fyrir-
tækjum og einstaklingum.
Skyndibréf eru tilvalin fyrir þá sem þurfa t.d. að geyma og
ávaxta peninga á milli sölu og kaupa á fasteignum.
Skyndibréfin eru sem sagt ætluð til skammtíma fjármála-
lausna. Ávöxtun þeirra er á bihnu 7-9% umfram verð-
bólgu. Skyndibréf eru að jafnaði innleyst samdægurs, -
án innlausnargjalds. Kostir þeirra eru óumdeilanlegir.
FJÁRFESTINGARFÉIAGIÐ
Hafnarstræti - Kringlunni- Akureyri
Aöili aö Verðbréfaþingi íslands
Hluthafar: Verslunarbankinn, Eimskip, Tryggingamiöstöðin,
Líleyrissjóður Verslunarmanna
auk rúmlega 400 fyrirtækja og einstaklinga,
Fjármál þín — sérgrein okkar
■__________________• ' i §S S HB
.... —- ■ ■
VISPPSO