Morgunblaðið - 24.11.1988, Síða 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1988 ~
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1988
33

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
BaldvinJónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið.
„ Alnæmi er al-
heimsvandamál“
Alþjóða heilbrigðisstofnunin
hefur skráð yfir 120 þúsund
einstaklinga með alnæmi í heimin-
um, flesta á aldrinum 20-40 ára.
Stofnunin telur þó alnæmisjúkl-
inga tvöfalt fleiri, eða um 250
þúsund. Þessar tölur eru þó aðeins
toppurinn sem upp úr stendur af
þessum ísjaka dauðans. Þannig
telur Alþjóða heilbrigðisstofnunin
að fjöldi smitaðra af alnæmisveir-
unni sé langleiðina í 10 milljónir.
Hér á landi hafa sjö einstakling-
ar greinzt með þennan sjúkdóm á
lokastigi. Þar af eru fjórir látnir.
Fjörutíu og fímm hafa greinzt
með mótefni gegn alnæmisveiru
(HIV), þar af 32 hommar og
tvíkynhneigðir og 8 fíkniefnaneyt-
endur (sprautur). Þetta eru ugg-
vekjandi tölur. En fræðsluherferð
heilbrigðisyfírvalda gegn alnæmi
hefur, engu að síður, borið árang-
ur. „ísland er nú fímmtánda landið
í röð Evrópuríkja hvað varðar
Qölda eyðnitilfella, en fyrir þrem-
ur árum var það fimmta í röð-
inni,“ segir Ólafur Ólafsson, land-'
læknir í sérstökum fíórblöðungi
með Morgunblaðinu í gær, sem
helgaður er fyrirbyggjandi
fræðslu um ógn alnæmis.
Ekki orkar tvímælis að fáfræði
almennings um eðli sjúkdómsins
og smitleiðir er helzti farvegur
hans heims um ból. Þannig segir
landlæknir að „sjúkdómurinn
breiðist örast út þar sem fátækt
og fáfræði er mest.“ Sú staðreynd
vísar veg um fyrirbyggjandi að-
gerðir í formi almennrar og við-
varandi fræðslu.
Viðteknar hugmyndir fræði-
manna um smitleiðir veirunnar,
sem sjúkdómnum veldur, hafa lítið
breytzt á síðustu árum. Alnæmi
smitast ekki, að dómi fræði-
manna, við daglega umgengni.
Smitleiðir veirunnar eru fyrst og
fremst um kynmök við sýkta —
og blóðblöndun, einkum um nál-
arstungur fíkniefnaneytenda.
Fræðimenn leggja höfuðáherzlu á
að upplýsa fólk um þessi meginat-
riði málsins: að forðast lauslæti í
kynhegðan sem og blóðblöndun,
sem ekki er að læknisráði. Guðjón
Magnússon, aðstoðarlandlæknir,
segir að þessi viðleitni hafi borið
þann Arangur hér, skv. könnun í
október 1988, að Vs karla og
kvenna 15-24 ára hafi breytt
hegðan sinni til að draga úr hættu
á alnæmi.
Landlæknir telur að íslending-
um og fleiri Norðurlandaþjóðum
hafí tekizt betur upp í eyðnivörn-
um en Vestur- og Suður-Evrópu-
þjóðum, þótt enn megi betur gera.
Líklega skýringu telur hann af
tvennum toga. I fyrsta lagi meiri
efnahagslegan jöfnuð á Norður-
löndum sem og betri aðbúð hvers
konar. í annan stað öflug, skipu-
leg og almenn fræðsla, sem hófst
tiltölulega snemma, eftir að sjúk-
dómsins var vart. Þessi árangur
vísar veginn um framhald hins
fyrirbyggjandi starfs.
Arangur sá, sem hér bryddar
á, er þó hvergi nærri nægur. Um
sumt er þróunin jafnvel á hinn
verri veg. Þannig hefur hlutfall
sýktra eiturlyfjaneytenda vaxið.
Það stafar sennilega af því að
eiturlyfjaneytendur tileinka sér
síður þá almennu fræðslu, sem á
boðstólum er, en aðrir. Við þessu
þarf að bregðast, m.a. með stór-
hertri baráttu gegn eiturlyfjum.
Eiturlyf eru ein stærsta „upp-
spretta“ mannlegra þjáninga og
dauða. Þáttur þeirra í útbreiðslu
alnæmis eykur enn á þá ógn sem
ekki var á bætandi.
Þá skekkir það vamarstöðuna,
að verulegir fordómar hafa sagt
til sín gegn eyðnismituðu fólki,
hér sem annars staðar. „Til eru
dæmi þess að fólk er hrakið úr
starfí og frá heimili. Menn snúast
jafnvel gegn sínum nánustu," seg-
ir landlæknir í Morgunblaðsgrein
sinni. Ótti við þennan hræðilega
sjúkdóm er skiljanlegur. En sú
þekking á eðli sjúkdómsins og
smitleiðum, sem fræðimenn hafa
miðlað almenningi, hjálpar til að
eyða fordómum, eða ætti að gera
það, ef hyggindi, góðvild og mann-
úð ráða ferð.
Þess er þó rétt að geta í þessu
sambandi að eyðnismitaður ein-
staklingur segir í viðtali við Morg-
unblaðið: „Mín reynsla er sú að
íslenzkar heilbrigðisstéttir reynist
eyðnismituðum og alnæmissjúkl-
ingum sérstaklega vel, bæði hvað
mannlega og læknisfræðilega hlið
mála snertir."
Víða um heim vinna vísinda-
menn á sviði læknisfræðinnar að
rannsóknum á þessum sjúkdómi,
veirunni, sem orsakar hann, og
hugsanlegum varnar- og lækn-
ingaleiðum. Sigurður Guðmunds-
son, smitsjúkdómalæknir, segir í
Morgunblaðinu í gær að „enn sé
ófarinn langur vegur að endan-
legri lyfjameðferð við alnæmi".
Helgi Valdimarsson, prófessor,
segir á sama stað að „ólíklegt sé
að nokkur lyf geti útrýmt eyðni-
veirunni úr líkama þeirra sem
hafa smitast. Hinsvegar standi
vonir til að lyf, sem nú er verið
að prófa, muni geta komið í veg
fyrir að veiran leggi ónæmiskerfið
í rúst“.
Eins og sakir standa á hinn
almenni maður aðeins eina tiltæka
vamarleið. Eigin hegðan, byggða
á tiltækri þekkingu og heilbrigðri
skynsemi. Það er kjaminn í fyrir-
byggjandi fræðsluátaki íslenzkra
heilbrigðisyfirvalda.
AF INNLENDUM
VETTVANGI
HJÖRTUR GÍSLASON
Skiptar skoðanir um skráningu gengis:
Gengið rangt skráð en gengis-
felling er ekki á dagskránni
Hallinn á rekstri fyrirtækja í sjávarútvegi eykst stöðugt að sögn forystumanna í greininni og kretjast
þeir nú tafarlausra aðgerða, meðal annars gengisfellingar. Ríkissljórnin er ekki á sama máli, þar er
gengislækkun ekki á dagskrá.
FULLTRÚAR atvinnugreina í
sjávarútvegi, öðrum útflutningi
og samkeppnisgreinum telja nú
óhjákvæmilegt að fella gengi
islenzku krónunnar verulega, um
15 til 20%. Forsætisráðherra hef-
ur lýst því yfir á opinberum
fiindi, að gengið sé skráð um 15%
of hátt, en gengisfelling sé engu
að síður ekki á dagskrá. Valur
Arnþórsson, kaupfélagsstjóri á
Akureyri, sagði á flokksþingi
Framsóknarflokksins, að fella
þyrfti gengið um 10 til 20%. For-
sætisráðherra svaraði þeirri fiill-
yrðingu meðal annars með því,
að gengismálin yrðu endurskoð-
uð eftir áramót. Utanríkisráð-
herra segir gengisfellingu vera
skottulækningu.
Skráning gengis íslenzku krón-
unnar hefur verið mjög til um-
ræðu frá því í síðustu viku, en þá
héldu Sölumiðstöð hraðfrystihú-
sanna og Félag Sambandsfisk-
framleiðenda (SAFF) aukafundi og
kröfðust meðal annars Ieiðréttingar
á gengi — gengisfellingar. Jón Páll
Halldórsson, framkvæmdastjóri
Norðurtangans á ísafírði, sagði þá
meðal annars á fundi SH, að væri
verðbólga glæpur, væri gengisfell-
ing refsingin. Fulltrúar fískvinnsl-
unnar hafa til þessa sagt að verð-
bólga hér á landi umfram verðbólgu
í þeim löndum, sem kaupa af okkur
fískafurðimar, sé mesti vandinn.
Við getum ekki lengur flutt út verð-
bólguna í formi hækkaðs afurða-
verðs erlendis. Nú er svo komið að
sögn þeirra að langvarandi verð-
bólgumunur hefur lamað frysting-
una og munurinn á tekjum og gjöld-
um sé svo mikill að ekkert geti
bjargað stöðunni nema gengisfell-
ing samfara sérstökum ráðstöfun-
um til að koma í veg fyrir almenn-
ar verð- og kostnaðarhækkanir af
hennar völdum. Bent er á að rúm-
lega 20% gengisfelling á þessu ári
án hliðarráðstafana hafi ekki bætt
stöðu útflutningsgreinanna.
Fundir SH og SAFF voru haldn-
ir miðvikudaginn 16. nóvember.
Síðan þá hafa foyrstumenn atvinnu-
greinanna og stjómmálaflokkanna
sagt ýmislegt á síðum Morgun-
blaðsins og verður stiklað á því hér
á eftir.
Fimmtudagur 17. nóvember.
„Mikill samdráttur í afla er
borðleggjandi á næsta ári, en ekk-
ert bendir til þess að markaðsverð
hækki um þá tugi prósenta, sem
þarf til að fískvinnslan standi af sér
þá erfíðleika, sem framundan eru.
Forsætisráðherra hefur sjálfur sagt
á opinberum fundi að sjálfsagt sé
gengi skráð 15% of hátt. Það er
ekki vafí á, að sú tala er sízt of
há miðað við stöðuna í dag, hvað
þá miðað við það, sem blasir við á
næsta ári." Friðrik Pálsson, for-
stjóri SH.
Steingrímur Hermannsson,
forsætisráðherra, sagði í samtali
við Morgunblaðið að gengisfelling
væri ekki á dagskrá. Gengisfelling
gæti verið lækning samfara mjög
ströngum hliðarráðstöfunum, svo
sem að taka áhrif hennar út úr láns-
kjaravísitölunni, þannig að fjár-
magnskostnaður hækkaði ekki.
Fyrst yrðu þó allar aðrar leiðir til
að leysa vanda fískvinnslunnar
reyndar, meðal annars að lækka
Jjármagnskostnaðinn mjög mikið.
„Það þarf gengislækkun af
stærra taginu, sem komi sem
minnst inn í almennt verðlag, það
þarf íhlutun í útflutning á ísuðum
físki og stöðva þenslu og verðbólgu
innan lands.“ Tryggvi Finnsson,
formaður SAFF.
„Ef verðbólga er glæpur er
gengisfelling sú refsing sem þjóðin
verður að taka á sig, enda á hún
sök á glæpnum með eyðslu um efni
fram.“ Jón Páll Halldórsson,
íramkyæmdastjóri Norðurtang-
ans á ísafirði.
„Hér innanlands hefur allur
tilkostnaður við framleiðsluna farið
stöðugt hækkandi auk þess sem
fjármagnskostnaður hefur vaxið úr
hófí fram á sama tíma og gengi
krónunnar hefur lengst af verið
haldið föstu, og þær smávægilegu
gengisbreytingar sem gerðar hafa
verið því runnið út í sandinn, bæði
vegna aukins tilkostnaðar innan-
lands og einnig vegna lækkandi
gengis Bandaríkjadollars, sem veg-
ur þyngst í tekjum frystingarinn-
ar.“ Jón Ingvarsson, formaður
stjórnar SH.
„Hann sagði að vissulega væri
gengið rangt skráð en benti á að
það hefði verið fellt um rúmlega
20% á árinu. Þrátt fyrir það hefði
staðan aldrei verið verri. Það sýndi
að nauðsynlegt væri að taka áhrif
gengisfellingarinnar út úr hagkerf-
inu. Hann benti t.d. á að ekki gæti
verið skynsamlegt að fella gengið
þegar skuldir margra fyrirtækja
væru orðnar meiri en ársveltan.
Ráðast yrði gegn fjármagnskostn-
aðinum áður en gripið yrði til slíkra
ráðstafana.“ Steingrímur Her-
mannsson, forsætisráðherra.
Föstudagur 18. nóvember.
Steingrímur Hermannsson
ítrekaði að gengisfelling væri ekki
á dagskrá. „Það hefur sýnt sig
hvað eftir annað að gengisfelling
dugir ekki til að bæta hag útflutn-
ingsatvinnuveganna ef vfxlverkanir
eru í sambandi, bæði hvað varðar
gengistryggð lán og lánskjaravísi-
tölu á innlendum lánum.“
Jón Sigurðsson, viðskipta-
ráðherra, sagði að ljóst væri að
frystihúsin hefðu mætt enn meiri
erfíðleikum en gert hefði verið ráð
fyrir í haust, meðal annars vegna
falls Bandaríkjadals. Hins vegar
vildi hann ekki ræða gengisfellingu
í því sambandi. „Það hefur því mið-
ur ekki legið nægilega ljóst fyrir
hver staðan er.“
„Gengisfelling hefur sem betur
fer verið afskrifuð sem úrræði,
vegna þess að hún kemur verð-
bólguhjólinu af stað. Með því að
heimta gengislækkun eins og Sjálf-
stæðisflokkurinn gerir eru menn að
biðja um verðbólgu og hækkun á
skuldum sínum." Svavar Gestsson,
menntamálaráðherra.
Þorsteinn Pálsson, formað-
ur Sjálfstæðisflokksins, sagði að
það kæmi sér ekki á óvart að fisk-
vinnslan bæði nú um gengislækkun.
„Það lá fyrir í ágúst að þetta þyrfti
að gera,“ sagði Þorsteinn. „Ef um
það hefði tekist samstaða þá hefði
eflaust verið hægt að komast af
með minni gengisbreytingu en
núna.“
Albert Guðmundsson, for-
maður Borgaraflokksins, sagðist
ekki vera trúaður á gengisfellingu.
„Gengisfelling er margslungið
dæmi,“ sagði Albert. „Hvað þýðir
gengisfelling fyrir 150 milljarða
þjóðarskuld? Hvað gefur svo aftur
sá gjaldeyrir sem við getum aflað
við gengislækkun? Segjum svo að
10% græðist í gjaldeyristekjum, en
hins vegar yrði tapið 20% af skuld-
um í krónutölu. Hvaða vit er þá í
gengislækkun?"
Guðrún Agnarsdóttir, þing-
maður Kvennalistans, sagði að
ekki væri vafí á því að gengið væri
of hátt skráð, og skiljanlegt að ósk
kæmi frá útflutningsatvinnugrein-
unum um lagfæringu. Hún lét hins
vegar í ljós efasemdir um að gengis-
felling ein og sér leysti vanda út-
flutningsgreinanna.
„Eg get tekið undir það að
gengi sé rangt skráð. Hins vegar
eru menn sammála um að tilgangs-
laust sé að fella gengið ef allur
kostnaður fylgir strax í kjölfarið -...
Eg hallast frekar að gengissigi á
lengri tíma en gengisfellingu."
Gunnar J. Friðriksson, formaður
VSÍ.
„Sjávarútvegurinn fékk aldrei
notið góðærisins og situr nú í verri
stöðu en áður vegna tregðu stjórn-
valda til að skrá gengi krónunnar
í samræmi við tilkostnað. Hvemig
má það vera, að stjómvöld telji
eðlilegt að allt verðlag og vextir
leiki lausum hala, en einn þáttur
skuli vera fastur, það er gengið?
Kristján Ragnarsson, formaður
LÍÚ.
Laugardagur 19. nóvember.
Jón Baldvin Hannibalsson,
utanríkisráðherra, sagði að
reynslan frá síðastliðnum vetri hefði
sýnt að gengisfelling væri skottu-
lækning, sem aðeins gerði illt verra.
Hann sagði að gengisfelling nú
myndi aðeins eyðileggja möguleika
á verðstöðvun, koma í veg fyrir
möguleika til lækkunar vaxta og
enda með hruni atvinnuveganna.
„Ég spurði reyndar mann að
því, hvað hefði þurft að fella geng-
ið mikið, svo útflutningsgreinamar
væru nú með rekstrargrundvöll.
Hann átti ekki svar við því og stað-
reyndin er sú að við þurfum fyrst
og fremst að lækka ýmsa aðra
kostnaðarliði, fyrst og fremst fjár-
magnskostnað. Á það verðum við
að leggja áherslu áður en farið er
í gengisfellingu, en við verðum hins
vegar að meta málin þegar því verki
er lokið,“ sagði Steingrímur Her-
mannsson, og sagðist ekki útiloka
gengisfellingu á næstu árum.
„Viðbrögð forystumanna
stjómarflokkanna við rekstrarerfið-
leikum frystihúsa eru með ólíkind-
um. Forsætisráðherra, sem er nýbú-
inn að segja á opinberum vettvangi
að gengi krónunnar sé að minnsta
kosti of hátt skráð um 15% og að
ríkisstjómin muni í næstu viku
fjalla um væntanlegar aðgerðir,
segir í viðtali við Morgunblaðið að
gengislækkun komi ekki til greina.
Viðskiptaráðherra ber því við að
ekki hafi legið nægilega ljóst fyrir
hver staðan væri. Mér er spum:
Hvar hefur viðskiptaráðherra alið
manninn?" Jón Ingvarsson, for-
maður stjórnar SH.
Þriðjudagur 22. nóvember.
Á flokksþingi Framsóknar-
flokksins sagði Valur Arnþórsson,
sljórnarformaður Sambandsins,
að á fastgengistímanum hefðu æðar
atvinnulífsins verið opnaðar og því
látið blæða. Nauðsynlegt væri að
fella gengið um 10 til 20% til að
leiðrétta gmndvöll útflutningsveg-
anna. Fleiri tóku í sama streng á
þinginu.
„Ég hef sagt að gengisfelling,
sem stuðlar að mismun á launum
og fíármagnskostnaði og öllum
þeim erfiðleikum sem því fylgja,
kemur ekki til greina að mínu mati.
Ég skal ekkert segja hvað verður
í framtíðinni. Við þurfum að meta
þessa stöðu mjög vandlega eftir
áramótin, m.a. með tilliti til verð-
lags erlendis. Þetta er ekki fast-
gengisstjóm, sem núna situr, heldur
skynsemisgengisstjórn."
Steingrímur Hermannsson, for-
sætisráðherra.
„Ég held að kannski séu menn
búnir að ganga leiðina til enda í
þessum skammtímalausnum. Geng-
isfelling er í raun og veru engin
lausn á málunum heldur, hún er
hringrás og menn verða síðan að
ákveða hvenær þeir ætli að stöðva
þá hringrás svo hún verði ekki að
endaleysu. Ég held að þess vegna
geti spumingin, sem við stöndum
frammi fyrir, ekki veríð hvort fella
eigi gengið eða ekki því við verðum
einfaldlega að taka á þeirri upp-
stokkun atvinnulífsins sem er for-
senda þess að við getum byggt upp
það atvinnulíf, sem við þurfum á
að halda, og staðið undir því kaupi,
sem við gerum tilkall til. Gengis-
felling ein og sér er ekki lausn.
Vaxtakostnaður er auðvitað óhugn-
anlegur og gengur ekki til lengdar.
Vaxtabyrði fyrirtækja er ekki bara
há vegna hárra vaxta, heldur einn-
ig vegna fíárfestingar. Rekstrar-
skipulagi er víða ábótavant og víða
má ná árangri og ná kostnaði nið-
ur,“ segir Ásmundur Stefánsson,
forseti ASÍ.
„Það lætur nærri að hin litla
lækkun gengisins í september, 3%,
og ver gerð í verðstöðvun og launa-
frystingu, hafi nánast ekkert komið
fram í verðlagi. Það má því segja
að launafrystingin og verðstöðvunin
hafi komið út sem einfaldar hliðar-
ráðstafanir og hafi dugað til að
hindra að gengislækkunin færi út
í verðlagið. Því hefur hún að fullu
komið fram sem lækkun á raun-
gengi. Gengisbreytingamar í febrú-
ar og maí, 10%, vom gerðar við
ólíkar aðstæður. Hliðarráðstafanir
þá héldu ekki og hærra verð á er-
lendum gjaldeyri fór út í verðlag
og kauplag á örfáum vikum. Þær
breytingar höfðu því tiltölulega lítil
áhrif á raungengi en neikvæð áhrif
vom þau, að erlendar skuldir hækk-
uðu og innlendur kostnaður fór líka
upp. Yfirleitt er erfitt að koma í
veg fyrir að áhrif gengisbreytinga
fari út í verðlagið. Það tókst í sept-
ember, kannski ekki sízt vegna þess
hve lítil breytingin var þá. Ég er á
þeirri skoðun að breyta eigi gengi
oftar en minna í hvert sinn. Það
er vænlegra til árangurs. Mikil
breyting er varhugaverð og mistak-
ist þetta, vprður skaðinn auðvitað
minni af minni breytingu," segir
Sigurður B. Stefánsson, for-
stöðumaður Verðbréfamarkaðs
Iðnaðarbankans.
Halldór Ásgrímsson, sjávarút-
vegsráðherra, segist ekki ræða
gengismál við fjölmiðla. Hins vegar
sé það rétt að gengislækkun hafi
ekki verið á dagskrá. Stjórnvöld
Hafi einbeitt sér að því að lækka
vexti, en því miður hafi gætt mjög
mikillar tregðu innan bankakerfis-
ins til lækkunar vaxta. Síðasta
vaxtalækkun sé ekki í neinu sam-
ræmi við þróun verðlags og sé það
mjög miður.
AF ERLENDUIUI VETTVANGI
eftir KRISTÓFER M. KRISTINSSON
V estur-Evrópusambandið:
Samstarfsvettvangur um varnar-
mál í endurnýjun lífdaga
Aðild Spánverja og Portúgala markar tímamót
Vestur-Evrópusambandið (Western European Union) er að stofiii
til fyrsta tilraun Evrópuríkja til samstarfs eftir síðari heimsstyrj-
öldina. Árið 1948 undirrituðu fimm Evrópuríki, Bretland, Belgía,
Lúxemborg, Frakkland og Holland, svokallaða Brussel-yfirlýs-
ingu. Á grundvelli hennar stofiiuðu þessi ríki með sér Vestursam-
bandið (Westem Union). Hlutverk þess var að auka samvinnu
aðildarríkjanna fyrst og fremst á sviði varaar- og öryggismála
en jafiiframt var gert ráð fyrir samstarfi um efiiahags- og menn-
ingarmál. Brussel-yfirlýsingin gerði ráð fyrir náinni hernaðars-
amvinnu og var afdráttarlausari en aðrar yfirlýsingar sem seinna
komu um gagnkvæma ábýrgð ríkjanna á landamærum hvers
annars. Þegar Atlantshafsbandalagið (NATO) var stofiiað, 1949,
urðu aðildarríki Vestursambandsins aðilar að því og segja má
að NATO hafi gleypt hernaðarskipulag sambandsins með húð og
hári.
Næstu árin er komið á fót
Kola- og stálbandalaginu,
OECD og fíölda annarra sam-
starfsstofnanna á milli Evró-
puríkjanna. Eftir að tilraunir til
að stofna Varnarbandalag Evrópu
(European defence community)
fóru út um þúfur árið 1954 fékk
Vestursambandið nýtt hlutverk. Á
fundi í París í október það ár
voru gerðar nauðsynlegar breyt-
ingar á Brussel-yfirlýsingunni til
að gera Vestur-Þjóðveijum og
ítölum unnt að ganga í samtökin.
Jafnframt var nafni samtakanna
breytt í yestur-Evrópusambandið,
WEU. í endurskoðaðri útgáfu
stofnskrárinnar er og kveðið á um
samband WEU við NATO, komið
er á samstarfi á milli þjóðþinga
aðildarríkjanna og ítrekuð sú kvöð
á Bretum að hafa her á meginl-
andinu. Aðild Vestur-Þýskalands
að WEU opnaði síðan Þjóðvetjum
leiðina inn í Atlantshafsbandalag-
12 ár í dvala
Ráðherrafundir Vestur-Evr-
ópusambandsins hafa alla tíð ver-
ið með því sérstaka sniði að þá
sitja alltaf bæði utanríkis- og
vamarmálaráðherrar aðildarríkj-
anna og að því leytinu eru þeir
einstæðar samkomur í Evrópu.
Þó svo að sambandið hafi verið
einskonar garðshom á því höfuð-
bóli sem Atlantshafsbandalagið
varð í öryggi og vörnum beggja
vegna Atlantshafsins þá skipti til-
vera þess miklu, a.m.k. meðan
Bretar gerðust ekki aðilar að
Efnahagsbandalaginu eftir stofn-
un þess 1957. í rauninni má full-
yrða að Vestur-Evrópusambandið
hafí fyrst og fremst gegnt hlut-
verki sem samtalsvettvangur
Breta við aðildarríki Efnahags-
bandalagsins en af aðildarríkjum
WEU vom Bretar einir utan við
það. Eftir inngöngu Breta í Evr-
ópubandalagið (EB) 1973 lagðist
Vestur-Evrópusambandið í tæp-
lega tólf ára dvala. Einungis þing-
mannafundum á grundvelli sam-
starfsins var haldið áfram í París.
Margir litu svo á að stjórnmála-
samvinna aðildarríkja EB
(European political cooperation,
EPC) sem stofnað var til upp úr
1970 myndi leysa WEU endan-
lega af hólmi, en vegna andstöðu
Dana, Grikkja og íra hafa allar
tilraunir til að ræða hagnýt atriði
sem varða öryggis- og varnarmál
á þeim vettvangi farið út um þúf-
ur. Það voru síðan breyttar að-
stæður í vamarsamstarfinu innan
NATO upp úr 1980 sem endan-
lega urðu til þess að hugað var
að lífgunartilraunum á WEU.
Þörfín fyrir náin samráð og
samstarf Évrópuríkjanna vegna
vaxandi gagnrýni í Bandaríkjun-
um á lág framlög þeirra til sam-
eiginlegra varna skipti miklu máli
í þessu samhengi og að sama
skapi endurheimt sálfstraust
gamla heimsins svonefnda. Um-
ræðan um sameiningu Evrópu og
jafnvel sambandsríki var hávær,
evrópsku einingarlögin og innri
markaðurinn voru í undirbúningi.
Evrópa var á leiðinni að verða
pólitískt og efnahagslegt stór-
veldi, vel þess umkomið að standa
undir eigin vömum.
Endurnýjun lífdaga
í október 1984 voru lífgunartil-
raunirnar á WEU staðfestar á
ráðherrafundi í Róm en þá voru
liðin 11 ár frá því ráðherrafundur
sambandsins var haldinn síðast.
Tengsl Vestur-Evrópusambands-
ins við Evrópubandalagið eru í
senn styrkur þess og veikleiki.
Innan sambandsins er ekki ein-
hugur um þá skoðun að aðild að
EB sé skilyrði fyrir aðild að WEU:
Sumir kjósa að líta svo á að það
sé tilviljun að öll aðildarríki Vest-
ur-Evrópusambandsins eru og
aðilar að EB. Aðrir líta svo á að
WEU sé samband EB-ríkja sem
eigi aðild að NATO. Það er a.m.k.
ljóst að oftar en ékki er möguleg
aðild að sambandinu skilyrt stuðn-
ingi við markmið EB. Á þeirri
forsendu má fullyrða að WEU lifi
einungis svo lengi sem öryggis-
og varnammræðu er haldið utan
við Evrópubandalagið.
Þó svo að Evrópumönnum verði
æ tamara að líta á sig sem slíka
hefur alltaf verið gmnnt á sterk-
um þjóðarhagsmunum í öllu sam-
starfi Evrópuríkjanna, Vestur-
Evrópusambandið hefur ekki farið
varhluta af þessu. Fyrir utan hefð-
bundnar deilur um aðsetur höfuð-
stöðva sambandsins, sem um
þessar mundir em í London,
greinir ríkisstjórnimar á um
markmið og leiðir svo sem eðlilegt
er. Óttinn við að veikja NATO eða
styggja Bandaríkjamenn hefur og
sett svip sinn á samstarfið innan
WEU. Sambandið hefur ekki held-
ur fyllilega jafnað sig eftir 12 ára
Þyrnirósarsvefn.
Ný aðildarríki
Aðild Spánverja og Portúgala
að Vestur-Evrópusambandinu
hlýtur í framtíðinni að styrkja
sambandið, ekki endilega sjált-
stæða tilvem þess heldur sem
vettvangur þeirra EB-ríkja sem
líta svo á að aðildin að NÁTO sé
ekki nóg heldur sé þörf fyrir sér-
stakan samstarfsvettvang Evró-
puríkja til að þjappa þeim saman
og styrkja aðild þeirra að Atlants-
hafsbandalaginu.
Innan Vestur-Evrópusam-
bandsins em bæði kjamorkuveldi
Vestur-Evrópu, Frakkland og
Bretland, og sambandið hefur
ávallt haldið tryggð við kjarnorku-
vopn og fælingarmátt þeirra sem
er eitt af gmndvallaratriðum vest-
rænnar varnarstefnu. Þar er m.a.
að finna ástæðu þess að Danir
hafa ekki sýnt áhuga á aðild að
bandalaginu. Norðmenn kunna að
vera í svipaðri stöðu og Danir
þrátt fyrir að þeir hafi rekið and-
stöðu sína gegn kjamavopnum
um á öllu hljóðlátari máta.
Allt bendir til þess að lífgun
Vestur-Evrópusambandsins hafi
tekist framar vonum. Á þess veg-
um hefur verið allnokkurt starf
undanfarin ár. Hópar embættis-
manna og sérfræðinga hafa gert
úttektir og samið skýrslur sem
hafa þótt athyglisvert framlag til
öryggis- og varnarmála. Utanrík-
is- og varnarmálaráðherrar aðild-
arríkjanna hittast a.m.k. tvisvar
sinnum á ári. Sambandið stóð að
sameiginlegum aðgerðum aðild-
arríkjanna á Persaflóa og innan
þess er vaxandi áhugi á sam-
starfí um önnur verkefni af því
tagi, þ.e. utan vamarsvæðis
NATO. Nýleg aðild Spánveija og
Portúgala staðfestir aukinn áhuga
á sambandinu og sömuleiðis hafa
Tyrkir og Grikkir sýnt áhuga á
aðild.
Til að Vestur-Evrópusamband-
ið falli enn betur inn í NATO-EB-
íjölskylduna skortir það helst
heimilisfang í Brussel.
Höfuðstöðvar Evrópubandalagsins í Brussel. Telja má víst að
Vestur-Evrópusambandið lifi einungis meðan EB vísar frá sér
allri umræðu um sameiginleg varnarmál.