Morgunblaðið - 23.03.1989, Blaðsíða 24

24 C
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. MARZ 1989
íslenskar bókmenntír í
eign Richards Wagners
Richard Wagner.
eftir Jóhann J.
Olafsson
Enda þótt ég telji mig ekki í
þeim stóra hópi sérstakra aðdáenda
tónskáldsins Richards Wagners er
líf hans svo stórbrotið og aðdráttar-
afl hans það mikið, að áhugi og
hrifning knýr mann til að kynna
sér sögu hans og verk. Sá sem
hefur unun af tónlist kemst heldur
ekkert framhjá þessu stórmenni og
meistara tónlistarinnar. Saga þessa
manns ein útaf fyrir sig er stór-
áhugaverð og skemmtileg aflestrar,
því hún tengist stórum hluta sögu
og lista í Evrópu á síðustu öld.
Afköst lífsstarfs hans eru með
ólíkindum. Auk þess að semja tíu
stórar óperur orti hann alla texta
við þær sjálfur. Aðrar tónsmíðar
hans og bókmenntaverk eru mikil
að vöxtum. Þá sá hann um smíði
tónlistarhallarinnar í Bayeruth og
„Villa Wahnfried“, þar sem hann
kom nýstárlegum hugmyndum
sínum um húsagerð til veruleika.
Eftir hann liggja 5.000 sendibréf.
Hann stjómaði flölmörgum hljóm-
leikum, ferðaðist víða og lífði stór-
brotnu lífi.
Hátindi ætlunarverks síns náði
Wagner er hann reisti tónlistarhöll
í Bayreuth. A sama tíma reisti hann
sér í Bayreuth mikilfenglegt ein-
býlishús, „Villa Wahnfried". I þessu
stórkostíega húsi bjó tónskáldið frá
1874 til 1883, er hann lést. Ekkja
hans, Cosima, bjó þar til dauðadags
árið 1930, þá 92 ára. Tengdadóttir
Wagners, Winifred Wagner, bjó
áfram í húsinu og stjómaði lengi
Wagners-hátíðunum. Hún lést há-
öldmð 1980. Sonarsynir Wagners,
Wieland og Wolfgang, bjuggu og á
eigninni.
í seinni heimsstyijöldinni féll
sprengja á húsið og stórskemmdi
það. Fyrir nokkmm ámm keypti
hið opinbera húsið af Wagner-fjöl-
skyldunni og endurbyggði það í
uppmnalegri mynd. Nú hýsir það
eitt besta Wagners-safnið.
En safnið í Bayreuth er annað
og meira. Það er stofnun þar sem
bókasafn Wagners, bréf og handrit
em geymd í traustum hirslum. Þar
fara fram rannsóknir á lífí hans og
störfum. Stofnunin hefur margar
nálægar byggingar til umráða fyrir
starfsemi síná og fjölda starfs-
manna. Húsið „Villa Wahnfried" er
geysistórt. Húsið er 360 fermetrar
að gmnnfleti á fjórum hæðum.
Mestu vistarvemr hússins em skál-
inn (Die Halle) og dagstofan (Der
Saal). Þessi herbergi em gríðarstór-
ir og áhrifaríkir salir og allt húsið
nánast byggt utan um þá. Þegar
komið er inn úr fábrotinni forstofu
kemur maður inn í skálann sem er
u.þ.b. 7X9 m og með 9,70 metra
lofthæð. Dymar andspænis ganga
inn í dagstofuna. Stærð dagstof-
unnar er yfírþyrmandi, u.þ.b. 8X15
metrar eða 120 fermetrar. Hæðin
til lofts er 6,20 metrar svo rúmmál
dagstofu Wagners er 744 rúmmetr-
ar. Dagstofan ein gæti rúmað dá-
gott einbýlishús í Reykjavík. í dag-
stofunni er Wahnfríed-bókasafn
Wagners í vönduðum bókaskápum
á þremur veggjum raðað í hillur á
sama hátt og hann skildi við þær
árið 1883, alls 2.500 bindi í góðu
skinnbandi. Þama hitti ég Giinther
Fischer, bókasafnsfræðing stoftiun-
arinnar, sem aðstoðaði mig við að
leita að íslenskum bókmenntum í
næstu þrjár klukkustundiman En
bókasöfn Wagners eru tvö. Aður
en hann eignaðist þetta veglega
bókasafn á sínum yngri ámm í
Dresden var hanfi búinn að koma
sér upp litlu 200 binda safni. Þetta
eldra bókasafn er nefnt Dresden-
bókasafnið, en hið síðara og stærra
Wahnfried-bókasafnið. Það er
Dresden-bókasafnið, sem hefur haft
frumáhrifín á listsköpun hans.
Hann notaði það á aldrinum 29-36
ára eða frá 1842 til 1849. Þetta
bókasafn er í sérskápum uppi á
annarri hæð og göngum við Fisher
fyrst þangað.
Giinther Fischer opnar með lykli
lítinn bókaskáp með glerhurðum,
en fyrst eftir að ég hef undirritað
yfírlýsingu um til hvers ég ætla að
nota bókasafnið. Fyrst tökum við
út litla bók, 10X8 cm. 168 blað-
síður. Þetta er
Vaulu-spá.
Das álteste
Denkmal germanisch-nordischer
Sprache,
nebst
einigen Gedanken iiber Nordens
Wissen und Glauben
und
nordisch Dichtkunst
von
Ludwig EttmiiIIer
Leipzig, 1830
Weidmannsche Buchhandlung
Maður fær á tilfinninguna að
þetta kver hafi verið marglesið og
oft í því blaðað. í þessa litlu bók
er miklu efni þjappað saman. Fyrst
ei* formáli upp á 55 bls. og ýtarleg
skýring á Völuspá og einstök vers
á íslensku tekin sem dæmi ásamt
þýskri þýðingu. Norræn goðafræði
skýrð og borin saman við grísk-
rómverska goðafræði. Þá er gerð
grein fyrir bragfræði kvæðisins, en
Wagner var mikið ljóðskáld og orti
sjálfur texta fyrir ópemr sínar, eins
og áður er getið. A eftir formálan-
um er Völuspá prentuð á íslensku,
63 vers að viðbættum hinum tveim-
ur kristilegu. Mjög ýtarlegar skýr-
ingar em neðanmáls, einstök ís-
lensk orð skýrð og stuðst við sam-
anburðarmálfræði.
Næst er Völuspá prentuð í þýskri
þýðingu „Die Wala Weissagung"
einnig með miklum skýringum neð-
anmáls. Næst er hver vísa skýrð
sérstaklega. Svo er sérkafli í bók-
inni um persónur Völuspár og þær
skýrðar með miklum tilvitnunum,
m.a. í Egilssögu. Sérstakur kafli
er um ragnarök og Völuspá borin
saman við heimsbókmenntimar
með tilvísun á latínu og grísku.
Á bls. 97-108 em ættartöiur ása
og jötna. Bls. 109-168 er íslensk-
þýsk orðabók.
Mér hefur orðið mjög tíðrætt um
þessa bók því með henni hefur
Wagner öðlast aðgang að fmmmáli
Eddu-kvæða og íslensk-þýskri
oröabók. Höfundurinn, Ludwig Ett-
miiller, hefur verið stórmenntaður
fræðimaður. Hann fluttist til Ziirich
þar sem Wagnar hitti hann í útlegð
sinni í Sviss og gekk margsinnis í
smiðju hans. Wagner nefndi þennan
fræðimann jafnan Eddamúller. Bók
þessi er nr. DB í Dresden-bókasafn-
inu en nr. 819.1 völ í Landsbóka-
safni íslands (LB).
Næst verður fyrir okkur bók sem
heitir á titilblaði: Lieder der alten
oder Sæmundischen Edda, gefín út
af Friedrich Heinrich von der Hagen
í Berlín 1812.
Sæmundar-Edda er prentuð aft-
ast í bókina á íslensku eingöngu,
engin þýsk þýðing. En á undan er
formáli á þýsku upp á 118 bls. þar
sem efni Sæmundar-Eddu er út-
skýrt og heimilda ríkulega getið
neðanmáls. Formálinn skýrir hina
norrænu goðafræði, getur heimilda
og íslenskra handrita. Nr. DB 27
og LB 819.1 Edd H. Þá skoðum
við bók, sem ber titilinn: „Mytholog-
isch Dichtungen und Lieder der
Skandinaver aus dem Islándichen
der jungeren und álteren Edda
ubersetzt und mit einigem An-
merkungen begleitet von J'riedrich
Majer“, prentuð í Leipzig 1818, DB
28 LB 819. 1 Sno. Þessi bók er í
söfnum kölluð Snorra-Edda og
hefst með Gylfaginningu og skáld-
skaparmálum. Ein Edda er hér í
viðbót með skýringum Grimms
bræðra: „Lieder der alten Edda aus
der handschrift herausgegeben und
erklárt durch die Briider Grimm
Berlin 1815“, 2. bindi. LB 819.1
Edd. í þessari útgáfu af fyrra bind-
inu er íslenskur texti í bundnu og
óbundnu máli ásamt þýskri þýðingu
prentaður hlið við hlið á hverri opnu
með skýringum neðanmáls. í seinna
bindinu eru eingöngu skýringar á
þýsku.
Þá er að geta tveggja eintaka
af Heimskringlu, sem fínnast í
Dresden-bókasafni Wagners.
„Snorri Sturluson’s Weltkreis
(Heimskringla) ubersetst und erlá-
utert von Dr. Ferdinand Wachter”,
tvö bindi, Leipzig 1835 og 1836,
DB 132 LB 819.3 Sno.
Formáli fyrra bindis er 280 bls.
og þar er ævisaga Snorra Sturlu-
sonar rakin og fjallað um verk hans.
í formála seinna bindisins eru kvæði
Heimskringlu skýrð á 32 bls. Hitt
éintak Heimskringlu er gefið út í
Stralsund 1837.
Að lokum skal getið einnar bókar
í Dresden-bókasafni Wagners. Það
er: „Die Saga von Fridthjof dem
Starken" aus dem Islándischen von
Dagstofa Wagners.