Morgunblaðið - 23.03.1989, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. MARZ 1989
C 29
greifafrúarinnar og biðja afsökunar
á framferði sínu knékrjúpandi í
lokin.
I löngum formála sem Beaumar-
chais lætur fylgja leikriti sínu eftir
að banni á því hafði verið aflétt
vill hann hins vegar gera sem allra
minnst úr tilvísun þess til samtíma
síns og nefnir það máli sínu til
stuðnings að það eigi að gerast á
allt öðrum tímum, er allt annar
mórall ríkti og þar fram eftir götun-
um. Hann getur og bent á það með
réttu að hann fer mildum höndum
um persónu greifans og dregur
ekkert úr höfðingsskap hans og
ljúflyndi, en höfuðlöstur hans, ef
löst skyldi kalla, verður hins vegar
kvensemin, ásamt vissri lettúð og
blindu sem forréttindi hans og iðju-
leysi eiga sinn stóra þátt í.
Úrsmiður á uppleið
Raunar telst Pierre Augustin
Caron de Beaumarchais (1732 —
1799) vart til þeirra eldlegu hug-
sjónamanna sem settu svip sinn á
18. öldina í Frakklandi og beittu
penna sínum í þágu baráttu fyrir
framförum og réttlæti undir merki
upplýsingar, enda eru ritstörfín
aðeins lítill hluti af því sem þessi
ótrúlega fjölhæfi maður fékkst við
um ævina. Hið skrautlega og tigin-
mannlega de Beaumarchais-nafn
tók hann sér reyndar sjálfur tutt-
ugu og fímm ára gamall en varð
fram að því að láta sér nægja að
heita Pierre Augustin Caron. Hann
nam í æsku úrsmíði af föður sínum
sem var vel metinn í þeirri grein
og lenti þegar tvítugur að aldri í
málarekstri út af uppfínningu er
hann gerði í iðninni en aðrir vildu
eigna sér. Þar beygðist snemma
krókurinn, því þau málaferli voru
ekki þau síðustu á afar litskrúðug-
um æviferli hans, sem allur ber
vitni um óvenjulega hugkvæmni og
framtakssemi og hæfileika jafnt til
þess að lenda í klandri sem að
koma sér úr því aftur, jafnt til
þess að koma sér í mjúkinn hjá
fólki sem til að afia sér óvildar-
manna, jafnt til að vekja um sig
styrr sem á sér athygli. Einn fyrsti
áfanginn á framabraut hans- var
að komast að sem úrsmiður við
hirðina og verða þar eftirlæti eigin-
konu háttsetts embættismanns sem
hann síðan kvæntist að manni
hennar látnum, eftir að hafa tekið
við starfi hans, og áður en varði
var hann einnig orðinn kennari
kóngsdætranna í hörpuleik, því
auðvitað kunni Pierre Augustin á
öll möguleg hljóðfæri.
Vopn til Vesturheims
Honum óx enn fískur um hrygg
er hann gat notað sér aðstöðu sína
við hirðina til að komast í bandalag
við auðmann nokkum að nafni
Paris-Duverney og hafið með hon-
um mikil fjármálaumsvif eða brask
sem of langt mál yrði að lýsa hér.
En eftir lát Duverneys lenti hann
í argvítugum og langvinnum mála-
ferlum við erfíngjana og þau urðu
honum uppspretta langra bálka
deilupistla sem lesa má í svonefnd-
um Minningum hans eða Mémoir-
es ásamt öðru af svipuðu tagi. Með
skrifum sínum tókst honum að fá
uppreisn æru og vel það, þótt hann
hafí tapað málinu fyrir dómstóli
og orðið að þola margvíslegan
miska. Hann átti eftir að reynast
jafnmikill málafylgjumaður hvort
sem hann var að beita sér fyrir
eigin hagsmunum eða annarra og
álíka kappsamur sem stjórnarer-
indreki, útgefandi, fjármálamaður
eða þá málsvari rithöfunda sem þá
áttu mjög undir högg að sækja,
jafnt gagnvart ritskoðun sem lei-
kurum er vildu fara frjálst með
verk þeirra og svíkja þá um ritlaun
í ofanálag, en hitt er svo annað
mál að vissara er að taka mörgu
með fyrirvara sem stendur í téðum
Minningum, einkum þar sem Be-
aumarchais tíundar afrek sín í þágu
krúnunnar.
Eitt eftirminnilegasta uppátæki
hans er það þeg'ar hann stóð fyrir
stórfelldum vopnasendingum til
nýlendna Breta í Vesturheimi, er
þá áttu í frelsisstríð og stuðlaði þar
með að stofnun Bandaríkja Norð-
ur-Ameríku, sem kann að hafa
verið gustukaverk. Gallinn var hins
vegar sá að þiggjendum var greini-
lega meira umhugað um að nota
vopnin á Jón Bola en gjalda send-
endum greiðann, og fékk því Beau-
marchais þar enn eift tilefni til
málarekstrar, sem erfingjar hans
áttu eftir að halda áfram eftir hans
dag. A byltingar- og ógnartímun-
um eftir 1789 var Beaumarchais
lengst af í útlegð og sneri ekki
heim fyrr en eftir fall Robespierres
árið 1794 og dó því ekki undir fall-
öxinni heldur hægu andláti í rekkju
sinni án þess að hafa kennt sér
nokkurs meins.
Deilurit og skopleikir
Þrátt fyrir öll þessi margvíslegu
umsvif vannst Beaumarchais tími
til að skrifa fímm leikrit og einn
óperutexta auk hinna umfangs-
miklu deilurita, og fyrir þau hefur
t i’ limi -i i v.iul l ivin i'
Almavíva greifi aflijúpar Cherúbín í stólnum i herbergi Súsönnu.
hann verið talinn fremsti skop-
leikjahöfundur Frakka á átjándu
öld eða að minnsta kosti síðari hluta
hennar.
Þau bera þess samt merki að
blómaskeið hins klassíska,
stílhreina skopleiks, þar sem ein-
stakir mannlegir brestir eru útmál-
aðir og gerðir að skotspæni, er á
enda og menn eru teknir að leita
nýrra leiða á þessum upplausn-
artímum aðalsþjóðfélagsins. Bar
þar mest á tilhneigingu til að
blanda saman hinum ólíku stílteg-
undum harmleiks og skopleiks svo
sem í hinum svonefnda táraskop-
leik, comédie larmoyante, eða
þræða bilið milli beggja í átt til
borgaralegs raunsæis, svo sem í
leikritum Diderots. Beaumarchais
byggir hins vegar einkum á gam
alli spænskri hefð svonefndrar
comédie d’intrígues, þar sem hug-
vitsamlegar flækjur og óvæntar
lausnir þeirra eru í fyrirrúmi með
tilheyrandi dulargervum, misskiln-
ingi og leynimakki. Beaumarchais
kryddar þetta allt með ýmsu sem
flokkast má undir skop og ádeilu,
en það er einkum með sköpun Fíga-
rós sem hann veitir nýju blóði inn
í þessa hefð. Fígaró kemur við sögu
í þrem leikritum hans sem eru eins
og í framhaldi hvert af öðru og
sýna okkur hann á ýmsum skeiðum
ævinnar. Hið fyrsta er Rakarinn
frá Sevilla, þar sem Fígaró er dygg-
ur liðsmaður hins unga Almaviva
greifa við að ná ástum ungmeyjar-
innar Rósínu og hrifsa hana úr
klóm Dons Bartolos, fjárhalds-
manns hennar, en í Brúðkaupi
Fígarós hafa hlutirnir heldur en
ekki snúist við, þar sem greifínn
leitar' tilbreytingar eftir nokkurra
ára hjónaband og er orðinn eljari
þjóns síns Fígarós og um leið ótrúr
sinni Rósínu greifafrú. í síðasta
leikritinu, seka móðirin, sem ritað
er eftir byltinguna og í alvarlegri
stíl, eru þeir Almaviva og Fígaró
orðnir ráðsettir og spakir heimilis-
feður, en greifafrúin hins vegar
sakbitin og vansæl, eftir að upp
hefur komist að Cherubin hirð-
sveinn er barnsfaðir hennar.
Formáli að byltingunni
Þótt Fígaró eigi sér fyrirrennara
í „slungna þjóninum" sem hafði
verið miðpunktur skopleikja allt frá
fomöld og oftar en einu sinni gert
húsbónda sinn að gjalti, leggur
Beamarchais talsvert meira í þessa
persónu en dæmi voru til um áður.
Fígaró þessum er raunar býsna
margt til lista lagt, hann er sann-
kallaður þúsund þjala smiður, ekki
einungis rakari og herbergisþjónn
heldur hefur hann og reynt fyrir
sér sem skáld og skriffinnur, leik-
ari og lyfjasali og er gæddur óbil-
andi sjálfsbjargarviðleitni og
óþijótandi hugkvæmni og snar-
ræði.
Öðrum þræði er hann þó hrak-
fallabálkur, sem öðlast ekki þá
þjóðfélagsstöðu sem honum hæfír,
en tekur því með ódrepandi kímni,
og það er ekki síst hin smitandi
lífsgleði hans sem hefur gert hann
að svo tilvalinni og velheppnaðri
aðalpersónu í ópemm þeirra Moz-
arts og Rossinis sem raun ber vitni.
Fígaró ber á margan hátt merki
höfundar síns, og um leið má sjá
í honum fulltrúa framsækinnar
borgarastéttar sem þá var í þann
veginn að varpa af sér oki aðalsins
í Frakklandi, enda hefur leikritið
Brúðkaup Fígarós verið nefnt
formáli að byltingunni miklu. í
söngleiknum fer að sjálfsögðu
minna fyrir öllu sem gefið gæti til-
efni til slíkrar nafngiftar, þar sem
allar orðræður hljóta að vera stytt-
ar og einfaldaðar, þótt sjálf at-
burðarásin sé nær óbreytt. En það
kann að vera að bættur sé skað-
inn, því ef til vill er það meiri feng-
ur fyrir eftirtímann að varðveita
eitthvað af anda þessa heims sem
þá beið síns dómsdags en ádeilu á
hann, og í söngleiknum er það
auðvitað tónlist Mozarts sem fyllir
allt lífi, tilfínningu og spennu og
er gædd því hlýlega og hýra gleði-
bragð sem við hæfí er, þegar boðið
er til brúðkaups.
Höfundur er menntaskólakennari.

ER T í >U
/ /
IBUÐAF LEI Gi \NDI
ÍGRJ EIE )Sl LU-
ERFIÐl LEl [K UM?

Ef svo er, þá átt þú sennilega aðeins um þrjá kosti að
velja, til að leysa þá.
1. Létta greiðslubyrði lána þinna.
2. Auka greiðslugetuna.
3. Selja íbúðina.
GREIÐSLUBYRÐIN MINNKUÐ
Greiðslubyrði lána léttist ef lánstími er lengdur. Ef
langtímalán fæst svo hægt sé að greiða upp skamm-
tímalán, þá dreifast afborganir yfir lengri tíma, og þar
með léttist greiðslubyrðin. Heildarskuldir eru þær sömu,
en auðveldara getur verið að standa í skilum.
GREIÐSLUGETAN AUKIN
Greiðslugetu er unnt að auka meö því að auka tekjur
eða minnka framfærslukostnað. Sennilega geta fæstir
aukið tekjur sínar í einni svipan en aðra sögu getur
verið að segja af framfærslukostnaði. Sumir geta án efa
dregið úr ýmsu sem kallaö er nauðsynjar, aðrir geta það
líklega ekki.
HHBHHHHHHHHHI
Að selja íbúð vegna greiðsluerfiðleika getur verið eina
úrræöi íbúðareigenda. Betra er að taka þá ákvörðun fyrr
en seinna.
Ef þú ert íbúðareigandi
í greiðsluerfiðleikum,
leitaðu þá aðstoðar
fagmanna við að
meta hvaða leiðir
þér eru færar.
STARFSFOLK RAÐGJAFASTOÐVARINNAR ER
REIÐUBÚIÐ AÐ AÐSTOÐA ÞIG
RÁÐGIAFASTÖÐ
HÚSNÆÐISSTOFNUNAR