Morgunblaðið - 18.05.1989, Side 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. MAÍ 1989
Jón Baldvin Hannibalsson:
Eðlilegt að ríkið eignist
meiríhluta í Aðalverktökum
Viðtal Agnes Bragadóttir
JÓN Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra segist fyrir hönd ríkisins
ekki hafa nokkum áhuga á að stofna ríkisfyrirtæki um verktöku vegna
framkvæmda fyrir vamarliðið á Keflavíkurflugvelli. Það sé ekki ástæð-
an fyrir þvi að ríkið vilji auka eignarhlut sinn í íslenskum aðalverktök-
um, heldur sé núverandi ástand óverjandi raeð öllu. Ráðherra segir
einnig að ríkið eigi að eignast meirihluta í íslenskum aðalverktökum
og meðal þess sem verið sé að ræða sé hugmynd um að skipta félag-
inu upp í tvð félög: hið eiginlega verktakafélag og eignarhaldsfélag.
Utanríkisráðherra ræddi í gær við blaðamann Morgunblaðsins um af-
stöðu sína til íslenskra aðalverktaka í framhaldi af viðtali blaðsins við
Thor Ó. Thors, forstjóra félagsins í gær.
— Hver er þá tilgangurinn með vemdar og nánast úthlutunar á for-
því að auka eignarhlut ríkisins?
„Málið snýst um það, hvemig
verður best fyrirkomið verktaka-
starfsemi í þágu hins erlenda vamar-
liðs sem hér er samkvæmt milliríkja-
samningi íslands og Bandaríkjanna.
Núverandi ástand er óveijandi með
öllu. Það má öllum ljóst vera sem
það þekkja," segir Jón Baldvin.
— Af hveiju er það óveijandi?
„íslenska ríkið úthlutar einu fyrir-
tæki einokunarrétt frá ári til árs, til
að annast þessa verktakastarfsemi.
Á liðnum áratugum hefur þetta fyrir-
tæki vaxið upp í að vera eitt hið
•öflugasta í landinu. Eignir þess,
umfram og óviðkomandi hinni eigin-
legu verktakastarfsemi, nema mill-
jörðum. Þær samanstanda annars
vegar af fasteignum og hins vegar
af lausafjármunum, sem nema svo
háum upphæðum í nokkrum lykil-
bönkum, að þeir menn sem þeim fjár-
munum stýra, geta vissulega kallast
„áhrifamestu einstaklingar þessa
þjóðfélags“. Sumir halda því fram
að þeir gætu með einu símtali bund-
ið enda á tilveru nokkurra banka.
Slíkri peningaeign fylgja mikil völd.
En hvaðan eru þessir peningar
fengnir og hver er hin félagslega
ábyrgð sem þeim fylgir?" spyr ut-
anríkisráðherra og svarar sjálfun
„Peningamir eru fengnir fyrir
áhættulausar framkvæmdir, sam-
kvæmt einkaleyfi, úthlutuðu af ríkis-
valdinu, þ.e.a.s. pólitískum flokkum,
í skjóli milliríkjasamnings milli
tveggja sjálfstæðra rílqa. Með öðrum
orðum, þetta er fjársjóður sem á
rætur sínar að rekja til pólitískrar
réttindum. Það gengur ekki."
— Hvaða fyrirkomulag vill ut-
anríkisráðherra þá hafa?
„Hér liggja fýrir í utanríkisráðu-
neytinu ýmsar úttektir á Aðalverk-
tökum. Sú viðamesta var reyndar
gerð að frumkvæði Alþýðuflokksins
í stjómarandstöðu á tímabilinu
1981—1983. Einnig eru hér nokkrar
innanhússskýrslur. Flestum þeim
sem reynt hafa að kanna málið, ber
saman um að núverandi ástand gangi
ekki lengur. Hins vegar eru ýmsar
leiðirtil um hvaða grundvallarsjónar-
mið verður að hafa í huga, þegar
þær leiðir em valdar.
í fyrsta lagi tillaga sem Þorsteinn
Pálsson hefur nú gerst talsmaður
fyrin opið útboð. Þessi tillaga er
vanhugsuð, því hún tekur ekki tillit
til staðreynda um reglur Mannvirkja-
sjóðs Atlantshafsbandalagsins. Ef
hún yrði fyrir valinu, þýddi það að
þessar framkvæmdir yrðu þá opnað-
ar fyrir verktaka í öllum öðmm
NATO-löndum. Það myndi skaða
íslenska hagsmuni, íslenskan verk-
takaiðnað, hagsmuni ríkisins og
hagsmuni starfsmanna þeirra sem
þama vinna.
Gmndvallarreglan er því sú að
ríkið á að sjá til þess að það verði
einn samningsaðili. Fyrir því em
ýmis rök, bæði þau sem ég nefndi
áðan og eins þau að sveiflur í þessum
framkvæmdum hafi sem minnst ra-
skandi áhríf á íslensku hagsveifluna,
nóg er hún samt. Tillögur um breyt-
ingar verða að taka tillit til þeirra
gríðarlegu Qármuna sem upp hafa
safnast, samkvæmt þessari einokun-
arúthlutun ríkisvaldsins og úthlutun
forréttinda í þágu þessara tiltölulega
fáu aðila. Breytingamar verða, með
öðmm orðum, að gerast á gmnd-
velli samninga um það, með hvaða
hætti þessi flármunaeign verði út-
borguð til eigenda, á hve löngum
tíma og undir hvaða skilmálum. Ella
gætu slíkar breytingar haft stórlega
raskandi áhrif á íslenska peninga-
starfsemi og efnahagslíf.
Þess vegna er ein þeirra leiða sem
sérstaklega hefur verið rædd, að
skipta^ núverandi sameignarfýrir-
tæki, íslenskum aðalverktökum, upp
í tvö félög: hið eiginlega aðalverk-
takafyrirtæki, sem byggði þá á þeim
eignum sem notaðar em við verkta-
kastarfsemina og einhveiju rekstr-
arfé, en það er lítill hluti af núver-
andi Aðalverktökum. í annan stað
einskonar eignarhaldsfélag, („Hold-
ing Company“), sem er raunar ekk-
ert annað en samkomulag um það
hvemig uppsöfnuðum auði verði skil-
að til eigenda. Þá gæti ríkisvaldið
til dæmis notað það fé, sem það fengi
I sinn hlut, til þess að kaupa stærri
hlut í verktakafyrirtækinu sem slíku,
til þess að ná þar fullum yfirráðum
. Það er hin rökrétta niðurstaða,
vegna þess að það er ríkið sem út-
hlutar einokunarleyfinu. Ríkið
ákveður að aðrir aðilar komist ekki
að þessum framkvæmdum á verk-
takagmndvelli og á þess vegna að
vera ráðandi aðili."
— Hvað áttu við, þegar þú segir
að eðlilegt sé að ríkið verði ráðandi
aðili?
„Hvað ríkið síðan gerir, sem meiri-
hlutaaðili, er álitamál. Þar koma
margar hugmyndir til greina. Ein er
sú að þetta verði ósköp einfaldlega
ríkisfyrirtæki og það verði teknar
pólitískar ákvarðanir um það hvemig
hagnaður þess verði notaður. Sumir
segja að hann eigi að hluta til að
mynda einhvem framkvæmdasjóð
Suðumesja, en aðrir segja að þetta
eigi að vera rekstrarfé hins eina
byggðasjóðs landsins. Hagnaðurinn
af þessum framkvæmdum eigi að
Aldarafmæli Gunnars Gunnarssonar:
Amagarður sýnir hand-
rit að verkum skáldsins
í Ámagarði hefúr verið opnuð
sýning í tilefiii aldarafinælis
Gunnars Gunnarssonar skálds,
en í dag em liðin 100 ár frá
fæðingu hans. Á sýningunni em
handrit að verkum Gunnars frá
ýmsum tímum ævi hans og útgáf-
ur verkanna á fjölmörgum
tungumálum.
Sýningin á þannig að varpa ljósi
á vinnubrögð skáldsins og bera
vitni um vinsældir hans víðs vegar
um heim. Þá hafa ættingjar Gunn-
ars lánað til sýningarinnar myndir
af honum og fjölskyldu hans og
sitthvað fleira sem tengist ævi hans
og störfum. Sérstaklega má nefna
úrval myndskreytinga sem sonur
hans og alnafni gerði við Aðventu
og Fjallkirkjuna, en Gunnar yngri
hefði orðið 75 ára í þessum mán-
uði, ef hann hefði lifað. Einnig er
á sýningunni hin nýja ljósprentun,
sem bókaforlagið Vaka-Helgafell
hefur gert á „sonnettukransi" sem
Gunnar orti til Franzisku konu
sinnar og skrautritaði sjálfur, en
Gunnar yngri myndskreytti.
Eftir lát Gunnars Gunnarssonar
1975 ákvað fjöiskylda hans að ráð-
stafa til Ámastofnunar handritum
hans og þorra prentaðra bóka.
„Þessi ákvörðun var tekin vegna
þeirrar virðingar og kærleika, sem
Morgunblaðifl/Ámi Sœberg
Jónas Kristjánsson, forstöðumaður Stofiiunar Árna Magnússonar,
opnaði sýninguna í gær.
Gunnar bar til stofnunarinnar og
þess sem þar er geymt. Ámastofn-
un vill með sýningunni votta hinu
mikla skáldi virðingu sína og þakk-
Iæti,“ segir í frétt frá stofnuninni.
Jónas Kristjánsson, forstöðu-
maður Ámagarðs, sagði m.a. við
opnun sýningarinnar að skipta
mætti ávöxtinum af elju skáldsins
í tvo meginþætti. Annars vegar
hefði hann með verkum sínum og
þýðingum stuðlað að merkilegri
kynningu á íslandi erlendis svo og
íslenskri menningu, þjóð og sögu.
Hins vegar væri listagildi verka
Gunnars Gunnarssonar, sem
íslensk þjóð ætti eftir að njóta um
ókomin ár og sækja til þeirra fróð-
leik og yndi.
Vegna fyrirhugaðrar handrita-
sýningar í Ámagarði f sumar er
aðeins unnt að hafa Gunnarssýn-
inguna opna í fáeina daga. Hún
verður opin daglega frá kl. 13.00
til 20.00 fram til næsta sunnu-
dags, 21. maí.
renna til uppbyggingar atvinnustarf-
semi á öllu landinu. Hann á a.m.k.
að renna til einhverra þjóðfélagslegra
verkefna, en ekki í að hlaða upp
einkaauð nokkurra pólitískra forrétt-
indafjölskyldna.
Önnur leið er sú að segja að það
sé þrátt fyrir allt óeðlilegt að rfkið
sé með slíkan rekstur, það sé nóg
að ríkið sé samningsaðilinn, sem
tryggi það svo að verktakafýrirtækið
sem slíkt, verði almenningshlutafé-
lag. Rökin fyrir því em þau, að þá
er verið að draga úr því, að þama
sé um að ræða lokað félag einhverra
íjölskyldna sem hafi verið valdar af
forystusauðum Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks til þess vera að
móttakendur þessara forréttinda,
heldur verði félagið opnað almenn-
ingi. Sú leið kemur fyllilega til álita,
Jón Baldvin Hannibalsson
utanríkisráðherra
enda ætti þetta fyrirtæki í raun og
vem að vera eign allrar þjóðarinnar
og gæti orðið þáttur í því að byggja
hér upp raunvemlegan hlutafjár-
markað, en á því er reyndar af öðmm
orsökum brýn nauðsyn. Það verður
verkefni nýrrar stjómar Aðalverk-
taka að taka þessi mál öll fyrir og
vinna að því að koma á þeim nauð-
synlegu breytingum sem á fyrirtæk-
inu hljóta að verða,“ sagði ráðherra
að lokum."
Þorsteinn Pálsson:
Utboð nær steftiu
NATO en einokun
ÞORSTEINN Pálsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, segist te(ja það
vera mikinn misskilning að halda þvf fram að valkostirnir varðandi
framkvæmdir á vegum varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli séu aðeins
á milli útboða í öllum NATO-löndunum annars vegar og einokunar á
íslandi hins vegar. „Ætli útboð á íslandi sé ekki eðlilegur meðalvegur
og nær meginstefiiu Mannvirkjasjóðs NATO, en einokun á íslandi,"
sagði Þorsteinn f samtali við Morgunblaðið í gær, er hann var spurður
hvort hann teldi að að annað hvort yrðu framkvæmdir á vegum Mann-
virkjasjóðsins boðnar út f öllum NÁTO-löndunum, eða að þær væru f
höndum eins verktaka á íslandi. Um þetta atriði var m.a. fjallað f við-
tali blaðsins við Thor Ó. Thors, forsfjóra íslenskra aðalverktaka, í gær.
„Mér finnst afar hyggileg og skyn- armála. Sá hinn sami ætti að koma
og kynna sér stefnu Sjálfstæðis-
flokksins í vamar- og öryggismálum
í fjóra áratugi. Hún grundvallast á
öryggis- og vamarhagsmunum ís-
lendinga og skyldum okkar við aðrar
lýðræðisþjóðir, og sjálfstæðismönn-
um hefur aldrei, hvorki fyrr né síðar,
komið til hugar að gera vamarmálin
að útvegi. Þá værum við ekki að
tala um vamir íslands," sagði Þor-
steinn.
„Ég get ekki skilið að það sé erfið-
ara að fá undanþágu hjá Mannvirkja-
sjóði NATO, frá meginreglunni um
útboð í öllum NATO-löndunum, til
þess að hafa útboð á íslenskum
verktakamarkaði, en að viðhalda
þeirri einokun sem nú er við lýði.
Ég er nq'ög jákvæður fyrir hugmynd
Thors Ó. Thors um að breyta íslensk-
um aðalverktökum f almennings-
hlutafélag. Hún er skynsamlegt inn-
legg í þessa umræðu," sagði Þor-
steinn.
samleg afstaða sem fram kemur í
þessu viðtali við forstjóra íslenskra
aðalverktaka, þar sem hann segir
að hann líti ekki á það sem hlutverk
sitt að gera athugasemdir við það
sem forystumenn í þjóðmálum hafa
fram að færa í þessum efnum," sagði
Þorsteinn.
„Ég hef margsinnis lýst því að
mín skoðun er sú, að þessar fram-
kvæmdir eigi að fara fram eins og
aðrar framkvæmdir, sem að mestum
hluta til fara fram á grundvelli út-
boða,“ sagði Þorsteinn. Hann sagði
að það væru hvorki viðskiptalegar
né siðferðilegar forsendur fyrir því
að starfsemi verktaka fýrir vamarlið-
ið gæfí meira af sér en vel rekin
fyrirtæki hér á landi fengju út úr
útboðum. „Fyrirtæki eiga að skila
hagnaði, en ef einhver heldur að
vamarliðið á Keflavíkurflugvelli sé
auðlind, þá hefur viðkomandi ekki
mikinn skilning á grundvallarvið-
horfum Sjálfstæðisflokksins til vam-
Þorsteinn Ingólfsson:
„Torsóttara að semja um
sérstakt fyrirkomulag“
ÞAÐ er mat Þorsteins Ingólfssonar, skrifstofustjóra varnarmálaskrif-
stofú utanríkisráðuneytisins, að það yrði torsóttara og þyngra í vöfúm
að semja við Bandaríkjamenn um sérstakt fyrírkomulag fyrir fram-
kvæmdir á vegum varnarliðsins hér á landi nú, en hafi verið þegar
upphaflegir samningar voru gerðir. Þetta sagði Þorsteinn þegar Morg-
unblaðið spurði hann hvort það væri ótvírætt, að framkvæmdir á veg-
um varnarliðsins yrðu boðnar út á opnum markaði í öllum NATO-
löndunum ef einkaleyfi íslenskra aðalverktaka yrði afnumið.
„Það er alveg ljóst að það fyrir- yrða. Mitt mat er það, að það væri
komulag sem hér er á framkvæmd-
um fyrir vamarliðið er afbrigðilegt
og undantekning frá almennum regl-
um sem gilda um framkvæmdir sem
kostaðar eru af Mannvirkjasjóði
NATO,“ sagði Þorsteinn í samtali
við Morgunblaðið I gær.
Þorsteinn sagði að stærstu fram-
kvæmdir fyrir varnarliðið væru kost-
aðar af Mannvirkjasjóðnum. „Hvort
hægt er að semja um eitthvað annað
fyrirkomulag, það vil ég ekki full-
torsótt og þyngra í vöfum að semja
um sérstakt fyrirkomulag fyrir fram-
kvæmdir á íslandi í dag, heldur en
var þegar upphaflega var samið um
þessa hluti," sagði Þorsteinn.
Þorsteinn sagði að vegna þess
hversu miklar framkvæmdir hefðu
verið hér á landi undanfarin ár væru
þær og yrðu alltaf undir smásjá af
hagsmunaaðilum í öðrum ríkjum
Atlantshafsbandalagsins.