Morgunblaðið - 31.10.1989, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 31. OKTÓBER 1989
1TT7()
(t:t i
VIST ER SEÐLA-
BANKAHÚSIÐ TIL
eftir Stefán
Svavarsson
í síðasta hefti Fijálsrar verslun-
ar er fundið að því í „fréttadálki"
tímaritsins að í reikningsskilum
Seðlabankans sé bygging hans ekki
færð til eignar í efnahagsreikningi.
Þá er fullyrt, að hér sé um fáheyrða
reikningsskilavenju að ræða og
furðu sæti, að endurskoðandi bank-
ans skuli lýsa því yfir í áritun sinni
að reikningsskilin gefi glögga mynd
af afkomu og efnahag bankans.
Það er leitt til þess að vita, að
tímarit sem helgar sig umræðu um
atvinnulífið og efnahagsmál skuli
leyfa blaðamanni að birta þessa
„frétt", því hún er byggð á misskiln-
ingi. Það er greinilegt, að blaðamað-
urinn hefur kosið að fjalla um þetta
mál, án þess að ræða við þá sem
því eru kunnugir. Rannsóknir hans
hefðu leitt í ljós, að engin efni eru
til að finna að bókfærslu bankans;
hann hefði þá áttað sig á því, að
hér hefur fréttanefið leitt hann á
villigötur.
í þeirri von að mér, sem endur-
skoðanda bankans, megi takast að
skýra málið íyrir blaðamanninum
og öðrum, sem létu vel af skrifum
hans, þá fýlgja hér nokkrar hugleið-
ingar um þau sjónarmið, sem gilda
við gerð reikningsskila Seðlabank-
ans.
Áður en vikið verður að reiknings-
skilum Seðlabankans er nauðsyn-
legt að vekja athygli lesandans á
því, að sömu reglur gilda að sjálf-
sögðu ekki um gerð reikningsskila
fyrirtækja, sem rekin eru í hagnað-
arskyni, og opinberra aðila (ríkis og
sveitarfélaga), eða stofnana, sem
♦reknar eru í þjónustuskyni en ékki
til hagnaðar.
Sé markmið aðila í rekstri að
hafa hagnað af starfsemi sinni, þá
er éðlilegast að reglur um reiknings-
skil taki mið af því. Kappkostað er
við setningu reglna á þessu sviði,
að fram komi í rekstrarreikningi,
hver afkoma fyrirtækis hefur verið.
Á sama hátt er stefnt að því við
samningu efnahagsreiknings, að
hann sé til frásagnar um efnahags:
legan styrk viðkomandi aðila. í
þessu samhengi 'er nauðsyntegt, að
fyrirtæki færi varanlega fjármuni
til eignar í efnahagsreikningi og
færi hæfilega- afskrift þeirra til
gjalda í rekstrarreiknihgi, svo unnt
sé áð segja til um árangur af starf-
seminni, afsktíft fjármuna og af-
komumælingar eru því nátengd hug-
tök. Og takist fyrirtæki miður vel í
því að ná. markmiðum sinum eða
jafnvel' illa, þá geta eigendur þess
ákveðið að hætta starfséminni, telji
þeir litlar líkur á bata í framtíð-
inni. Upplýsingar í ársreikningi fyr-
irtækis ættu að auðvelda eigend-
um að taka ákvörðun í þessu efni.
Nú má auðvitað deila um, hvernig
til hefur tekist við reglusmíð á þessu
sviði, en það er annað mál.
Enda þótt lengst af hafi verið tap
í bókhaldslegum skilningi bæði hjá
Háskóla íslands og Landspítalan-
um, þá hafa ekki verið uppi háværar
raddir um, að þessum stofnunum
skyldi lokað. Hlutverk þeirra er að
veita þjónustu en ekki að græða á
starfseminni. Þá hefur engum dott-
ið í hug, að knattspyrnufélögin Fram
og KR séu fyrst og fremst rekin í
því skyni að græða peninga. Ert þú,
lesandi góður, af þessum sökum
ekki tilbúinn til þess að ljá máls á
því, að aðrar reglur um gerð reikn-
ingsskila kunni að eiga betur við hjá
þessum aðilum en fyrirtækjum, sem
rekin eru í ábataskyni fyrir eigend-
ur þeirra? Ég vona að svo sé. í
þessu sambandi má raunar einnig
nefna til sjálfan ríkissjóð og borgar-
sjóð. Þessir sjóðir hafa ekki gróðann
að leiðarljósi. Reglur þessara sjóða
um reikningsskil eru þess-vegna, og
eiga að vera, um margt ólíkar þeim
reglum, sem gilda hjá fyrirtækjum í
atvinnurekstri.
Hér að framan er margsinnis vís-
að til reglna. Hér á landi höfum við
ekki komist mjög langt í því að
setja reglur með formlegum hætti á
þessu sviði. Það þýðir þó ekki, að
þær séu ekki tii; kunnáttumenn á
sviði reikningsskila þekkja til þeirra
sjónarmiða, sem við eigum hveiju
sinni. í Bandaríkjunum hefur hins
vegar sú skipan mála orðið, að til-
teknum nefndum er falið að setja
reglur um gerð reikningsskila, og
þar í landi eru starfræktar tvær
nefndir. Önnur setur reglur um gerð
reikningsskila fyrir fyrirtæki, en hin
fyrir opinbera aðila og þá aðisem
ekki hafa hagnað að markmiöi sínu.
Nú væri fróðlegt að kynnasUaðeins
þeim sjónarmiðum, sem Bandaríkja-
menn hafa talið að eigi við um regl-
usmíð seinni nefndarinnar. Einhver
kynni nú að spyija: Hví leitar maður-
inn til útlandsins, er ekki málið ís-
lenskt? Það er rétt, en í grundvall-
aratriðum ættu vitaskuld sömu regl-
ur að gilda um gerð reikningsskila,
• hvar sem fæti er niður stigið í veröld-
inni. Að mínu mati liggur beinast
við að líta til þeirra, sem fremstir
eru á þessu sviði.
En hver eru þá þessi sjónarmið,
sem taka verður tillit til við reikn-
ingsski! opinberra aðila og stofn-
ana, sem ekki eru reknar í hagnaðar-
skyni? Svárið við þessari spumingu
’er í stjjttu máli þettá: reikningsskil-
in skulu .sýna, hversu miklu fé við-
komandi stofnun hafði úr að'moða
á tilteknu tímabili og hvernig hún
ráðstafaði því. í þessu felst, að í
reikningsskilunum skuli koma fram,
hver staða viðkomandi aðila var í
lausafjármálum í upphafi og við lok
" þess tímabiís, sem reikningsskilin
taka tií, auk uppiýsinga úm greiðslu-
Stefán Svavarsson
„Seðlabankinn er ekki
beinlínis rekinn í því
skyni að hafa hagnað
af starfsemi sinni, gagn-
stætt því sem við á um
aðra banka hér á
landi.“
skuldbindingar til iangs tíma. Það
er með öðrum orðum lögð áhersla á
peningaflæði, inn- og útborganir
fjár. Þessi sjónarmið þykja á hinn
bóginn ekki góð latína í mælingum
á afkomu og efnahag fyrirtælqa.
Jafnframt þessu, og það er nátengt,
þykir yfirleitt ekki sérstök ástæða
til þess að eignfæra og afskrifa þá
varanlegu rekstrarfjármuni, sem,
viðkomandi stofnun4)arf á að halda
til að veita þá þjónustu, sem henni
ber. Nú skal ég.taka nokkur dæmi
til þess að skýra málið.
Þjónar einhveijum tilgangi að
eignfæra og afskrifa Arnarhvol eða
Bessastaði í reikningsskilum ríkis-
sjóðs? Að sjálfsögðu ekki. Hafi borg-
arsjóður Reykjavíkur gjaldfært
kaupin' á Viðeyjarstofu og endur-
byggingu hennar, hefur þá lesandi
reikningsskila borgarinnar verið
blekktur um fjárhag hennar og eigið
fé? Ég held ekki, enda tel ég frá-
leitt, lendi borgin í íjárhagsvanda,
að hún leysi hann með því að selja
stofuna hæstbjóðanda, hvað þá
styttuna af Ingóifi Arnarsyni, þótt
kreppan verði mjög svæsin. Og þótt
illa ári hja ríkissjóði um þessar
mundir, stendur ekki til að leysa
vandann með sölu á Bessastöðum.
Nú má vera að bórgin færir fasteign-
ir sínaj- að einhvetju marki til eign-
ar, en það þjónar í sjálfu sér engum
sérstökum tiigangi, nema sennilegt
megi telja að hún þurfi og ætli að
selja tilteknar eignir sínar. Rökin
fyrir eignfærsiu fasteigna í reikn-
ingsskilum sveitarfélaga eru aðai-
lega þau, að fróðlegt geti verið fyr-
ir lesanda þeirra að fá upplýsingar
um, hversu mikið af eignum þau
eiga. Hér skiptir engu, hver áhrif
eignfærslunnar eru á afkomuna og
eigið fé. í þessu samhengi vil ég
benda á, að eigið fé borgarsjóðs eða
ríkissjóðs er ekki sérlega áhugavert
hugtak í reikningsskilum þessara
sjóða.
‘ Ég vona að mér hafi tekist að
sannfæra þig, lesandi góður, um
það, að gild rök styðji, að þeir aðil-
ar, sem reikningsskil þurfa að
semja, þurfi ekki endilega að beita
sömu reglunum. Og er nú mál, að
ég beini athygli þinni aftur að reikn-
ingsskilum Seðlabankans.
Því skal hér haldið fram, að það
sé í samræmi við hlutverk Seðla-
bankans, að hann beiti þeim reglum
um gerð reikningsskila, sem gilda
um opinbera aðila, svo sem ríkis-
sjóð, sem ekki eru reknir í hagnaðar-
skyni. Og það þýðir, að engum til-
gangi þjónar áð færa varanlega íjár-
muni'bankans til eignar í efnahags-
reikningi og afskrifa í rekstrarreikn-
ingi. Þá er aðeins eftir, svo að rök-
semdafærslan í þessari grein gangi
upp, að sýna fram á, að Seðlabank-
inn hafi þjónustuhlutverki að gegna
og að hann sé ekki rekinn í hagnað-
arskyni, og af þeim sökum eigi ekki
við að beita sömu reglum við gerð
reikningsskila bankans og gilda hjá
fyrirtækjum í atvinnurekstri og
raunar öðrum bönkum.
Seðlabankinn er ekki beinlínis
rekinn í því skyni að hafa hagnað
af starfsemi sinni, gagnstætt því
sem við á. um aðra banka hér á
landi. Að því er þá umræðu varðar,
sem hér fer fram, er hlutverk bank-
ans tvíþætt. Annars vegar er honum
falið að varðveita og ávaxta gjald-
eyrisvarasjóð landsmanna, og hins
vegar er honum ætlað að vera banki
ríkissjóðs og viðskiptabankanna og
f því hlutverki er honum falið að
veita ákveðið aðhald í efnahagsmál-
um þjóðarinnar með vaxtaákvörðun-
um sínum í viðskiptum við þessa
aðila. Bankanum er samkvæmt
þessu ætlað ákveðið þjónustuhlut-
verk. í reikningsskilum bankans
kemur fram með óbeinum hætti,
hvemig til hefur tekist í þessu efni.
í rekstrarreikningi bankans er
afkoma hans ekki sérlega áhuga-
vert hugtak, enda getur bankinn
aðeins með óbeinum hætti haft
áhrif á niðurstöðu reikningsins. í
þessu sambandi hefur úrslitaáhrif á
afkomu bankans, hver staða ríkis-
sjóðs og viðskiptabankanna var
gagnvart honum á því tímabili, sem
reikningurinn tékur til. Sé staða
þessara aðila góð gagnvart bankan-
um má frekar búast við siæmri af-
komu hjá bankanum, og þessu er
öfugt farið, ef afkoma viðskipta-
vina bankans er slæm. Kappkostað
er, að í rekstrarreiknipgnum megi
sjá, hversu mikla vexti bankinn hef-
ur haft annars vegar. af ávöxtun
gjaldeyrisvarasjóðS og hins vegar
af viðskiptum við ríkissjóð og bank-
ana. Auk þess koma fram upplýsing-
ar um rekstrarkostnað bánkans. Þá
' hafa fjárfestíngar bankans í varan-
legum rekstrarfjármunum verið
gjaldfærðar í rekstrarreikningi, og
er aðalástæðan til þess’ sú, að það
fé, sem í því skyni var notað, ðr
ekki lengur til fijálsrar ráðstöfun-
ar fyrir bankann. Hér koma sem sé
til sögunnar þau sjónarmið um
greiðsluflæði, sem gerð var grein
fyrir hér að framan, þegar um er
að ræða gerð reikningsskila hjá aðil-
um, sem ekki stunda rekstur í hagn-
aðarskyni.
I efnahagsreikningi bankans
koma fram skuldir hans og þær eign-
ir, sem til ráðstöfunar eru. í reikn-
ingnum koma sem sé eingöngu fram
svokallaðir peningalegir liðir, en
ekki varanlegir rekstrarfjármunir.
Eigið fé bankans samkvæmt efna-
hagsreikningi er því til frásagnar
um það fé, sem bankinn hefur til
ráðstöfunar til að gegna hlutverki
sínu. Þannig skilgreint er það
áhugaverð stærð, en svo væri á hinn
bóginn síður, ef þar væri bætt við
eignum, sem aðeins eru fyrir ban-
kann sjálfan, en varða ekki hlutverk
hans beint. Þetta er kjarni málsins.
í áritun á reikningsskil bankans
er fullyrt, að þau séu samin í sam-
ræmi við góða reikningsskilavenju.
Með þessu hugtaki er í þessu sam-
bandi vísað til þeirra venja, sem eiga
við um stofnun eins og Seðlaban-
kann, en ekki til þeirra venja, sem
gilda fyrir fyrirtæki í atvinnu-
rekstri. Erlendar stofnanir, sem
sama eða svipuðu hlutverki gegna
og Seðlabankinn, hafa yfirleitt sama
hátt á.
Blaðamaðurinn kaus að halda því
fram, að bankinn léti í reikningsskil-
um sínum sem svo, að bankahúsið
væri ekki til. Þetta er rangt. Það
er venja að líta svo til, að ársreikn-
ingur feli í sér ekki aðeins töluleg
yfirlit eins og rekstrar- og efnahags-
reikning, heldur taki hann einnig til
þeirra skýringa, sem reikningnum
fylgja. Þar er greint frá mati á eign-
um bankans og skýringarnar eru
óaðskiljanlegur hluti reikningsskil-
anna. Það er því rangt, að bankinn
sé í einhveijum feluleik með húsið
sitt; það er á Kalkofnsvegi 1 og frá
því er skýrt í ársreikningi bankans,
svo sem hver sem er getur sann-
færst um, sem vill af yfirvegun
kynna sér málið. Niðurstaðan er því
sú, að ársreikningur bankans er í
samræmi við góða reiknirigsskila-
venju og hann gefur auk þess
glögga mynd af afkomu og efnahag
hans.
Að lokum vona ég, að blaðamað-
urinn og aðrir lesendur greinarin-
anr megi hafa sannfærst um þau
rök, sem gilda um gerð reiknings-
skila fyrir Seðlabankann. Blaðamað-
urinn hefur vonandi einnig áttað sig
á því, að það getur verið mjög var-
hugavert að skrifa um efni, sem
hann þekkir ekki tii hlítar; það
mátti hann raunar vita aður en af
stað var farið. Má ekki gera þá sjálf-
sögðu kröfu til blaðamanna, áð þeir
leiti staðfestingar á málum, sem
þeir fjalla um, vilji þeir flokka skrif
sín sem fféttir fremur en sem sínar
persónulegu hugleiðingar? Það þarf
þjálfun á. sviði reikningsskila, sem
og öðrum sérsviðum, til þess að
geta skrifað um þau, án þess að
lesendur séu blekktir.
Höfundur er löggiltur
endurskoðandi.
Skrásetningar andlita
Morgunblaðið/Bjami
Gunnar Kristinsson ásamt nokkrum verka sinna.
Myndlist
Bragi Asgeirsson
í listhúsinu einn einn á Skóla-
vörðustíg 4 sýnir um þessar
mundir Gunnar Kristinsson alln-
okkrar myndir innan hugtaksins
skráning andlita, eða „Antlitz -
Saga“ eins og listamaðurinn nefn-
ir athöfnina.
Hann leggur sérstakan skilning
í þetta þýska orð, en ég sé ekki
betur en að það megi útleggja
athöfnina á margan veg á móður-
málinu, þannig að meiningin komi
jafnvel og jafnvel mun betur til
skila. Að minnsta kosti sé ég eng-
an háleitan né dýpri skilning f því
að nota þýska orðið.
Uppistaða sýningarinnar eru
einþrykk í svart-hvítu, én einnig
nokkrar myndir unnar í lit svo og
örfá rýmisverk.
Mér sýnist sem einþrykkin séu
unnin á glerplötu eða jafnvel plast
eða ál og vil hér enn einu sinni
upplýsa, að þessi vinnubrögð, sem
svo margir íslenzkir listamenn
hafa tileinkað sér, eru í hæsta
máta hæpin. Hið fyrsta vegna
þess að þau bjóða tilviljunum heim
í óvenju ríkum mæli og í öðru
lagi er yfir slíkum myndum eitt-
hvað svo léttvæg áferð, að enginn
alvöru grafík-listamaður tekur
slíka iðju alvarlega.
Ekta einþrykk er ekki auðveld
athöfn og hér er heppilegast að
nota slípaðar brons- eða zink-
plöt-ur og má svo, eftir að teiknað
hefur verið á þær, bæði renna
þeim í gegnum pressu eða notast
við falsbein eða skeið og nudda
mýndina af plötunni á blaðið.
Reyndir grafík-listamenn geta
svo notað hvaða þrykkaðferðir
sem er, en fólk sem þekkir lítið
sem ekkert inn á grafíska tækni,
er ráðlagt að varast' ódýru að-
ferðina, því hún afhjúpar í svo
ríkum mæli vankunnáttu geran-
dans.
Það sem mér finnst einkenna
þessa sýningu, er ómeðvituð og
tilviljunarkennd útkoma, er ristir
grunnt, í öllu falli skil ég ekki
hugmyndina að baki. Komst ég í
fæstum tilvikum í samband við
svarthvítu-myndirnar og þá eink-
um, ef þær minntu mig á eitthvað
allt annað en andlit. Um bein
andlitsform er nefnilega í fæstum
tilvikum að ræða nema þá helst
í lituðu myndunum, sem eru
snöggtum hressilegri og bera
reynsluheimi vitni. Höfundurinn
hefur einnig látið hafa eftir sér,
að það sé saga í hveiju andliti og
að hver og einn beri ábyrgð á
henni.
Þau gömlu sannindi eru löngu
sígild, og ummælin gefa augaleið,
að það sé heilmikil hugmynda-
fræði að baki þessara mynda, en
hún kemur þá ekki nægilega
skýrt fram. En kannski er þetta
dæmi um ofhugsaðar myndir.
Hver veit?