Morgunblaðið - 31.10.1989, Blaðsíða 29

—'•■ÍL ■ .
Morgunblaðið/Guðrún Nordal
írighton Polytechnic Gallery og
)rdal forstöðumaður Listasafhs
Þau áttu öll stóran þátt í undir-
r að ís-
tí Hull
Tryggingamiðstöðin hf., Icel-
andic Freezing Plants Ltd., Ice-
land Seafood Ltd. í Hull, Sam-
band of Iceland í London, Fylkir
Ltd., ísberg Ltd., Flugleiðir, John
W. Gott Ltd., Anglo-Icelandic,
Manufacturers Hanover Ltd. og
Scandinavian Bank ' Group plc.
gerðu uppsetningu sýningarinn-
ar mögulega með stuðningi
sínum. Einnig hlaut sýningin
styrk breskra stjórnvalda.
Sýningin „Landslag frá norð-
lægri breiddargráðu. Islensk list
1909—1989“ stendur yfir í Hull
'kasýningin var opnuð í Hull og
iinni eru frá vinstri: Sarah Buc-
dsdóttir, Rut Ingólfsdóttir, Inga
til 3. desember en þá flyst hún
yfir Humber ána til Grimsby þar
sem hún verður til 14. febrúar
1990. Þá verður hún flutt til
Lundúna. Hún verður opnuð í
Concourse Gallery í Barbican
listamiðstöðinni 26. febrúar og
stendur yfir þar til 8. apríl.
Næsti viðkomustaður sýningar-'
innar verður í Brighton Polytec-
hnic Gallery og Brighton College
frá 26. apríl til 23. maí, en síðasti
áfangastaður hennar verður loks
í Talbot Rice listamiðstöðinni í
Edinborg frá 10. júní til 21. júlí
1990.
Opnun fíármagnsmarkaða til
- segir Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra um könnunarviðræður EB og EFTA
Viðtal Agnes Bragadóttir
JÓN Baldvin Hannibalsson, utanríkisráðherra, hafði skamma viðdvöl
hér á landi nú um helgina. Hann kom hingað á laugardag og hélt
fúnd með utanríkismálanefhd Alþingis og á sunnudagsmorgun var
ríkisstjórnarfúndur þar sem utanríkisráðherra gerði grein fyrir gangi
könnunarviðræðna EFTA og EB sem hann hefúr leitt fyrir hönd
EFTA undanfarna íjóra mánuði. Utanríkisráðherra hélt svo af landi
brott á ný eftir hádegi á sunnudag og laust fyrir brottför hans ræddi
blaðamaður Morgunblaðsins við hann um stöðu þessara mála nú og
hvað muni gerast á næstunni í viðræðum EB og EFTA. Utanríkisráð-
herra mun leggja greinargerð sína fyrir Alþingi þann 23. nóvember
næstkomandi. Hann mun í dag eiga fúnd með Douglas Hurd, utanríkis-
ráðherra Bretlands, í Lundúnum. Til umræðu verða m.a. könnunarvið-
ræður EFTA og EB og áform Breta um byggingu endurvinnslustöðv-
ar fyrir kjarnorkuúrgang í Dounreay í Skotlandi.
— Hafa mál eitthvað skýrst í þess-
um viðræðum, hvað varðar hags-
muni okkar íslendinga sérstaklega,
svo sem fiskveiðistefnu?
„Já, varðandi markaðsmál okkar
fyrir fiskafurðir, þá leitumst við við
að tryggja þá hagsmuni eftir tveim-
ur leiðum samtímis. Annars vegar
sameiginlega með hinum EFTA-ríkj-
unum og hins vegar með tvíhliða
viðræðum. Okkur hefur þegar orðið
talsvert ágengt eftir báðum þessum
leiðum. í Osló í mars náðum við því
loksins fram eftir margra ára bar-
áttu að EFTA-ríkin sex samþykktu
að innleiða . grundvallarregluna
friverslun með fiskafurðir innan
EFTA. Það samkomulag kemur til
framkvæmda um mitt næsta ár. Því
til viðbótar hefur það áunnist að
íslendingar eru ekki lengur einir um
þessa kröfu við Evrópubandalagið,
heldur er þetta sameiginleg samn-
ingsstaða EFTA-ríkjanna allra.
Þannig höfum við styrkt samnings-
stöðu okkar, þegar að því kemur að
við setjumst að samningaborði með
Evrópubandalaginu, vonandi
snemma á næsta ári.
Þegar náðst
umtalsverður árangur
Hins vegar eru tvíhliða viðræður.
Við höfum lagt mikla áherslu á að
ræða sérstöðu Islands í þessum
málum við þvi sem næst alla þjóðar-
leiðtoga, foi'sætis- og utanríkisráð-
herra Evrópubandalagsríkja, sér-
stáklega á síðastliðnum tveimur
árum. Þessi sérstaða er mikil. Við
erum að tala þarna við ríki sem eru
yfirleitt iðnaðarriki og iðnaðar- og
þjónustuvörur eru meginuppistaðan
í þeirra útflutningi. íslenska þjóðin
er sú eina í Evrópu sem byggir af-
komu sína á fiskveiðum og útflutn-
ingi fiskafurða. Ef það tekst að
mynda eitt sameiginiegt evrópskt
markaðssvæði Evrópubandalags- og
EFTA-ríkjanna, þá lætur nærri að
75% af okkar fiskafurðum fari á
þann markað. Ef við eigum að njóta
gagnkvæmni í þessum samskiptum
þá segir það sig sjálft að við verðum
að fá viðurkenningu á þessari sér-
stöðu og fá samþykkta grundvallar-
regluna um fríverslun með fiskaf-
urðir. Það er að segja afnám á toll-
um, kvótum eða öðrum viðskipta-
hindrunum. Ef það getur ekki gerst
með því að EFTA-ríkin fái því áork-
að að Evrópubandalagið breyti sinni
sameiginlegu fiskveiðistefnu, sem
er í því fólgin að láta ekki af hendi
tollfríðindi nema fyrir veiðiheimildir
eða aðgang að fiskimiðum, þá verð-
ur það að fást með þeim hætti að
sérstaða íslands sé viðurkennd með
því að gefa íslandi sérstaka undan-
þágu. Takist ekki að fá það fram í
samningum sameiginlega fyrir hönd
EFTA-ríkjanna, þá er spurningin um
það hvort við náum því fram í
tvíhliða viðræðum.
Á þessu sviði hefur náðst umtals-
verður árangur, því það hefur nú
gerst i fyrsta sinn að sjávarútvegs-
ráðherra Vestur-Þýskalands, mesta
stórveldis Evrópubandalagsins, hef-
ur afdráttarlaust kveðið upp úr um
það að hann vilji hafa frumkvæði
að þessari lausn, þannig að Evrópu-
bandalagið viðurkenni að fiskveiði-
stefna EB á ekki við þegar ísland
er annars vegar.“
— En hvað með annað atriði sem
einnig snertir íslenska hagsmuni,
þ.e.a.s. erlenda eignaraðild að
íslenskum fyrirtækjum, eins og sjáv-
arútvegsfyrirtækjum? Er líklegt að
við verðum að fallast á slíka tilhögun
í framtíðinni, ef af samningum verð-
ur?
„Markmiðið, sem að er stefnt í
þessum könnunarviðræðum, felst í
því sem sagði i Oslóaryfirlýsingu
þjóðarleiðtoga EFTA. Hún er grund-
völlur þessara viðræðna og var gerð
einróma af forsætisráðherrum
EFTA-ríkjanna fyrir hönd þeirra
ríkisstjórna. Hún var hugsuð sem
svar við tillögum Delors, forseta
Evrópubandalagsins, um það að
koma samskiptum EFTA og EB á
annan grundvöll — að efna til skipu-
legs samstarfs með sameiginlegum
ákvörðunar- og stjórnarstofnunum.
Inntakinu var þá þegar lýst á þann
veg að við stefndum að því að skapa
eitt sameiginlegt evrópskt efnahags-
svæði, þar sem grundvallarreglur
Rómarsamningsins um hið „fjóreina
frelsi" skyldu gilda, eftir því sem'
frekast væri kostur. Við stefnum því
að því að koma á frjálsræði með
viðskipti, með vörur, með ijármagn
og fjámiágnsþjónustu og að tryggja
frjálsan atvinnu- og búseturétt ein-
staklinga, auk þess sem stefnt er
að því að tryggja EFTA-ríkjunum
aðild að sérstökum samstarfsverk-
efnum er varða önnúr mál en við-
skipti.
Sækjumst eftir
samevrópsku
efiiahagssvæði
Það að koma á þessu sameigin-
lega evrópska efnahagssvæði, er
ekki eitthvað sem íslendingar þurfa
að sætta sig við. Það er eitthvað sem
við höfum þegar lýst yfir að við
sækjumst eftir. Ef við lítum á kosti
og galla frá þessum bæjardyrum,
þá sjáum við að EFTA-ríkin í heild
eru langþýðingarmesti viðskiptaaðilí
Evrópubandalagsins. Á milli fjórð-
ungur og þriðjungur af inn- og út-
flutningi EB kemur frá EFTA-lönd-
unum. EFTA-ríkin eru miklu stærri
og öflugri viðskiptaaðili EB heldur
en Bandaríkin, miklu öflugri en Jap-
an, svo ekki sé nú talað um saman-
burð við Austur-Evrópuríkin. Helm-
ingur af öllum íjárfestingum fyrir-
tækja innan EFTA-ríkjanna utan
heimalanda þeirra er innan landa-
mæra EB. Það er sameiginlegt mat
forystumanna þessara ríkja, bæði
stjórnvalda og fulltrúa forystu-
manna í atvinnulífinu, að það sé
lífsnauðsyn fyrir EFTA-ríkin að
tryggja samkeppnisgetu fyrirtækja
þessara landa við fyrirtæki innan
Evrópubandalagsins og að tryggja
að okkur verði ekki mismunað með
60% af okkar útflutningi sem kemur
á markað í Evrópubandalaginu. Það
væri alvarlegt áfall fyrir EFTA-ríkin
ef við stæðum frammi fyrir því eftir
árslok 1992 að EFTA-ríkin væru
utangarðs við þróun í átt til frjálsra
viðskipta innan EB. Það myndi hafa
hin hroðalegustu áhrif á hagvöxt og
lífskjör og framtíðarþróun þessara
ríkja. Þetta á í stórum dráttum alveg
jafnt við um okkur íslendinga og
aðrar þjóðir, vegna þess að það er
ekki um neinn annan kost að ræða.
Hagkerfi Sovétríkjanna
í rúst
Það þýðir ekki að tala um það
að beina auknum viðskiptum í aust-
urveg, vegna þess að hagkerfi Sov-
étríkjanna og Austur-Evrópuríkj-
anna er í rústum. Það stoðar heldur
ekki að segja að Bandaríkin geti
komið í staðinn fyrir Evrópu. Fyrir
um það bil fimm árum var um 30%
af útflutningi okkar á fiskafurðum
til Bandaríkjanna, en í dag eru það
ekki nema um 10%. Þetta hefur
ekki gerst vegna þess að Bandaríkin
hafi mismunað okkur með tollum eða
viðskiptahindrunum. Við höfum
þvert á móti fijálsan aðgang að
Bandaríkjamarkaði með fiskafurðir
á mjög lágum tollum, 1,2%. Þetta
hefur gerst vegna aðþjóðlegrar við-
skiptaþróunar á gjaldeyrismörkuð-
um, vegna þróunar á gengi helstu
gjaldmiðla og vegna þess að Evrópu-
hagkerfið hefur haft aukið aðdrátt-
arafl á fiskmörkuðum.
Við gerum okkur vonir um að
vaxtarbroddurinn, sem utan Evrópu-
bandalagsins hefur verið Japan og
Austurlönd ljær, haldi áfram* að
dafna. En þótt við göngum til þess-
ara samninga við Evrópubandalagið,
þá mun það ekkert hindra okkur í
því að halda áfram að byggja þá
markaði upp.
Ef við spyrjum um Ijármagns-
markaði, þá er það yfirveguð skoðun
mín, að það væri mjög til bóta fyrir
íslenskt atvinnulíf, íslensk fyrirtæki
og einstaklinga, ef við opnuðum fjár-
magnsmarkaði, þannig að þetta til-
tölulega lokaða og dýra fjármagn-
skerfi hér yrði að mæta aukinni sam-
keppni. Það myndi draga úr óhófleg-
um rekstrarkostnaði þess og stuðla
að því að halda niðri vöxtum og
opna möguleika á því fyrir íslensk
fyrirtæki að geta milliliðalaust leitað
eftir láns- eða áhættufé frá þessum
íjármagnsmörkuðum, án þess að
binda það ævinlega ríkisábyrgð. Hitt
er svo rétt að við höfum sett fyrir-
vara að því er varðar grundvallar-
regluna rétt til þess að stofna fyrir-
tæki og ijárfesta á öllu svæðinu. Sá
fyrirvari tekur til nýtingar á þeim
náttúruauðlindum sem afkoma þess-
arar þjóðar byggist á — sjávarútvegi
og orkugeiranum. Nú er rétt að taka
það fram að þetta eru könnunarvið-
ræður og það mun ekki fást úr því
skorið í reynd hvort við fáum fyrir-
vara okkar viðurkennda, fyrr en við
setjumst að samningaborði.
Pólitísk tengsl við
Evrópu mikilvæg
Þess vegna skipta hin pólitísku
tengsl við forystumenn Evrópu-
bandalagsins okkur svona miklu
máli. Þess vegna er það svo þýðing-
armikið fyrir okkur þegar við eigum
orðastað við Mitterrand, forseta
Frakklands, sem kemur hér sem leið-
togi Evrópubandalagsins til við-
ræðna við íslensk stjórnvöld, sem
forystulands EFTA, að nota tækifæ-
rið til þess að gera þessum æðsta
manni Evrópubandalagsins mjög
rækilega grein fyrir sérstöðu Islend-
inga. Við höfum fulla ástæðu til
þess að spyija okkur sem íslendinga
þeirrar spurningar hvaða áhuga
Evrópuríki sem slík hafi á Islandi.
Ekki eru þau að sækjast eftir þessum
markaði, því hann skiptir þau ná-
kvæmlega engu máli. Gæti verið að
þau hefðu hagsmuna að gæta við
að tryggja óheft framboð af fiski inn
á þeirra markaði? Að einhverju leyti
kann svo að vera, en það getur ekki
talist meginástæða.
Það er fyrst og fremst tvennt sem
hlýtur að vaka fyrir Evrópulöndun- J~
um ef þau vilja eitthvað á sig leggja
til þess að ísland verði aðili að þess-
ari nýju Evrópu: Það er annars veg-
ar varnarsamstarf þessara Evró-
puríkja við Bandaríkin og það lykil-
hlutverk sem ísland gegnir varðandi
eftirlit og öryggi þessa varnarsam-
starfs á Norður-Atlantshafssvæðinu.
I framtíðinni þykjast menn sjá það
að Vestur-Evrópuríki muni í vaxandi
mæli axla ábyrgð af eigin vömum.
Það samstarf er þegar hafið innan
Vestur-Evrópubandalagsins og verði
þróunin smám saman í átt til Banda-
ríkja Evrópu, þá geta þau ekki lokað
augunum fyrir því að hernaðarlegt
mikilvægi íslands er jafnmikið á
þessu svæði hvort heldur þú lítur á
það frá meginlandi Evrópu eða meg-
inlandi Ameríku. í annan stað þá
eru þær byltingarkenndu breytingar
sem eru að eiga sér stað í Evrópu
mál sem Evrópustórveldin hugsa
með framtíðarhagsmuni í huga.
Nýlenduyfirráð Sovétríkjanna í Mið-
og Austur-Evrópu, sem hófust með
seinni heimsstytjöldinni, eru að
slakna af þeirri einföldu ástæðu að
Sovétríkin era að hi-ynja innan frá.
Efnahagur Sovétríkjanna er gjör- >
samlega á brauðfótum og pólitískt
séð er þar mikið óvissuástand, jafn-
vel svo að einstök lönd era á barmi
uppreisnar. Það er djúpstæður áhugi
hjá pólitískum forystumönnum og
öllum almenningi í Vestur- Evrópu
að reyna að komast að sameigin-
legri niðurstöðu um það hvað við
getum gert á raunhæfan og virkan
máta til þess að ýta undir og stuðla
áð þróun í átt til valddreifingar í
efnahagslífinu og pólitísks lýðræðis.
Þar beina menn nú mjög augum
sinum að Vestur-Þýskalandi, af því
að Þýskaland er hið efnahagslega
stórveldi á meginlandi Evrópu.
Þýskaland er eitt ábyrgt fyrir 80 til
85% alls fjárhagslegs stuðnings sem
Ungveijaland hefur fengið frá Vest-
ur-Evrópu. Þetta er líka mál sem
aðrar Evrópuþjóðir hafa nokkrar
áhyggjur af, af sögulegum ástæðum.
Ef svo færi, fyrr en varir, að þýsku
ríkin yrðu sameinuð, þá er sá ótti
djúpstæður, að þetta mikla efna-
hagsveldi leiti enn lífsrýmis, sam-
kvæmt sögulegum forsendum í aust-
urátt í Evrópu. Það er grundvallarat-
riði i franskri utanríkispólitík að
koma í veg fyrir að sú saga endur-
taki sig. Þetta er kannski meginá-
stæðan fyrir því að Frökkum væri
af pólitískum ástæðum hagsmuna-
mál að þessi fyrsti áfangi að útvíkk-
un Evrópubandalagsins takist, að
EFTA-ríkin í heild kæmu með inn í
þetta samstarf til þess að hið rísandi
þýska stórveldi yrði bundið við
nokkrar akkerisfestar.
Þessar viðræður eru því stór-
pólitískt mál. Við erum þarna þátt-
takendur sameiginlega að samruna-
ferlinu í Evrópu, sem snýst ekki
bara um efnahagsmál heldur
pólitíska framtíðarskipan Evrópu.
Þeir stjórnmálamenn sem einblína á
einhver minniháttar atriði eða skilja '/
ekki samhengið í þessari stórkost- /
legu framtíðarsýn, skilja einfajdlega i
ekki hvað málið snýst um. Út frá j
þessu heildarmati er auðveldara að |
svara spurningunni um það hvórt 'J
ísland getur vegna grundvallar- og |
framtíðarhagsmuna sinna eitt Evró- l
puríkja orðið viðskila við þessa þrp-
un. Mitt svar er nei,“ sagði Jón
Baldvin Hannibalsson, utanríkisráð-
herra.