Morgunblaðið - 11.11.1989, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. NÓVEMBER 1989
Tíu fiskeldisfyrirtæki gjald-
þrota eða í greiðslustöðvun
UNDANFARNA daga hafa tvö stór fiskeldisfyrirtæki, íslandslax, sem
rak stóra strandeldisstöð og seiðastöð í Grindavík, og Arlax, sem var
með samskonar starfsemi á Kópaskeri og í Kelduhverfi, orðið gjald-
þrota. Síðustu vikur hafa einnig þrjú fiskeldisfyrirtæki, Snælax, sem
er með sjókvíaeldi i Grundarfirði, Atlantslax, sem rekur seiðaeldi í
Sandgerði og byggir stóra strandeldisstöð í Grindavík, og Lindalax,
sem rekur strandeldisstöð á Vatnsleysuströnd, fengið greiðslustöðv-
un. Bú fímm annarra fiskeldisfyrirtækja hafa orðið gjaldþrota undan-
farin misseri. 60-70 fyrirtæki eru nú talin vera í fúllum rekstri í fisk-
eldi á landinu.
Mikil óánægja er meðal fiskeld-
ismanna með þau rekstrarskilyrði
sem greininni eru búin. Afurðalána-
kerfi bankakerfisins og fyrirgreiðsla
opinberra sjóða, þar á meðal ný-
stofnaðs tryggingasjóðs fiskeldis,
sem auka átti afurða- og rekstrarlán
til greinarinnar, sæta harðri gagn-
rýni. „Ef afurðalánakerfið verður
ekki lagað munu fleiri og fleiri kom-
ast í þrot, en greinin hrynur ekki á
einu bretti," sagði Friðrik Sigurðs-
son framkvæmdastjóri Landssam-
band.s fiskeldis- og hafbeitarstöðva.
„Það hefur verið ijóst síðan í fyrra-
sumar þegar greininni var hleypt í
mikla framleiðsluaukningu, að taka
þyrfti afurðalánakerfið til endur-
skoðunar," sagði hann.
Bankar vilja veð
utan stöðvanna
Þau fyrirtæki í fiskeldi sem k’om-
ist hafa í afurðalánaviðskipti í
bankakerfinu munu geta fengið þar
lánað 37,5% af tryggingaverðmæti
afurða. Undanfarið hefur færst í
vöxt að bankar telji ekki nægja veð
í tryggðum fiski stöðvanna heldur
krefjist viðbótarveða í eignum utan
þeirra. Óánægju gætir með Trygg-
ingarsjóð fiskeldislána sem settur
var á stofn um síðustu áramót til
að auka afurðalán greinarinnar.
Sjóðurinn lánar aðeins þeim sem
fyrir eru í afurðalánaviðskiptum
innan bankakerfisins. „Þau lán taka
engir nema menn í bráðavanda,“
segir Össur Skarphéðinsson, doktor
í fiskeldisfræðum, sem hefur
víðtæka reynslu í ýmsum þáttum
sem lúta að fiskeldi, nú síðast sem
aðstoðarforstjóri og umsjónarmaður
fiskeldistrygginga hjá Reykvískri
endurtryggingu. „Þetta er heng-
ingaról, lánin kosta 30% ofan á doll-
ar, það eru kjör sem ekkert fyrir-
tæki stendur undir til lengdar. Best
reknu fyrirtækin hafa reynt að stýra
fram hjá sjóðnum," segir Össur.
Hann telur að leggja beri niður
tryggingasjóð í núverandi mynd og
setja á fót annan sem veiti einfalda
ríkisábyrgð á afurðalánum, en telur
hins vegar rétt og nauðsynlegt að
gera strangar kröfur um fjárhags-
stöðu og -uppbyggingu þeirra aðila
sem fyrirgreiðslu njóti.
10% fyrirtækja skulda
50% heildarskulda
Friðrik Sigurðsson segir að í lög-
um um tryggingasjóð séu ákvæði
sem gert hafi ljóst að hann næði
aldrei að sinna hlutverki sínu. „Sjóð-
urinn hefur sett þak á lán til ein-
stakra fyrirtækja við 100 milljónir
króna. Lánin eru í dollurum og
óhagstæð gengisþróun takmarkar
lánveitingarnar enn frekar. Friðrik
segir að i sumum tilfellum megi
segja að menn hafi ráðist í of mikl-
ar íjárfestingar of hratt. Þannig
skuldi 10% fyrirtækja í greininni
50% af 5-6 milljarða heildárskuld-
um. Hins vegar sé greinin stimpluð
í heild vegna verstu dæmanna og
líði fyrir það á ýmsan hátt gagn-
vart viðskiptaaðilum.
Uppbygging fyrir hvatn-
ingu ráðamanna
Össur Skarphéðinsson telur að
ákveðin mistök hafi verið gerð í
uppbyggingu fískeldis hér á landi
og meginvandinn eigi rætur til þess
þegar græða hafi átt á seiðasölu til
Noregs á tímum þegar óeðlilega
hátt verð ríkti á þeim markaði.
Byggðar hafi verið of dýrar seiða-
eldisstöðvar sem hann telur að eigi
ekki mikla framtíð fyrir sér. „Þegar
markaður fyrir seiðin brást byggðu
sumir þeirra aðila sem voru í seiða-
eldi upp matfisksstöðvar með mikl-
um hraða. Til þess fengu þeir hvatn-
ingu ýmissa stjórnmálamanna og
ráðherra og fyrirheit um stuðning.
Þrátt fyrir vilyrði um fjármögnun
tiltekinna verkefna eru dæmi þess
að opinber og hálfopinber íjármögn-
un hafi brugðist þegar verkið var
hálfklárað. Á hinn bóginn segir
Össur að í fiskeldi hér séu mörg
blómleg fyrirtæki sem eigi sér góða
framtíð. Þau eigi það flest sameigin-
legt að hafa ekki ánetjast opinberri
fyrirgreiðslu og jafnvel aldrei kom-
ist í afurðalánaviðskipti í bankakerf-
inu. Lagt hafi verið af stað með litl-
ar einingar, oft af veikum burðum
og framleiðslan aukin hægt og
bítandi.
Guðmundur Stefánsson, fram-
kvæmdastjóri eins stærsta fóður-
sölufyrirtækis á landinu, verksmiðj-
unnar Istess á Akureyri, sem á millj-
ónatugi útistandandi hjá fiskeldis-
fyrirtækjum, telur einnig að þótt
stór mistök hafi verið gerð í upp-
byggingu einstakra fiskeldisfyrir-
tækja, sé ábyrgð opinberra og
hálfopinberra aðila á ástandinu mik-
il: „Við búum í þjóðfélagi þar sem
stjórnvöld stýra öllu fjármagni og
stjórnvöld og opinberir sjóðir hafa
mikið til stjórnað ferðinni í upp-
byggingu. Mér sýnist að opinbera
kerfið hafi of mikil völd og áhrif
miðað við þá ábyrgð sem það vill
axla. Þegar vantar herslumun á að
hægt sé að reka fyrirtækin kippir
hið opinbera að sér hendinni þótt
það hafi staðið að og jafnvel hvatt
til uppbyggingarinnar. Það er lofað
og lofað en ekki staðið við neitt.
Stjórnvöld hafa att mönnum á for-
aðið en standa nú álengdar."
Opinberir sjóðir og bankastofnan-
ir munu jafnan eiga tryggust veð
fyrir kröfum sínum í þrotabúum
fiskeldisfyrirtækja. Kristinn Ziem-
sen, aðstoðarbankastjóri Búnaðar-
bankans, segir þann banka hafa
krafist einna strangastra trygginga
fyrir afurðalánum, en næst Lands-
bankanum hefur Búnaðarbankinn
flest fiskeldisfyrirtæki í viðskiptum.
„Við höfum beðið um tryggingar til
viðbótar við fiskinn og erum ekki í
neinni umtalsverðri taphættu gagn-
vart þrotabúum." Hann segir að
ástæður þess að fiskeldi njóti verri
afurðalánakjara í bankakerfinu en
aðrar útflutningsframleiðslugreinar
VEÐUR
VEÐURHORFURIDAG, 11. NOVEMBER.
YFIRLIT í GÆR: Norðaustanátt á landinu. Allhvasst um norðvestan-
vert landið, en hægari í öðrum landshlutum. Slydda eða snjókoma
á víð og dreif norðanlands, en þurrt og bjart veður syðra. Hiti víðast
á bilinu 0-4 stig.
SPÁ: Norðan- og norðaustanátt, sums staðar allhvöss um norð-
vestanvert landið, en heldur hægari annars staðar. Éljagangur
norðanlands, en þurrt að mestu og allvíða léttskýjað syðra.
VEÐURHORFUR NÆSTU DAGA:
HORFUR Á SUNNUDAG: Fremur hæg breytileg átt og víða léttskýj-
að fyrri hluta dags, en þykknar upp með suðaustanátt síðdegis.
Heldur hlýnandi.
HORFUR Á MÁNUDAG: Vestan- og norðvestanátt um mest allt
land og hiti um eða rétt yfir frostmarki. Sennilega þurrt á Suð-
austurlandi, en slydduél í öðrum landshlutum.
TAKN:
Heiðskírt
■(Í
A.S'W**
Léttskýjað
Hálfskýjað
Alskýjað
y, Norðan, 4 vindstig:
* Vindörin sýnir vind-
stefnu og fjaðrimar
vindstyrk, heil fjöður
er 2 vindstig.
/ / /
/ / / / Rigning
/ / /
* / *
/ * / * Slydda
/ * /
* * *
* * * * Snjókoma
* * *
-j o Hitastig:
10 gráður á Celsíus
y Skúrir
V Él
= Þoka
— Þokumóða
» , » Suld
OO Mistur
_J_ Skafrenningur
Þrumuveður
Tfr iflK' W VEÐUR VÍÐA UM HEIM kl. 12:00 í gær að ísl. tíma Hiti veður Akureyri 2 alskýjað Reykjavík 3 skýjað
Björgvin 7 rigning
Helsinki 6 þokumóða
Kaupmannah. 9 skýjað
Narssarssuaq +14 heiðskírt
Nuuk +9 heiðskírt
Ósló 7 rigning
Stokkhólmur 8 léttskýjað
Þórshöfn 6 rigning
Algarve 20 léttskýjað
Amsterdam 10 rlgning
Barcelona 16 mistur
Berlín 8 léttskýjað
Chicago 1 skýjað
Feneyjar 14 léttskýjað
Frankfurt 9 skýjað
Glasgow 9 skýjað
Hamborg 8 rigning
Las Palmas 23 léttskýjað
London 12 rigning
Los Angeles 14 heiðskírt
Lúxemborg 6 alskýjað
Madrfd 14 skýjað
Malaga 21 skýjað
Mallorca 20 skýjað
Montreal 5 skýjað
New York 8 heiðsklrt
Orlando 16 léttskýjað
París 12 skýjað
Róm 15 þokumóða
Vln 10 léttskýjað
Washington 7 léttskýjað
Winnipeg +3 skýjað
vera tvær helstar: í fyrsta lagi sé
verulegur munur á veði í fullunninni
vöru, eins og frystum-eða söltuðum
fiski annars vegar og í lifandi fiski
í kvíum og ketjum hins vegar.
Tryggingaskilmálar teljist ekki full-
nægjandi veð vegna ýmissa fyrir-
vara í þeim og undanþága. í öðru
lagi hafi fiskeldi á íslandi að veru-
legu leyti verið tilraunastarfsemi.
Aðspurður um líkur á því að fisk-
eldi njóti aukinnar fyrirgreiðslu inn-
an bankakerfisins segir hann að
viðskiptabankar hafi ekki heimild
til að lána áhættulán án trygginga.
Jafnan hafi hér á landi verið horft
til hins opinbera um ábyrgð á
áhættufjárfestíngum.
S viðin jörð í þrotabúum
„Bankar og sjóðir skilja eftir sig
sviðna jörð í þrotabúunum. Þeir
hafa allt sitt tryggt með veðum og
sumir krefjast þeir veða umfram
lán,“ segir Guðmundur Stefánsson.
Fyrirtæki hans á eins og önnur fóð-
ursölufyrirtæki tugmilljónir úti-
standandi hjá fiskeldisfyrirtækjum.
Orkusölufyrirtæki og tryggingafé-
lög eiga einnig mikilla hagsmuna
að gæta gagnvart gjaldþrota fyrir-
tækjum í þessari grein. í Morgun-
blaðinu í gær var greint frá tugmillj-
óna vanskilum fiskeldisfyrirtækja
við Hitaveitu Suðurnesja. Össur
Skarphéðinsson, aðstoðarforstjóri
Reykvískrar endurtryggingar, sem
hefur mikil viðskipti við fiskeldisfyr-
irtæki, segir það fyrirtæki hafa sitt
bærilega á þurru og hafi aflað góðra
trygginga en eigi talsvert útistand-
andi hjá fiskeldisfyrirtækjum. „Við
höfum teygt okkur eins langt og
við getum án þess að kasta okkur
fyrir björg," segir Össur. Hann seg-
ir að fyrirtækið hafi í samráði við
banka fengið ákveðið hlutfall af
afurðalánagreiðslum samkvæmt
samningi og að þau fyrirtæki sem
hafi orðið gjaldþrota undanfarið
hafi ekki verið í viðskiptum við
Reykvíska endurtryggingu.
SUS og sjálfstæðis-
menn i Reykjavík:
Fundur um
endalok sós-
íalismans
í A-Evrópu
SAMBAND ungra sjálfstæðis-
manna og sjálfstæðisfélögin í
Reykjavík efha til opins fúndar
næstkomandi mánudag, 13. nóv-
ember, í tilefiii „hinna heimssögu-
legu tíðinda, sem nú eru að ger-
ast í sósíalistaríkjum Austur-
Evrópu,“ að því er segir í fréttatil-
kynningu frá Sjálfstæðismönnum.
Yfirskrift fundarins er „Endalok
sósíalismans í Austur-Evrópu.
Ræðumenn verða Birgir ísleifur
Gunnarsson alþingismaður, Hreinn
Loftsson lögmaður og dr. Hannes
H. Gissurarson lektor. Matthías Jo-
hannessen skáld og ritstjóri segir
nokkur orð og les upp ljóð. Fundar-
stjóri verður Davíð Stefánsson, for-
maður SUS.
Fundurinn verður á Hótel Borg
kl. 17.00 á mánudaginn og eru allir
velkomnir.