Morgunblaðið - 11.11.1989, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. NÓVEMBER 1989
JltargtiiiHaMfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, simi 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Sól rís í austri
Rúmlega fimmtíu þúsund
Austur-Þjóðverjar fóru um
Tékkóslóvakíu frá því á föstu-
dag í síðustu viku til fimmtu-
dags í þessari viku á leið til
frelsis. Þetta fólksstreymi felur
í sér — ásamt fjölmörgum hlið-
stæðum — almenningsdóm yfir
stjórnkerfi sósíalismans og hag-
kerfi marxismans í A-Evrópu.
Síðastliðinn fimmtudag
eygðu A-Þjóðveijar langþráða
dagsbrún frelsis, þegar hlið
Berlínarmúrsins vóru loksins
opnuð til frjálsrar umferðar
fólks milli borgarhlutanna. Mik-
ill fögnuður greip um sig beggja
megin múrsins, enda heims-
sögulegur atburður að gerast,
sem styrkti vonir tugmilljóna
manna um betri tíð. Að vísu
verða framtíðarferðir milli borg-
ar- og landshlutanna háðar
vegabréfum, en sú breyting,
sem boðuð er, er engu að síður
stórt og mikilvægt skref til
manneskjulegra sambýlis í
landinu og álfunni.
Leiðtogar a-þýzka kommún-
istaflokksins hafa látið að því
liggja að framundan sé hliðstæð
þróun til fijálsari þjóðfélags-
hátta og átt hefur sér stað í
Ungverjalandi. Þeir ýja jafnvel
að nýjum kosningalögum sem
feli í sér fijálsar kosningar.
Jafnframt boða þeir neyðarráð-
stefnu um framtíð kommúnista-
flokksins í A-Þýzkalandi — í
fyrsta sinn frá 1956 talið.
Fulltrúar á v-þýzka þinginu
fögnuðu fréttunum um ferða-
frelsi A-Þjóðveija ákaft og
Helmut Kohl, kanslari V-Þýzka-
lands, hefur óskað eftir því að
leiðtogar þýzku ríkjanna hittist
hið fyrsta til að ræða þann
stjórnmálalega vanda, sem
A-Þjóðveijar eiga við að glíma.
Öll stendur þessi þróun til nán-
ara samstarfs þýzku ríkjanna
og kann er tímar líða að opna
leiðir til sameiningar þeirra,
þótt of snemmt sé að setja fram
fullyrðingar þar um.
Þær þjóðfélagshræringar,
sem sagt hafa til sín í Ungveija-
landi, Póllandi, A-Þýzkalandi og
víðar í A-Evrópu vekja vonir
um að lýðræði, þingræði og al-
menn mannréttindi — í þeim
skilningi þessara orða sem vest-
rænar þjóðir leggja í þau — séu
á sigurleið í alræðisríkjum.
Reynslan ein getur þó skorið
úr um það, hvort þessar vonir
rætast. Dag skal að kveldi lofa
og þjóðfélagsbreytingar þegar
þær hafa átt sér stað og skilað
uppskeru í betra og fegurra
mannlífi.
Það er von lýðræðissinna vítt
um veröld að sú frelsissól, sem
brotizt hefur fram úr alræðis-
skýjum í A-Evrópu, reynizt var-
anleg en sé ekki stundarglenn-
ingur. Breytingar á hagkerfi og
stjórnkerfi A-Evrópuríkja boða
ekki aðeins bætt lífskjör og
aukin mannréttindi heimafyrir,
ef fram ganga, heldur og mann-
eskjulegri og friðvænlegri ver-
öld.
Þessi þróun skarast — hér
eftir s'em hingað til — við þann
hornstein lýðræðis í veröldinni,
að VesturlÖnd haldi vöku sinni
í viðsjálum heimi.
Ashkenazí í
Moskvu
Heimskunnur listamaður,
Vladímír Ashkenazí, kom
í fyrradag til Moskvu eftir 26
ára fjárveru frá Sovétríkjunum.
Ashkenazí, sem kvæntur er
Þórunni Jóhannsdóttur og er
íslenzkur ríkisborgari, bjó um
níu ára skeið hér á landi. Islend-
ingar áttu mikinn hlut að því,
að faðir hans fékk ferðaleyfi frá
Sovétríkjunum til þess að heim-
sækja son sinn hér.
„_Eg hugsa ævinlega hlýlega
til íslands því mér finnst það
eiga stóran hluta í mér. Konan
mín er mikill íslendingur og við
nutum þess að búa á íslandi.
Ég mun aldrei gleyma því er
við dvöldum þar,“ segir lista-
maðurinn, gestkomandi í
Moskvu, í samtali við Morgun-
blaðið. „Áður en ég fluttizt frá
Sovétríkjunum fannst mér ég
ekki vera heima hjá mér,“ sagði
hann ennfremur.
Það eitt að Ashkenazí heim-
sækir Sovétríkin, eftir 26 ára
fjarveru, er vitnisburður um þær
breytingar sem orðið hafa þar
í tíð Gorbatsjovs. Um varanleika
breytinganna sagði Ashkenazí:
„Ég vona að þessi þróun haldi
áfram þannig að breytingar
verði á lífsskilyrðum manna í
Sovétríkjunum. Það er ómögu-
legt að spá um framtíðina —
en maður verður að vera bjart-
sýnn.“
Það er ógerningur að spá á
líðandi stundu um framtíðina í
Sovétríkjunum. Allir velviljaðir
menn deila hinsvegar vonum
um, að þróunin verði til réttrar
áttar: Érá einstaklingsfjötrum
til einstaklingsfrelsis, frá hag-
kerfi fátæktar til hagkerfis vel-
ferðar.
Hvers vegna sérstakt
umhverfisráðuneyti?
eftirJón Sigurðsson
Á síðustu ánjm hefur umhverfis-
vernd stöðugt færst ofar í hugum
manna og í umræðum um þjóðmál.
Þetta er ekki bundið við ísland eitt,
þótt íslendingar eigi öðrum þjóðum
meira undir farsælli sambúð manns
og náttúru. Vaxandi áhugi á um-
hverfismálum er alþjóðlegt fyrir-
bæri. Reyndai' virðist sem íslending-
ar hafi verið heldur svifaseinir í
þessum málaflokki. Það er athyglis-
vert að allir stjórnmálaflokkar láta
nú umhverfismál mjög til sín taka
og ríkisstjórnin hefur á stefnuskrá
sinni að koma á fót sér'stöku ráðu-
neyti umhverfismála um næstu ára-
mót. Hinu nýja ráðuneyti er ætlað
að fara nieð. yfirstjórn umhverfis-
mála innanlands og taka þátt í al-
þjóðlegu samstarfi á því sviði við
aðrar þjóðir.
Rökin fyrir stofnun sérstaks um-
hverfismálaráðuneytis era fyrst og
fremst þau, að hér á landi hefur
skort skýrt markaðan farveg fyrir
lýðræðislegar ákvarðanir í þessum
mikilvægu málum sem varða hags-
muni einstaklinga, fjölskyldna,
þjóða og jafnvel allra jarðarbúa í
bráð og lengd. Varla er til betra
dæmi um stjórnmál en einmitt um-
hverfismálin og opinskáa umræðu
um þau. Það er því nauðsynlegt að
ábyrgð framkvæmdavaldsins í um-
hverfismálum sé skýrt ákveðin í
stjórnskipuninni. Tillögur Sjálfstæð-
isflokksins um samræmda yfirstjórn
umhverfismála sem falin væri einu
núverandi ráðuneyta en dreifða
ábyrgð á framkvæmdinni eru gall-
aðar að því leyti að almenningur
veit þá ekki hvert hann á að snúa
sér með umhverfiserindi og hætt
við að þá vísi hver á annan. Sania
máli gegnir um alþjóðasamstarf á
þessu sviði.
Víðfeðmur málaflokkur
Umhverfismálin eru víðfeðmur
málaflokkur. Annars vegar eru hin-
ar stóru hættur í umhverfismálum
sem raskað geta forsendum lífs á
jörðunni: Eyðing ósonlagsins, upp-
hleðsla koldíoxíðs í andrúmsloftinu,
eyðing regnskóganna, súrt regn,
mengun sjávar o.s.fi'v. Hins vegar
eru á umhverfismálunum nærtækari
hliðar sem snerta daglegt líf og
ráða niiklu um nánasta umhverfi'
og velferð fólks. Umhverfismálin
eru því í aðra röndina afskaplega
hversdagsleg mál um leið og þau
eru alþjóðlegt viðfangsefni og skipta
sköpum um framtíð mannkyns. Við
eigum ekki völ á annarri jörð og
niðjar okkar ekki heidur eftir því
sem best verður séð. Hver kynslóð
verður að setja metnað sinn í það
að skila heimskringlunni heilli í
hendur þeirrar næstu. .
Fólk hefur þörf fyrir og gerir
kröfu um heilnæmt og fagurt um-
hverfi. Hins vegar er ljóst að hættan
á mengun og umhverfisspjölluni
hefur verið fylgifiskur hagvaxtar
og aukinnar neyslu í nútímasam-
félögum. Umhverfi mannsins er í
vaxandi mæli mótað af mannlegum
athöfnum. Tækniþróun og efna-
hagslegar framfarir hafa oft á sér
ranghverfu sem ekki er reiknuð til
frádráttar þegar framfarirnar eru
metnar til fjár. Ég er alls ekki að-
gera því skóna að mengun og um-
hverfisspjöll hljóti að fylgja góðum
lífskjörum. Hreint og fagurt um-
hverfi hlýtur raunar að vera hluti
af góðum lífskjörum. Almenningur
á Vesturlöndum gerir sér grein fyr-
ir þessu og setur nú kröfuna um
umhverfisvernd á oddinn. Ef ekki
er ráðist gegn orsökum umhverfis-
spjalla mun hagvöxtur hvorki verða
til góðs né vara lengi. Þegar horft
er yfir heimsbyggðina sést glöggt
að lausnir á umhverfisvanda munu
ráða miklu um skiptingu lífsgæða
milli jarðarbúa.
Hagvöxtur og
umhverfísvernd geta farið
saman
Ég er sannfærður um að efna-
hagslegar framfarir og umhverfis-
vernd geti átt samleið. Það er hins
vegar ekki sjálfgefið. í mínum huga
er það m.a. hlutverk stjórnmála-
manna að finna leiðir til þess að
þetta tvennt fari saman. Hér getur
þurft að miðla málum milli ólíkra
sjónarmiða og andstæðra hags-
muna. Það fellur iðulega í hlut
„ísland er girt tveimur
lífbeltum, sjónum og
gróðurlendinu. Við
þurfiim að gæta að
þeim báðum.“
stjórnmálamanna að finna þær
málamiðlanir sem henta og fram-
fylgja þeim. Lausnirnar geta tekið
á sig ýmsar myndir eftir efnum og
aðstæðum. Mig langar til að nefna
tvö dæmi sem standa mér nærri og
bæði tengjast áli: Annars vegar
söfnun og enduivinnsla áldósa, hins
vegar áform um aukna álframleiðslu
í Straumsvík.
Skilagjald á áldósir
Þegar Alþingi hafði samþykkt að
heimila sterka bjórinn í mars síðast-
liðnum var ljóst að notkun svo-
nefndra einnota drykkjarvöruum-
búða einkum áldósa myndi stórauk-
ast. Sú hætta blasti því við að áldós-
ir myndu dreifast sem hráviði um
landið ásjónu þess til mikilla lýta.
Þessari hættu var bægt frá með því
að fyrr á þessu ári var tekið upp
skilagjald á einnota drykkjarvöru-
umbúðir og stofnað sérstakt fyrir-
tæki til þess að annast söfnun um-
búðanna og koma þeim í endur-
vinnslu. Skilagjaldið er dæmi um
markaðslausn á umhverfisvanda.
Það er einfaldlega gefin efnahags-
leg hvatning til þess að ná ákveðnu
markmiði í umhverfisvernd.
Markaðslausnir eins og skila-
gjaldið skiia oft betri árangri en
opinber boð og bönn. Þeim er án
efa hægt að beita víðar en pú er
gert. Þær leysa hins vegar ekki ail-
an vanda og oft er ekki annarra
kosta völ en setja ákveðnar reglur
sem verður að hlíta.
Söfnun og endurvinnsla áldósa
er angi af stærra máli sem er söfn-
un og ráðstöfun á hvers konar úr-
gangi. Þetta mál er nálægt okkur
öllum í umbúðaþjóðfélaginu.
Aukin álft’amleiðsla
Nú eru uppi áform um að stór-
auka álframleiðslu á Islandi á næstu
árum. Markmiðið er auðvitað að
stuðla að hagvexti með atvinnuupp-
byggingu á grundvelli orkulindanna.
Álbræðslu fylgir hins vegar umtals-
verð mengun vegna flúors, brenni-
steinsdíoxíðs og i-yks í útblæstri frá
álveru.m, ef ekki eru gerðar viðeig-
andi ráðstafanir. Það er auðvitað
skilyrði fyrir því að ráðist verði í
aukna álbræðslu að tryggt sé að
mengunarvarnir verði viðunandi.
Það verður í raun að finna ásættan-
lega málamiðlun milli markmiðanna
um hagvöxt og atvinnuuppbyggingu
annars vegat- og um umhverfisvernd
hins vegar. Þetta á að vera hægt
þar sem tækni við mengunarvarnir
í álverum hefur fleygt fram á und-
anförnum árum. Það verður hins
vegar séint komið í veg fyrir alla
mengun frá álverum. Mestu máli
skiptir að hún verði undir skaðlegum
mörkum. Það eru þessi mörk sem
stjórnvöld' verða að ákveða og mega
ekki víkja frá. í því sambandi þarf
að horfa til þeirra krafna sem aðrar
þjóðir gera en jafnframt taka tillit
til séríslenskra aðstæðna hvað varð-
ar veðurfar, þéttbýli og iðnaðarum-
svif.
Líflieltin tvö
Fyrir utan álmálin tvö — annað
—áldósirnar — af vettvangi hvers-
Vegið að Háskóla íslands
eftir Birgi ísl.
Gunnarsson
Málefni Háskóla íslands hafa
óvenju mikið verið til umræðu að
undanförnu í tengslum við Ijárlaga-
frumvarpið. Sú ákvörðun Ólafs
Ragnars Grímssonar, fjármálaráð-
herra, og Svavars Gestssonar,
menntamálaráðherra, að taka hluta
af sjálfsaflafé Háskóla íslands í
ríkissjóð hefur vakið mikla reiði í
Háskólanum. Verður það gert
nokkuð að umtalsefni í þessari
grein.
Happdrætti Háskóla íslands
Um langt árabil hefur Háskóli
íslands rekið happdrætti og um það
hefur Alþingi sett sérstök lög. I 1.
gr. þeirra laga segir að ágóðanum
skuli varið til að reisa byggingar á
Háskóla Islands. Ennfremur er
heimilt að verja ágóðanum til við-
halds, lóðaframkvæmda og til að
efla rannsóknarstofur við hinar
ýmsu deildir Háskólans. Tekjurnar
af Happdrætti Háskóla íslands eru
einu tekjurnar sem Háskólinn hefur
fiait til uppbyggingar. Það tíðkaðist
reyndar hér áður fyrr að ríkissjóður
legði Háskólanum til fé í fjárlögum
samhliða tekjum Happdrættisins,
en það hefur ekki verið gert um
langt árabil. Þessar tekjur eru
sveiflukenndar og nú er sveiflan á
niðurleið. Tekjurnar hafa verið góð-
ar síðastliðin tvö ár vegna góðrar
sölu í svokölluðum skafmiðum, en
nú hefur salan dregist saman í
þeim.
Nælt í tekjurnar
I fjárlögum 1989 varð vart til-
hneigingar hjá fjármálaráðherran-
um til að næla í hluta af tekjum
Happdrættis Háskóla íslands og
setja í verkefni sem ríkissjóður hef-
ur áður fjármagnað. Hér var um
að ræða fjárveitingar til Raunvís-
indastofnunar Háskólans, Tilrauna-
stöðvar Háskólans að Keldum og
Stofnunar Árna Magnússonar.
Þetta reyndist þó aðeins fyrirboði
stærri og alvarlegri tíðinda. í ljár-
lagafrumvarpinu fyrir árið 1990 er
áfram haldið á sömu braut varð-
andi ofangreindar stofnanir. Höfuð-
ið er þó bitið af skömminni með
því að taka 60 millj. kr. af tekjum
Happdrættis Háskóla íslands og
setja í Þjóðarbókhlöðu með þeim
rökum í greinargerð að Þjóðarbók-
hlaðan sé að hluta til háskólastofn-
un sem taka muni við starfsemi
Háskólabókasafns og stórbæta að-
stöðu þess.
Birgir ísl. Gunnarsson
„Málið snýst um þessa
grund vallarspurningu:
A Háskólinn að hafa
sjálfstæði til að ráða
sjálfur sínu sjálfsafla-
fé?“
Ályktun Háskólaráðs
Háskólaráð hefur ályktað sér-
staklega um þetta mál og sent frá
sér ítarlega ályktun. Orðrétt segir
í ályktuninni:
„Er af þessu ljóst að Þjóðarbók-
hlöðubyggingin er ekki reist á veg-
um Háskólans í þeim skilningi sem
gert er ráð fyrir í lögum um Happ-
drætti Háskóla Islands. Háskólaráð
telur því að um ótvírætt lögbrot sé
að ræða eins og málið er sett fram
í fjárlagafrumvarpi.“
Þessi ráðstöfun er auðvitað enn
óbilgjarnari fyrir þær sakir að þjóð-
in er sérstaklega skattlögð til að
byggja Þjóðarbókhlöðu. Sérstakur
eignarskattsauki hefur verið inn-
heimtur árin 1987, 1988 og nú árið
1989. Áframhald verður á þeirri
skattheimtu. Ávallt hefur hluta
þessa skatts verið stungið í ríkissjóð
hefur það oft verið ágreiningsefni
á Alþingi en aldrei hefur verið geng-
ið eins langt og nú.
Sjálfstæði Háskóla íslands
Sú regla hefur verið viðurkennd
af öllum ríkisstjórnum að Háskólinn
sjálfur eigi að meta hvar skórinn
kreppi að í byggingarmálum
skólans. Háskólinn hefur því sjálfur
€8ei-H3f(«2VÖ/ .U H'JOAaSÁO’JM ClIGAJPVI'JÞiIOi.'
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. NOVEMBER 1989
dagslífsins í neyslusamfélagi, hitt —
álverið — af vettvangi stórfram-
kvæmd og stóriðju — get ég ekki
látið hjá líða að nefna gróðurvemd.
Island er girt tveimur lífbéltum,
sjónum og gróðurlendinu. Við þurf-
um að gæta að þeim báðum.
Gróðureyðingin er ef vil vill
stærsta vandamálið á sviði um-
hverfismála hér á landi. Afskipti
stjórnvalda af búskaparháttum í
landinu verða að breytast í þá átt
að hlífa landinu við ofbeit. Þetta er
hægt að gera með ýmsu rnóti en
stöðvun lausagöngu búíjár er rnikil-
vægasta fyrsta skrefið. Einnig á
þessu sviði þarf að leita að mála-
miðlunum sem líklega verða sam-
ofnar úr efnahagslegri hvatningu
og beinum tilskipunum. Óspillt um-
hverfi er mikilvæg auðlind, sem er
sameign okkar allra. Það liggur í
eðli máls að hætta er á því að slíkar
auðlindir verði ofnýttar og eyðilagð-
ar, ef almannavaldið grípur ekki í
taumana. Þess vegna eru umhverf-
ismálin stjórnmál í orðsins bestu
merkingu.
Mikilvægi umhverfismála
Vaxandi skilningur á eðli um-
hverfismála bæði stórra og smárra
hefur ýtt þeim stöðugt ofar á dag-
skrá stjórnmálanna.Aður voru það
einkum séi-vitringar og heim-
sendaspámenn sem héldu þeim á
lofti en nú eru þau helsta viðfángs-
efni á leiðtogafundum stóiveldanna.
Sinnaskiptin meðal stjórnmála-
niannanna í umhverfismálum hefur
borið brátt að fyrst og fremst vegna
þrýstings frá almenningi. Stjórn-
málamenn og stjórnmálaflokkar
eiga nú ekki annarra kosta völ en
setja umhverfisvernd ofarlega á
stefnuskrár sínar. Það verður þó
seint kosið á milli markmiða í um-
hverfismálum heldur verður kosið á
milli markmiða í umhverfismálum
heldur verður kosið á milli leiðanna
að þessum markmiðum. Til þess að
gera framtíðina bjarta í þessu landi
þurfum við að vanda val þessara
leiða og gæta að gróðri jarðar og
lífríki sjávar í öllu sem við gerum.
Þess vegna er Íöngu tímabært að
finna þessum mikilvæga málaflokki
skýrt markaðan farveg í íslensku
stjórnarfari. Þess vegna þurfum við
sérstakt ráðuneyti umhverfismála
sem allra fyrst og auðvitað á gróður-
vernd og landgræðsla að eiga þar
heima. Stofnun umhverfisráðuneyt-
is er reyndar nauðsynlegur þáttur
í endurskipulagningu stjórnarráðs-
ins til samræmis við kröfur nútíðar
og framtíðar.
Höfundur er iðnaðar- og
viðskiptaráðherra.
getað ráðstafað þeim tekjum sem
hann hefur fengið af happdrættinu.
Nú vilja þeir Svavar Gestsson og
Ólafui' Ragnar taka þetta sjálfstæði
af Háskólanum og flytja það inn í
fjármálaráðuneytið. Hér er því alls
ekki um að ræða hefðbundnar deil-
ur um ráðstöfun á íjármagni. Málið
snýst um þessa grundvallarspurn-
ingu: Á Háskólinn að hafa sjálf-
stæði til að ráða sjálfut- sínu sjálfs-
aflafé? Hætt er við að ef ráðherrar
Alþýðubandalagsins ná því fram á
þingi sem þeir vilja í þessu máli,
þá verði eftirleikurinn auðveldari.
Með því væri sjálfstæði Háskólans
rýrt verulega og Happdrætti Há-
skóla íslands gert að eins konar
í'íkishappdrætti.
Happdrætti Háskóla íslands hef-
ur notið mikillar velvildar almenn-
ings. Fólk vill styðja Háskólann'.
Því þykir vænt um hann og kaupir
því happdrættismiða í stórum stíl.
Það er hætt við að Happdrættið
missi tiltrú og vinsældir hjá almenn-
ingi þegar farið er að taka tekjur
þess í ríkissjóð. Ríkishappdrætti
Ólafs Ragnars Grímssonar er ekki
líklegt til að skila miklum tekjum.
Það mælir því allt með því að Al-
þingi hnekki þessuni hugmyndum
Alþýðubandalagsráðherranna pg
varðveiti sjálfstæði Háskóla ís-
lands.
Ilöfundur er einn af
alþingismönmun Sjálfstæðisflokks
fyrir Reykjavíkurkjördæmi.
Skipasmíðaiðnaði
má ekki hnigna
eftir Halldór Blönda.1
Við Islendingar höfum á síðustu
áratugum verið að byggja upp
sterkan skipasmíðaiðnað hér á
landi. Það varóhjákvæmilegt mark-
mið með hliðsjón af því, að við erum
fiskveiðiþjóð. Til þess að sjávarút-
vegurinn geti staðið undir þeim
kröfum, sem til hans eru gerðar,
er nauðsynlegt að hann geti á hveij-
um tíma fengið bestu þjónustu sem
völ er á. Skipasmíðaiðnaðurinn hef-
ur lagað sig að þessum þörfum. Það
er að sönnu með ólíkindum, hvaða
árangri þessi atvinnugrein hefur
náð, ef tekið er tillit til hins óstöð-
uga efnahagsástands, óvissu í
gjaldeyrismálum og sveiflna í af-
komu útgerðar.
Meðan Friðrik Sófusson var iðn-
aðarráðherra fól hann bresku ráð-
gjafarfyrirtæki, A & P Appledore,
að gera úttekt á skipasmíða- og
skipaviðgerðaiðnaði okkar. Þessi
úttekt liggur nú fyrir og er fyrir
margra hluta sakir athyglisverð.
Þar kemur m.a. fram, að styrkir til
þessarar iðngreinar nema 26% í
löndum Evrópubandalagsins. Síðan
er varpað fram þeirri spurningu,
hvort rétt sé að hætta skipasmíðum
hér á landi. Því er hafnað vegna
eftirgreindra ástæðna:
1. Sjávarútvegurinn þarfnast
lágmarksþjónustu, sem þarf að vera
tiltæk á staðnum.
2. Það tap kunnáttu og tækni,
sem fylgir, myndi verða til tjóns
fyrir litla eyþjóð, sem reiðir sig
mjög mikið á fiskiflota sinn.
3. Atvinnutækifærum myndi
fækka mjög mikið og vandamálið
vegna flutnings vinnuafls til
Reykjavíkur mun aukast.
4. Það mun hafa óhagstæð áhrif
á vöruskiptajöfnuðinn að öll vinna
við flotann verði að gerast erlendis.
5. Mat APA hefur sýnt, að iðnað-
urinn á möguleika á að verða sam-
keppnishæfur með endurskipulagn-
ingu.
Nú er mikil umræða um það í
þjóðfélaginu, að nauðsynlegt sé að
búa íslensk fyrirtæki undir þá
auknu samkeppni, sem fylgir sam-
eiginlegum markaði Evrópubanda-
lagsins 1992. í því skyni hafa verið
boðaðar ráðstafanir í skatta- og
gjaldeyrismálum. í máli iðnaðarráð-
herra hefur komið fram, að þá
muni styrkir til skipasmíðaiðnaðar
Halldór Blöndal
„Reynslan hefiir sýnt,
að ekki er hægt að
halda uppi stöðugleika
í rekstri svo stórs fyrir-
tækis í skipasmíðaiðn-
aði með því ad treysta
eingöngu á viðgerðir
eða minniháttar endur-
bætur.“
í Evrópubandalaginu falla niður.
Af þeim sökum geti íslenskur skipa-
smíðaiðnaður ekki vænst eðlilegrar
samkeppnisstöðu fyrr en þá. Eðli-
legt sé að við íslendingar þiggjum
þá styrki, sem aðrar þjóðir veiti til
skipasmíða.
I frumvarpi til fjárlaga fyrir árið
1990 er gert ráð fyrir jöfnunar-
gjaldi, sem nemur 500 millj. kr. Það
er réttlætt með því, að innlendur
samkeppnisiðnaður hafi ekki fullt-
hagræði af virðisaukaskatti, fyrr
en eftir mitt næsta ár. Hér séu því
miklir atvinnuhagsmunir í húfi, sem
ekki megi horfa fram hjá.
Hjá Slippstöðinni á Akureyri
vinna um 200 manns. Vegna verk-
efnaskorts í vetur hefur þeim verið
sagt upp vinnu ýmistrfrá áramótum
eða 1. febrúar. Reynslan hefur sýnt,
að ekki er hægt að halda uppi stöð-
ugleika í rekstri svo stórs fyrirtæk-
is í skipasmíðaiðnaði með því að
treysta eingöngu á viðgerðir eða
minniháttar endurbætur. Af þeim
sökum ákvað stjórn Slippstöðvar-
innar fyrir tveim áruni að hefja
smíði fiskiskips til að brúa bilið
yfir dauða tímann og komast hjá
uppsögnum. Þessi ákvörðun hefur
verið gagnrýnd harðlega af tveim
ráðherrum, Ilalldóri Ásgrímssyni
og Jóni Sigurðssyni/
Ég er þeirrar skoðunar, að óhjá-
kvæmilegt sé að veija hluta jöfnun-
argjaldsins til þess að rétta sam-
keppnisstöðu innlends skipasmíða-
iðnaðar. Annars vegar verður að
gera Slippstöðinni kleifl að taka
skip upp í nýsmíðina með sama
hætti og greitt er fyrir slíkum við-
skiptum erlendis. Hins vegar er
sjálfsagt að taka lægsta innlenda
tilboðinu í þær endurbætur, sem
nú verður að gera á Árna Friðriks-
syni. Það gæti orðið nóg til þess,
að Þorgeir og Ellert þyrftu ekki að
segja starfsmönnum sínum upp
vegna verkefnaskorts, sem alltof
víða hefur gerst í þessum iðnaði.
Það er rangt, sem gefið hefur
verið í skyn, að uppsagnir starfs-
fólks í Slippstöðinni á Akureyri séu
einstakt tilvik. Erfiðleikarnir blasa
við í öllum atvinnugreinum og at-
vinnuleysi fer vaxandi. Það er eftir-
tektarvert í ljósi þeirra upplýsinga
viðskiptaráðherra, að á mælikvarða
launakostnaðar hefur gengi hækk-
að 20% umfram kaupgjald í landinu
frá ársbyijun 1988. Og samt sem
áður horfum við fram á, að kaup-
máttur haldi áfram að versna á
næsta ári og atvinnuleysi fer vax- y
andi á næstu mánuðum a.m.k.
Með sama hætti og fiskiskipaflot-
inn þarf á þjónustu skipasmíðaiðn-
aðarins að halda, fer undireins að
halla undan fæti hjá þessum iðn-
aði, þegar langvarandi rekstrarhalli
er í útgerð. Þá gerist hvort tveggja.
Viðhald verður í lágmarki og nauð-
synlegum endurbótum er slegið á
frest, en greiðsluerfiðleikar teíja
fyrir því, að fullnaðarskil séu gerð
við fyrirtæki í skipasmíðaiðnaði.
Þannig verður keðjuverkun, sem
að lokum leiðir til ófremdarástands,
sem stjórnvöld geta ekki skorast
undan að bera ábyrgð á. Þetta
ófremdarástand lýsir sé í þeim upp-
sögnum, sem við erum nú að fá ^
fréttir af hvaðanæva af iandinu.
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokks fyrir
Norðurlandskjördæmi eystra.
Stjórnir verkalýðsfélaga hafa
gott af því að ýtt sé við þeim
- segir Guðmundur J. Guðmundsson, formaður Dagsbrúnar
„Ég vil ekkert munnhöggvast
við félaga mína í Dagsbrún. Við
deilum oíl innbyrðis," sagði Guð-
rnundur J. Guðmundsson, for-
maður Dagsbrúnar, aðspurður um
gagnrýni sem komið hefur fi'am
hjá haftiarverkamönnum í Sunda-
höfn. Hann sagðist ekki kippa sér
upp við gagnrýnina, hún sýndi að
það væri lífsmark með félaginu
og það væri öllum verkalýðsfélög-
um nauðsynlegt. Það væri ekkert
nema gott um það að segja að
félagsmenn létu frá sér heyra.
Guðmundur sagði að því miður
væri of mikið til í því að hann hefði
of lítið sést við höfnina, en á hinn
bóginn væri aðaltrúnaðarniaður
Dagsbrúnar á svæðinu í stjórn fé-
lagsins og hefði mjög frjálsar hendur
varðandi fyrirkomulag og vandamál
sem kæmu upp á vinnustað. llann
hefði mikla trú á aðaltrúnaðarmann-
inum og auk þess tengdist annar
stjórnarmaður hafnarvinnunni vegna
ábataskiptakerfisins, sem þar væri
við lýði.
Guðmundur sagði að bylting hefði
orðið á hafnarvinnunni á undanförn-
um árum hvað varðaði tæknivæðingu
og skipulag og nú væri Reykjavíkur-
höfn einhver vélvæddasta höfn í
Evrópu og aðeins hluti hafnanna í
Rotterdam og Hamborg jafnaðist á
við hana í afköstum. Slysutn í hafnar-
vinnu hefði jafnframt stórfækkað og
væru hlutfallslega nú álíka mörg og
erlendis, en slysatíðni hefði verið
miklu meiri hér áður. Gott samkomu-
lag hefði tekist um þessa tæknivæð-
ingu milli Dagsbrúnar og skipafélag-
anna og hagræðing vegna tæknivæð-
ingarinnar kæmi verkamönnum til
góða.
Guðmundur sagði að vegna tækni-
væðingarinnar og hraðans sem væri
á vinnusvæðinu hefði skapast þrýst-
ingur á eldri menn hjá Eimskip.
„Dagsbrún mun standa ákaflega fast
á því að það halli ekki á þessa menn,
en það er í sjálfu sér ósanngjarnt
að taka Eimskipafélagið út úr. Þessi
alda gengur yfir þjóðfélagið og beitt
er þeirri reglustrikureglu að menn
hætti skiiyrðisiaust sjötugir. Aðrir
eru að reyna að fikra sig niður í 67
eða jafnvel 65 ára aldur. Okkar
tryggingar og lífeyrissjóðskerfi er
ekki tilbúið í þetta og við munum
standa fast á rétti þessara manna,“
sagði Guðmundur.
Hann sagði að á sama tíma og
kaupmáttur hefði rýrnað hefði vinna
minnkað vegna minni innflutnings.
Hafnarverkamenn væru ekki of-
haldnir af sínum tekjum. Þeir teldu
sig afskipta og á sama tíma kæmu
aðrir hópar til hans og spyrðu af
hveiju hafnarverkamenn væru alltaf
í forgangi. „Hitt er öruggt að hafnar-
verkamenn vinna fullkomlega fyrir
sínu kaupi. Þetta er erfitt starf og
þarf ákaflega mikla árvekni til,“
sagði Guðmundur.
„Stjórnir verkalýðsfélaga hafa
gott af því að það sé ýtt dálítið við
þeim, Formenn verkalýðsfélaga eiga
ekki að vera neinar heilagar kýr.
Mér þykir vænt um það að skuli
vera líf í mönnum og að þeir séu
vakandi fyrir sínum málum.“