Morgunblaðið - 23.11.1989, Blaðsíða 26

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. NÓVEMBER 1989
27
^Í'ÓRGUNBLXrniTTIMMTUD'A'GL'R 23:'NÓ~VrEMBER'l'9'89~~~-' ~~
+

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónssom
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Eldvarnareftirlit og
brunavarnir
Tjón af völdum bruna hefur
tvöfaldast á tveimur árum
og eldvarnareftirliti er mjög
ábótavant og illa fylgt eftir.
Þetta eru helztu niðurstöður
skýrslu nefndar sem Jóhanna
Sigurðardóttir, félagsmálaráð-
herra, skipaði til að gera úttekt
á stöðu brunamála hér á landi.“
Þannig hefst fréttafrásögn
Morgunblaðsins í gær af niður-
stöðum skýrslu um stöðu bruna-
mála. í skýrslunni segir jafn-
framt að ekki sé nægilega fram-
fylgt lögum um brunavarnir og
athugasemdum um úrbætur lítt
fylgt eftir. Þá segir nefndin at-
hyglisvert að eldsupptök rúm-
lega helmings stórbruna á sl.
átta árum séu ókunn. Greiðslur
vátryggingafélaga vegna bruna-
tjóna hafa og vaxið mjög, sem
fyrr segir. Arið 1986 greiddu
vátryggingafélög 390 m.kr. í
brunatjón, en það sem af er
þessu ári eru bótagreiðslur á
sambærilegu verðlagi yfir 700
m.kr.
„Það sem stendur brunavarn-
arstarfi helzt fyrir þrifum er
peningaleysi,“ segir Bergsteinn
Gizurarson, brunamálastjóri, í
viðtali við Morgunblaðið. í
skýrslu úttektarnefndarinnar
segir og að óveijandi sé að
brunavarnargjald, sem sérstak-
lega er á lagt til að efla bruna-
varnir, gangi til annarra nota
ríkissjóðs en reksturs Bruna-
málastofnunar. Gert er ráð fyrir
því að brunavarnargjöld kom-
andi árs nemi 60 m.kr., en þar
af eru Brunamálastofnun ríkis-
ins aðeins ætlaðar um 34 m+r.
Þó er áætlað að stofnunin eigi
eftir að gera úttekt á um fimm
þúsund húsum.
Úttektarnefndin leggur
áherzlu á að sett verði ný reglu-
gerð um brunavarnir og bruna-
mál, eldvarnareftirlit verði sam-
ræmt og að sveitarfélög skipi
tæknimenntaða brunamálafull-
trúa, sem fylgist með því að
ákvæðum brunamálareglugerð-
ar verði fullnægt. Hún hvetur
og til þess að vátryggingafélög
nýti úttektir eldvarnareftirlits-
ins við ákvörðun iðgjalda og
setji álag á grunngjald séu
brunavarnir óviðunandi. Jafn-
framt lækki iðgjöld af fasteign-
um þegar brunavörnum er vel
sinnt. Loks leggur nefndin til
að skýr ákvæði verði sett um
réttarfarslega ábyrgð þeirra
sem eiga að sjá um að hús séu
í samræmi við lög og relgur,
þ.e. hönnuði, byggingarfulltrúa
og slökkviliðsstjóra.
Skýrsla úttektarnefndarinnar
leiðir í ljós að ástand þessara
mála er mun verra en við var
búizt. Óhjákvæmilegt er að efla
brunavarnir með öllum tiltækum
ráðum og kveða skýrar á um
mikilvæg atriði í reglugerð.
Enginn dregur í efa rétt Al-
þingis — fjárveitingavaldsins —
til kveða á um ráðstöfun ríkis-
sjóðstekna, þ.m.t. „millifærsla"
markaðra tekjustofna. Fram-
kvæmdavaldinu hættir hinsveg-
ar til fullmikillar ráðsmennsku
í tillögugerð um þetta efni.
„Svört skýrsla“ um stöðu bruna-
mála hér á landi sýnir ótvírætt
að full þörf er á því að bruna-
varnargjöld gangi alfarið til
þeirra verkefna sem heiti þeirra
stendur til.
Olíuslys á
Bolafjalli
Olíuslysið á Bolaljalli, þar
sem tuttugu þúsund lítrar
af hráolíu láku úr olíugeymi
ratsjárstöðvar nýverið, hefur að
vonum vakið athygli fólks, ekki
sízt í næstu byggðum. Aðdrag-
anda þessa óhapps þarf að
kanna ofan í kjölinn, m.a. með
fyrirbyggjandi ráðstafanir í
huga.
Valdimar L. Gíslason, for-
maður bæjarráðs Bolungavíkur,
segir í viðtali við Morgunblaðið,
að enginn virðist ábyrgur fyrir
mannvirkjunum á Bolafjalli sem
hafi verið gæzlulaus í marga
mánuði. Þorsteinn Ingólfsson,
skrifstofustjóri varnarmála-
skrifstofu utanríkisráðuneytis-
ins, segir, að skrifstofunni hafi
ekki verið kunnugt um að olía
væri kominn upp á Bolafjall fyrr
en í síðustu viku þegar lekinn
uppgötvaðist.
Það var frá upphafi ákvarðað
að rekstur ratsjárstöðvanna,
sem veita eiga mikilvæga þjón-
ustu, væri í höndum íslendinga.
Innan vébanda utanríkisráðu-
neytisins starfar sérstök stofn-
un, Ratsjárstofnun, sem á að
annast rekstur stöðvanna. Það
þarf að vinda bráðan bug að því
að koma stöðvunum undir henn-
ar forsjá, þannig að öllum sé
ljóst, hver ber ábyrgð á mann-
virkjunum og öllu sem þeim
fylgir. Atburður eins og sá sem
varð á Bolafjalli sýnir að brota-
löm er í núgildandi kerfi. Við
svo búið má ekki lengur standa
og verða íslenzk stjórnvöld og
yfirvöld varnarliðsins að taka
af skarið í þessu efni.
lega 1,2 milljónir tonna, en líklegri
afköst eru eitthvað undir einni millj-
ón tonna. Þá má reikna með að
siglt verði með einhveija tugi þús-
unda tonna, en það gerir tæpast
gæfumuninn, enda tapast tími frá
veiðum við siglingar.
Loðnukvóta er að venju úthlutað
á sumarmánuðum til bráðabirgða
og úthlutunin síðan endurskoðuð
öðru hvoru megin við áramótin. Nú
er hlutur okkar 662.000 tonn auk
31.000 tonna, sem verið er að semja
um kaup á frá Grænlandi. Hlutur
Norðmanna er 139.000 tonn og af
honum hafa þeir tekið 54.000. í
Grænlands hlut koma 99.000 tonn,
68.000 af frádreginni kvótasölunni
til íslands. Það selja þeir Færeying-
um, en þeir hafa lítið sem ekkert
veitt enn. Fari svo að kvótinn verði
aukinn það mikið að við fáum í
okkar hlut um eina milljón tonna,
en við náum honum ekki, er ekkert
í loðnusamningi þjóðanna þriggja,
sem beinlínis bendir til þess að við
munum eiga það inni. á næstu
vertíð, sem við náum ekki nú.
Jón B. Jónasson, skrifstofustjóri
í sjávarútvegsráðuneytinu, segir að
samningurinn sé byggður upp mið-
að við „eðlilega“ vertíð. Þar sé því
ákvæði þess eðlis, að hafi kvóti
verið aukinn á vertíðinni og Norð-
menn og Grænlendingar nái ekki
öllum sínum hlut af orsökum, sem
þeir ráði ekkji við, skuli íslendingar
leitast við að veiða þeirra hluta og
bæta þeim hann síðan við upphaf
næstu vertíðar. Þjóðunum öllum séu
nú heimilar veiðar innan lögsögu
hverrar annarrar og því ættu þær
að ná sínum hlut allar, svo fremi,
sem loðnan veiddist. Jón benti
reyndar á, að brygðist þessi vertíð,
meðal annars vegna þess að loðnan
hefði ekki komið til hrygningar
vegna slæmra skilyrði í sjónum,
mætti ætla að sú loðna, sem hefði
' átt að hrygna nú, kæmi til hrygn-
ingar á næsta ári ásamt næsta ár-
gangi á eftir. Því mætti hugsa sér
að meta stöðuna með tilliti til þess.
Ákvæði í samningi þjóðanna væri
um það, að aðstæður sem þær, sem
virtust í uppsiglingu, yrðu ræddar
sérstaklega.
Haustvertíðin á loðnu:
Afli gæti orðið 100.000
tomium minni en í fyrra
Vinnslugeta fískimjölsverksmiðjanna gæti takmarkað veiðina töluvert
SÝNILEGT er að vinnslugeta
íslenzku fiskimjölsverksmiðj-
anna nægir ekki til þess, að hægt
verði að vinna jafnmikinn loðnu-
afia til áramóta og unnin var á
haustvertíð í fyrra. Aflinn nú er
aðeins tæp 6.000 tonn, um
116.000 tonnum minni en á haust-
vertíð í fyrra, en þá veiddust alls
rúmlega 311.000 tonn til ára-
móta. Um 30 dagar eru eftir til
veiða fram að jólum og er fræði-
leg afkastageta verksmiðjanna á
þeim dagafjölda 270.000 tonn
miðað við full afköst allra þeira.
Slík afköst nást ekki fyrr en
mokveiði hefúr staðið í að
minnsta kosti viku, eða lengur
og því má með bjartsýni reikna
með mögulegri vinnslu á að
mesta lagi 200.000 tonnum til
áramóta. Mesta veiði á einum
mánuði í loðnuveiðisögunni er
reyndar um 280.000 tonn. Mun-
urinn á aflanum verður því að
öllum líkindum svipaður í árslok
og hann er nú, þrátt fyrir af-
bragðsveiði, eins og reyndar
varð þetta tímabil í fyrra. Ut-
flutningstekjutap vegna þess má
áætla um 700 milljóhir króna.
Nú eru 5.853 tonn af loðnu kom-
in á land. Á sama tíma í fyrra var
aflinn orðinn 121.956 tonn, en veið-
in hófst þá í október. Enginn skrið-
ur komst þó á aflabrögð fyrr en
18. nóvember, en þá veiddust tæp-
lega 27.000 tonn þann sólarhring.
Ástráður- Ingvarsson loðnunefndar-
maður segir, að þessu svipi öllu til
gangs máia í fyrra, það sé bara
einn hængur á, loðnan sé einum til
tveimur mánuðum seinni á ferðinni
nú. Þá megi auðvitað spyija sig
hvort veiðin standi þá ekki lengur'
fram eftir vetri, en um það geti
auðvitað enginn sagt fyrir. Því
vakni einnig sú spurning hvort hér
sé hreinlega nægileg vinnslugeta
til að vinna um eina milljón tonna
af loðnu, verði það endanlegur
aflakvóti.
Á síðustu vertíð lauk veiðinni 12.
apríl. 311.000 tonn veiddust fram
að áramótum og 609.000 eftir ára-
mót. Veiðin varð mest í marz-
mánuði 210.000 tonn. í desember
varð aflinn 120.699 tonn. Fræðileg
vinnsla allra verksmiðjanna er ná-
lægt 9.000 tonnum á sólarhring,
en hæpið er að reikna með svo
miklu langtímum saman. Sé miðað
við að 130 dagar séu eftir á veiðum
er því vinnslugetan fræðilega tæp-
Markaðir að opnast fyr-
ir saltfiskútflytj endur
- segir Manuel Rodriguez Arriaga
sendiherra Mexíkó á Islandi
MANUEL Rodriguez Arriaga, nýr
sendiherra Mexíkó á íslandi, sagði
í viðtali við Morgunblaðið, að
mexíkanskir og íslenskir aðilar
stæðu í samningaviðræðum um
kaup á íslenskum tækjabúnaði til
fiskvinnslu. Sagði Arriaga að sjáv-
arútvegsmál væru á lista yfir for-
gangsverkefhi mexíkanskra
stjórnvalda. Sendiherrann telur
að markaðir fyrir íslenska salt-
fiskútflytjendur hafi opnast þar
sem innflutningstollar af sjávaraf-
urðum hefðu verið afhumdir í
landinu.
Arriaga, sem áður gegndi emb-
ætti aðstoðarráðherra í utanríkis-
samskiptum, sagði áð fram til þessa
hefði lítil eða engin saltfískviðskipti
átt sér ■ stað milli þjóðanna en nú
væru allar horfur á því að breyting
gæti orðið á því. Hann sagði að sú
áherslubreyting hefði orðið í stefnu
mexíkanskra yfirvalda að verndar-
tollar hefðu verið lagðir niður og
utanríkisviðskipti landsins efld og
væri ekki síst litið til Norðurlanda í
þeim efnum.
Arriaga sagði að Mexíkanar og
íslendingar hefðu haft góð pólitísk
samskipti um langan tíma og nægði
þar að nefna að fulltrúar beggja
þjóða hefðu á sínum tíma samþykkt
Alþjóðahafréttarsáttmálann.
„Hins vegar hafa menningarsam-
skipti landanná verið takmörkuð en
hin nýja ríkisstjórn, sem tók við völd-
um í desember á síðasta ári, hefur
allan hug á því að efla samskiptin
við lönd eins og ísland.“
Arriaga gat þess að miklar breyt-
ingar hefðu orðið í Mexíkó að und-
anförnu og nefndi meðal annars að
í fyrsta sinn væri hagvöxtur í
landinu upp á 3-4%. Auk þess hefði
tekist að ná verðbólgunni niður og
væri nú spáð 17% verðbólgu á þessu
ári.
Arriaga átti viðræður við íslenska
ráðamenn um samskipti þjóðanna
auk þess sem hann ræddi við In-
gjald Hannibalsson framkvæmda-
stjóra Útfiutningsráðs íslands um
kaup mexíkanskra aðila með milli-
göngu mexíkanska sjávarútvegs-
ráðuneytisins á íslenskum tæknibún-
aði.
Arriaga sagði að stefnt væri að
auknum menningarlegum samskipt-
um þjóðanna og gat þess að í-sam-
vinnu við Kvikmyndastofnun Islands
stæði til að efna til mexíkanskrar
kvikmyndaviku hér á landi í febrúar
á næsta ári. Einnig átti sendiherrann
viðræður við íslenska ferðamála-
frömuði um um samskipti landanna
á sviði ferðamála. „Mexíkó er mikið
menningarríki eins og ísland og við
GERT er ráð fyrir því að allt að
50 manns geti verið að störfum í
Blönduvirkjun í vetur. Hluti
mannskaparins mun vinna við
framleiðslu grófari jarðefna i
Blöndustíflu, en nauðsynlegt er
að þau efni séu fyrir hendi næsta
sumar þegar framkvæmdir lieljast
aftur við stífluna.
Einnig er gert ráð fyrir að í vetur
verði unnið við einangrun stöðvar-
hússins, raflagnir og þússningu, en
vonir standa til að hægt verði að
gera stöðvarhúsið fokhelt fyrir jól,
að sögn Sveins Þorgrímssonar, stað-
Morgunblaðið/RAX
Manuel Rodriguez Arriaga,
sendiherra Mexíkó á íslandi.
vitum að ríkuleg menning og nátt-
úrufegurð er það sem íslenskir ferða-
langar leita eftir,“ sagði Manuel
Rodriguez Arriaga.
arverkfræðings.
Hann sagði að fljótlega á næsta
ári yrði hafist handa um að setja
búnað í aðkomugöng og trúlega yrði
hafist handa um uppsetningu lyftu
í lóðréttu göngin til yfirborðsins í
marsmánuði. Það mundi þó ekki
fjölga verulega starfsmönnum við.
virkjunina fyrr en í maí, en næsta
sumar mætti gera ráð fyrir að um
400 manns yrðu þar að störfum.
Uppsetning véla virkjunarinnar hæf-
ist í júli/ágúst, en stefnt væri að þvi
að ræsa fyrstu vélina af þremur
haustið 1991.
Tæplega 50 manns í
Blönduvirkjun í vetur
Grænfriðungar
á fölskum nótum
eftir Olov Isaksson
Enginn vafi er á, að grænfriðung-
ar hafa komið ýmsu góðu til leið-
ar með baráttu sinni fyrir auk-
inni umhverfisvernd en jafn víst
er, að í Grænlandi hafa þeir vald-
ið stórkostlegúm skaða. Þeir,
sem byggja þetta kalda land,
hafa nefnilega alltaf vitað, að
stundleg velferð þeirra sjálfra og
framtíð barnanna er undir því
komin að lifa í sátt við sjálfa
náttúruna.
Grænlenskir hval- og selveiði-
menn hafa aldrei gengið of nærri
stofnunum, þeir hafa aldrei útrýmt
nokkurri dýrategund. Það erum við,
íbúar iðnríkjanna, borgarbörnin,
sem höfum gerst sek um að rányrkj-
una, en það eru Grænlendingar og
aðrir þeir, sem lifa í nánum tengsl-
um við náttúruna, sem fá að gjalda
þess dýru verði.
Grænlendingar minntust þess á
dögunum, að tíu ár eru liðin síðan
þeir fengu heimastjórn innan
danska ríkisins, en á þessum stuttá
tíma hafa þeir svo sannarlega feng-
ið að kenna á ósvífnum og tilfinn-
ingaþrungnum áróðri grænfrið-
unga, einkum gegn selveiðunum.
Afleiðingin er verðhrun á selskinns-
markaðnum og alvarlegir erfiðleik-
ar í efnahagslífi þessarar ungu þjóð-
ar.
Af 40.000 ínúítum, sem landið
byggja, áttu 10.000 manns allt sitt
undir selveiðum. Án kjötsins gátu
þeir ekki verið og úr skinnum og
beinum gerðu þeir sér klæði og skó
og annan búnað. Skinnin voru
þeirra eina tekjulind eða þar til
grænfriðungar sviptu þá réttin-
um til að lifa sem veiðimenn —
sviptu þá sjálfri lífsbjorginni.
Af þessu meðal annars stafar
áfengisbölið í Grænlandi og þetta
skýrir einnig, að sjálfsmorðum með-
al ungra og atvinnulausra veiði-
manna hefur fjölgað svo, að þau
eru orðin fleiri þar en í nokkru
Evrópulandi.
Hvernig væri ástandið hér ef al-
þjóðleg herferð gegn sænskum vör-
um hefði svipt tvær milljónir manna
atvinnunni og neytt þá til að vera
á framfæri félagsmálastofnana?
Grænlendingar hafa verið veiði-
menn um þúsundir ára en grænfrið-
ungar eru hægt og bítandi að murka
lífið úr grænlenskri menningu. Það
finnst mér miklu alvarlegri hlutur
en falsanirnar, sem Leif Blædel ber
þeim á biýn, og voru til umræðu í
Dagens Nyheter í maí sl. í ritlingi,
sem grænfriðungar selja í fjáröflun-
arskyni, víkja þeir að áhyggjum
veiðimannanna og segja í öðru orð-
inu, að þeir „hafi ekkert á móti
hefðbundnum selveiðum til heima-
nota“, en í hinu, að þeir geti alls
ekki fallist á selveiðar í atvinnu-
skyni — sjálfa lífsundirstöðuna á
norðurhjara heims.
Ennþá alvarlegra er, að í bækl-
ingi, sem grænfriðungar dreifa
um sig, gera þeir engan greinar-
mun á selveiðum Norðmanna í
atvinnuskyni og veiðum Græn-
Iendinga til eigin nota og sölu.
í nýlegu viðtali við selasérfræð-
ing grænfriðunga, Svíann Jakob
Lagercrantz, kom fram, að samtök-
in eru ekki reiðubúin til að styðja
og viðurkenna sjálfsagðan rétt
grænlenskra veiðimanna til að afla
sér matar og tekna með selveiðum.
Talsmenn grænfriðungaskrifstof-
unnar í Stokkhólmi sögðu þvert á
móti, að samtökin vildu banna allar
selveiðar.
Hvað sem því líður hafa græn-
friðungar lítinn áhuga á að taka
þátt í umræðum um þessi mál af
óttá við að vera gagnrýndir fyrir
áróðurinn gegn selveiðum. I vor er
leið var haldin Grænlandssýning í
sænska þjóðminjasafninu og var þá
ákveðið að efna til umræðna þar
sem fram kæmu sérfróðir menn,
grænlenskir og sænskir, um nátt-
úruvernd, veiðar og vísindalegar
rannsóknir á norðurslóðum. Var
grænfriðungum boðið til ásamt öðr-
um og kváðust þeir ætla að mæta.
Aðeins tveimur klukkustundum áð-
ur en umræðurnar hófust hringdi
Lagererantz til mín frá Gautaborg
og sagði, að því miður gæti hann
ekki komið, hann væri upptekinn
sem barnapía.
Ég var ekki einn um að líta á
þessa tilkynningu sem yfirvarp.
Ætli grænfriðungar hafi ekki óttast
að horfast í augu við það, sem sýnt
var í safninu, staðreyndir um mikil-
vægi selveiðanna fyrir grænlenskt
samfélag.
„Fjölbreytnin í grænlensku at-
vinnulífi hefur vissulega aukist og
án þess kæmumst við ekki af. Veið-
Olov Isaksson
arnar eru hins vegar sjálfur grund-
völlurinn — þær eru saga vor og
menning.“ (Jonathan Motzfeldt,
formaður heimastjórnarinnar í ný-
ársávarpi 1987).
Grænfriðungar skilja alls ekki,
að þúsundir Grænlendinga bæði
vilja og verða að lifa á veiðum. Til
marks um það er þessi yfirlýsing
Dans Mathiasen, talsmanns sam-
takanna í Danmörku, í Jylhinds-
Posten 8. september 1986:
„Þeir veifa fornum siðuni eins
og kosningaspjaldi en garnli
tíminn er á undanhaldi. Þeir
verða að sætta sig við það. Ann-
aðhvort skulu þeir lifa á olíu og
úrani og gerast iðnvæddir eða
stjórna fólksfjöldanuin þannig,
að þeir þurfi ekki á að halda iðn-
aði og útlendri menningu."
I herförinni á hendur Grænjend-
ingum hafa grænfriðungar beitt
fyrir sig ósannindum og oft verið
gagnrýndir fyrir. Á blaðamanna-
fundi 15. janúar 1987 var því til
dæmis haldið fram, að Grænlend-
ingar hefðu hundsað alþjóðlegar
samþykktir og selt Japönum rúm-
lega eitt tonn af hvalkjöti. Olli þetta
sumum Bandaríkjamönnum slíkum
hugaræsingi, að þeir kröfðust nýrr-
ar atlögu gegn grænlensku efna-
hagslífi, allsheijarbanns við fisk-
og rækjukaupum.
„Hvalkjötssalan“ til Japans var
raunar aðeins uppstoppaður náhval-
ur! Hann var notaður á sýningu um
menningu og líf Grænlendinga og
var síðan sendur aftur til þjóðminja-
safnsins í Nuuk. Þegar grænfrið-
ungar urðu loks að gangast við vit-
leysunni kenndu þeir Japönum um
og létu ógert að biðja grænlensku
heimastjórnina afsökunar.
Ekki nóg með það. Michael Gyll-
ing Nielsen, einn talsmanna græn-
friðunga í Danmörku, sagði, að hér
eftir ættu samtökin að hafa vak-
andi auga með Grænlendingum og
sakaði heimastjórnina um að hafa
margbrotið útflutningsbannið. Að
sjálfsögðu án þess að nefna eitt
einasta dæmi þar um.
Stöðugar árásir danskra
grænfriðunga á Grænlendinga
virðast helst vera einhverjar leif-
ar af nýlendustefriu Danaveldis
síðustu tvö hundruð árin. Hún
snerist ekki um að varðveita sér-
einkenni grænlensks samfélags,
miklu heldur um að hagnast á
auðlindum landsins. Dönskum
grænfriðungum finnst, að jafnvel
nú þegar Grænlendingar eru
komnir með heimastjórn eigi
þeir að dansa eftir pípu gamla
nýlenduveldisins og samtakanna.
Ekki verður annað sagt en græn-
friðungum takist þetta oft með
ágætum. Samtökin ráða yfir öflugri
áróðursmaskínu en nokkur önnur
hreyfing, sem kennir sig við um-
hverfisvernd, og ríkisstjórnir víða
um heim óttast hana. Til að kalla
ekki yfir sig reiði grænfriðunga og
hótanir um viðskiptabann á hinum
mikilvæga Bandaríkjamarkaði
neyddist grænlenska heimastjórnin
nýlega til að segja upp ákaflega
hagstæðum samningi við norska
fyrirtækið Chr. Rieber en það er
umsvifamikið í selskinnsiðnaðinum.
Starfsemi grænfriðunga byggist
á hörðum baráttuhópum og með
ósvífnum hætti heyja þeir einnig
stríðið á forsíðum dagblaðanna.
Þeir segjast aldrei beita valdi en
hafa með áróðri sínum meðal ann-
ars fengið skemmdarverkamenn til
að sökkva íslenskum skipum og
hætta mannslífum um leið. Þeir
hafa ráðist á Færeyinga fyrir grind-
hvaladráp, staðið fyrir stórhættu-
legri starfsemi í eyjunum og verið
með fáránlegar ásakanir á hendur
þessu fólki, sem fremur en aðrir
Evrópumenn á allt sitt undir því
að lifa í sátt og samlyndi við náttúr-
una.
Félagar í samtökum grænfrið-
unga eru þeir, sem greiða árs-
gjaldið. Ekki er þó þar með sagt,
að sænsku félagsmennirnir, rúm-
lega 200.000 talsins, hafi hin
minnstu áhrif á starfsemina. All-
ar ákvarðanir eru teknar af sjálf-
skipuðum hópi, sem telur mest
20 menn. Þeir kjósa úr sínum
röðum sænsku samtakastjórnina,
sem aftur velur fulltrúa sinn í
alþjóðaráðinu. Það er skipað 19
mönnum og Iýtur forystu fimm-
manna-nefndar.
Með þessum aðferðum hafa
nokkrir menn fengið í hendur al-
gert vald yfir fjármálalegri og
tæknilegri getu samtakanna. Ef
aðeins er litið á félagafjöldann nema
tekjurnar tugum eða hundruðum
milljóna skr. árlega og miklu meira
fé safnast í úthugsuðum herferðum
samtakanna.
- Fullkomin leynd hvílir yfir fjár-
málum grænfriðunga og því veit
enginn nema hinir innvígðu hvort
féð er í raun notað til náttúruvernd-
ar eða — eins og Leif Blædel held-
ur fram — til að kosta uppbólgið
skriffinnskukerfi, sem veður í hvers
kyns tækjabúnaði.
Að minnsta kosti finnast þess
fá dæmi, að grænfriðungar —
ólíkt Alþjóðanáttúruverndar-
sjóðnum — hafí bjargað Iífríkinu
á tilteknum svæðum eða slegið
skjaldborg um dýrategundir,
sem raunverulega eru í útrým-
„... grænfriðungar eru hægt og
bítandi að murka lífið úr græn-
lenskri menningu“.
ingarhættu. Hverju gætu ekki
þessi samtök fengið áorkað ef
þau beittu sér til dæmis af alefli
fyrir verndun regnskóganna?
Er í raun og veru unnt að líta á
grænfriðunga sem lýðræðisleg
samtök? Þessarar spurningar
spurðu þeir sig, Leif Blædel og
sagnfræðingurinn Hans Folke, sem
fékk nemendum sínum við Hróars-
kelduháskóla það verkefni að skoða
grænfriðunga og starfsemi þeirra.
Niðurstaðan er sú, segir Folke í
viðtali við grænlenska blaðið Serm-
itsiak, að „samtök grænfriðunga
eru svo ólýðræðisleg sem mest má
verða. Þau lúta fámennisstjórn og
þar fær enginn að skyggnast um
gáttir. Reikningarnir eru leynilegir,
ákvarðanatakan er leynileg og
óbreyttir liðsmenn vita oft ekki
hvers vegna þeir eru með í þessari
eða hinni herferðinni. Samtök
grænfriðunga eru fyrirtæki, sem
lifir á mótmælum. Þegar samtökin
voru stofnuð í Kanada árið 1971
var um að ræða framfarasinnaða
hreyfingu, sem kunn var fyrir að
taka málstað þeirra, sem minna
máttu sín, en eins og er með öll
stórfyrirtæki urðu grænfriðungar
fórnarlamb eigin velgengni og vaxt-
ar“.
Þegar ég les áróðurinn, sem
grænfriðungar láta frá sér fara,
sannfærist ég enn betur um að
Blædel og Folke hafa rétt fyrir sér.
Til dæmis þetta:
Sagt er, „að við séum ólýðræð-
isleg samtök. Það er rétt ef átt
er við, að allir, sem ársgjaldið
greiða, skuli hafa rétt til áhrifa
án þess að leggja meira af mörk-
um. Sá, sem unnið hefur fyrir
grænfriðunga, veit hins vegar,
að áhrifin aukast eftir þvi sem
hann leggur harðar að sér. Sá,
sem gerir eitthvað, fær að hafa
áhrif*.
Hveiju gætu grænfriðungar ekki
fengið framgengt ef þeir meintu
eitthvað með því, sem þeir segja,
að hefðbundnar veiðar eskimóa,
indíána og annarra séu „menning-
ar- og lífsgrundvöllur þessa fólks“?
Grænfriðungar gætu bætt Græn-
lendingum skaðann, sem þeir hafa
orðið fyrir, með því að örva sel-
skinnssöluna og vekja athygli á
þýðingu hennar fyrir grænlenskt
menningar- og efnahagslíf.
Þá fyrst gæti Göran Olenborg
og félagar hans víða um heim þóst
hafa hreina samvisku.
Höfundurgreinarinnar, sem
birtist ísænska blaðinu Expressen
30. júní sl„ er fyrrverandi
þjóðmiiijavörður í Svíþjóð en nú
formaður norrænu stofnunarinnar
á Grænlandi. Hann er mikill
íslandsvinur og hefur ritað ba'kur
um Iand ogþjóð.