Morgunblaðið - 24.02.1990, Qupperneq 25

25
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 1990
Afinæliskveðja;
Hjörtur E.
son bóndi,
Einn kunnasti maður í íslenskri
bændastétt, Hjörtur E. Þórarinsson
á Tjöm í Svarfaðardal, er sjötugur
að aldri 24. febrúar. Hann fæddist
á Tjörn þann mánaðardag árið 1920
og ólst þar upp hjá foreldrum sínum,
Sigrúnu Sigurhjartardóttur og Þór-
arni Kristjánssyni Eldjám.
Tjöm er kirkjustaður og jörðin var
prestsetur frá því snemma í kristnum
sið á íslandi, allt til ársins 1917.
Síðasti prestur þar var Kristján Eld-
járn Þórarinsson, afi Hjartar á Tjörn
í föðurætt. Sama ætt hefur setið jörð-
ina í 120 ár eða frá því er séra Hjör-
leifur Guttormsson langafi Hjartar
gerðist þar prestur árið 1870. Móður-
ætt Hjartar er frá Urðum í Svarfað-
ardal. Móðir hans Sigrún var dóttir
Sigurhjartar Jóhannessonar bónda á
Urðum og fyrri konu hans, Soffíu
Jónsdóttur.
Systkini Hjartar: Þorbjörg hús-
freyja í Reykjavík; Kristján Eldjám
þjóðminjavörður, forseti íslands
1968-1980, d. 1982, Petrína Soffía
húsfreyja á Akureyri.
A,ð loknu skyldunámi í barnaskól-
anum í Þinghúsi Svarfdæla á Gmnd
hjá Þórarni föður sínum fór Hjörtur
í Menntaskólann á Akureyri og lauk
þaðan stúdentsprófi úr máladeild
vorið 1940. Á þeim ámm ráku föður-
systur hans, þær Sesselja, Ingibjörg
og Ólöf, mötuneyti og leigðu út nokk-
ur herbergi fyrir skólafólk í Brekku-
götu 11 á Akureyri. Átti margur
námsmaðurinn þar ömggt skjól og
athvarf hjá þeim hjartahlýju öndveg-
iskonum og þar vom Tjamarsystkin-
in öll til heimilis yfir skólatíma sinn
á Akureyri.
Hjörtur er fjölgáfaður eins og
fleiri ættmenni hans og námsgarpur
hinn mesti í skóla, jafnvígur á allar
greinar en líklega hafa íslenska,
íslenskar bókmenntir, erlend tungu-
mál og náttúrufræðigreinar verið
eftirlætisfræði hans og enn leika
honum tilvitnanir í Hávamál, Lilju,
Cicero og Virgil létt á tungu þegar
svo ber undir. Hann mundi hafa skip-
að með sóma akademískan kennara-
Þórariiis-
Ijörn
stól hvort heldur í málvísindum, bók-
menntum eða náttúmfræði hefði
hann valið einhverja þá leiðina, en
heimahagamir voru og em honum
kærir og sjálfur hefur hann sagt að
sér láti betur líkamleg vinna en lang-
ar setur inni við skrifborð. Hann
kaus sér því nám sem kæmi honum
að notum við búskap og hentaði að
nokkm áhuga hans á náttúmfræði.
Árið 1941, í miðju stríðinu, hélt
hann til Skotlands til náms í búvís-
indum við Edinborgarháskóla. Þaðan
brautskráðist hann búfræðikandídat
1944. Eftir það lærði hann tækni-
fijóvgun hjá Bretum sem á þeim tíma
vom að þróa nýjar aðferðir við búfj-
ársæðingar. Mun Hjörtur hafa lagt
sig eftir þessu með ráði forvígis-
manna Búnaðarfélags íslands. Heim
kominn gerðist hann ráðunautur hjá
Búnaðarfélagi íslands við búfjársæð-
ingar 1945 og stofnsetti fyrstu sæð-
ingarstöð á Islandi á Grísabóli við
Akureyri 1946 á vegum SNE, Sam-
bands nautgriparæktarfélaga Eyja-
fjarðar. Má telja hann brautryðjanda
í búijársæðingum hér á landi. Hann
var ráðunautur SNE 1946-49 og
stundakennari við sinn gamla skóla,
Menntaskólann á Akureyri, 1948-49.
Þegar hér var komið sögu flutti hann
heim í Tjörn 1950 og tók við búskap
af foreldmm sínum. En hann kom
aldeilis ekki einn því tveimur ámm
áður hafði hann eignast fallega og
góða eiginkonu, Sigríði Ámadóttur
Hafstað, bónda í Vík í Skagafirði
Jónssonr og k.h. Ingibjargar Sigurð-
ardóttur. Og þar hljóp á snærið hjá
honum því Sigríður er mikil mann-
kosta- og atgerviskona sem skipar
með sæmd og skömngsskap sinn
sess hvar sem er og hefur verið
manni sínum styrkur fömnautur.
Þeim Hirti og Sigríði hefur orðið
sjö bama auðið, þau eru: Árni jarð-
fræðingur hjá Orkustofnun, Þórarinn
búfræðingur, járnsmíðameistari og
sagnfræðingur, Ingibjörg íþrótta-
kennari og bókasafnsfræðingur,
Sigrún sérkennari, Steinunn félags-
ráðgjafi, Kristján Eldjárn búfræðing-
ur, húsasmíðameistari og bóndi á
Tjöm og Hjörleifur búfræðingur og
kennari. Öll hafa þau eignast maka
og börn.
Heimilisbragur á Tjörn hefur alla
tíð verið fijálslegur og skemmtileg-
ur. Hjörtur hefur verið bömum sínum
góður faðir og félagi og kennt þeim
að þekkja og virða náttúmna í kring-
um sig. Urðu einkum synir hans
snemma vel heima í grasafræði og
stjömufræði undir handleiðslu föður
síns. Sem dæmi um það má nefna
að eitt sinn fóra eldri synimir, Ámi
og Þórarinn og frændi þeirra Þórar-
inn Sigurgeirsson (og Þorbjargar),
sem var þá í sveit á Tjörn, allt ung-
ir drengir á þeim tíma, að keppa í
jurtagreiningu á Landsmóti Ung-
mennafélags íslands. Þeir komu aft-
ur heim með gull-, silfur- og brons-
verðlaun í sömu röð og hér var talið.
Hjörtur á Tjörn er í engum vand-
ræðum með að kasta fram vísu þeg-
ar svo ber undir og kemst þá oft
skemmtilega að orði. Þessa stöku
gerði hann um bamaskarann á Tjörn
sem þá var á bemskudögum: Hún
heitir Skammdegismorgunn á Tjörn.
Ámi er í fjósi og Ungi' í skóla
Imba og Sigrún að máta á sig kjóla
Steinunn er enn ekki staðin á fætur
Stjáni er sofandi, Hjörleifur grætur.
(' Ungi var gælunafn Þórarins yngri.)
Á Tjörn er risna góð og gestum
veitt vel með alúðlegu viðmóti. Þar
er gestkvæmt því margir þurfa að
finna húsbændur. Einnig leita
þangað forvitnir ferðamenn, inn-
lendir og erlendir. Alltaf er gott að
koma í Tjörn, þar ríkir góður andi,
BOLLUR
angafasta hefst núna um helgina og er víða mikið um dýrðir í kaþólskum löndum. En algengt er
að gera sér glaðan dag fyrstu 3 dagana í föstuinngangi. í sjónvarpinu höfum við oft séð íburðar-
miklar kjötkveðjuhátíðir og skrautsýningar, t.d. frá Suður-Ameríku. En allri gleði og léttúð á að
vera lokið á miðnætti miðvikudagsnætur.
Á íslandi hefur lengi verið siður að gera sér daga-
mun, einkum á sprengidaginn, en þá borðuðu menn
eins mikið og þeir gátu torgað, en sá siður að borða
saltkjöt og baunir eru leifar af þeim sið, þó mun sá
matur ekki hafa tíðkast fyrr en á þessari öld. Hér
áður fyrr var einkum um að ræða hangikjöt, magál,
sperðla og brauð með nógu af floti við. Síðan varð
fólk að vera án þessa góðmetis þar til á páskadags-
morgun.
j Eg kenni bömum í gmnnskóla matreiðslu. í byijun
þorra spurði ég nokkur þeirra, hvort þau vissu, hvað
þorri væri. Einn úr hópnum vissi það, en hin sögðu
öll að það væri gamall matur matur eins og fólk í
gamla daga, borðaði á þessum árstíma. Blessuð börn-
in. Það er búið að auglýsa svo mikið þorramatinn að
þau vita ekki betur. Samkvæmt þessu ætti fastan
bara að vera ijómaboHuát, en líklega er hvergi meira
bolluát en hér á bolludaginn. íslendingar eru oft dug-
legir að tileinka sér siði annarra þjóða, en frá Dönum
mun bolluátið komið. Væntanlega með dönskum kaup-
mönnum. En Dánir hafa samt ekki enn hellt yfír sig
slíku flóði af íjómabollum eins og íslendingar gera,
þótt þeir borði bollur, hafa þeir fleiri tegundir af boll-
um, t.d. bollur sem bara er haft smjör eða álegg
með, era það oftast grófbollur. Mér datt í hug að
koma til móts við þarfir þeirra, sem ekki vilja borða
ijóma og birti því uppskrift af grófbollum ásamt vatns-
deigsbollum.
Vatnsdeigsbollur
40-50 stk.
150 g smjörlíki
2'/2 dl vatn
150 g hveiti
6 egg
suðu- eða hjúpsúkkulaði
þeyttur ijómi og jarðarbeijasulta.
1. Setjið smjörlíki og vatn í
pott og látið sjóða.
2. Setjið hveitið út í um leið
og þetta sýður. Hrærið vel saman.
Setjið í skál og látið kólna örlítið.
3. Setjið deigið í hrærivélar-
skál, hrærið eitt egg í senn útí
og hrærið vel á milli.
4. Setjið bökunarpappír á bök-
unarplötu. Setjið bollurnar á
pappírinn með skeið eða sprautið
úr sprautupoka með víðum stút.
5. Hitið bakaraofn í 190°C,
blástursofn í 170—180°C, setjið
plötuna í miðjan ofninn og bakið
í um 20 mínútur. Athugið að ekki
má opna ofninn fyrstu 5 mínú-
turnar.
6. Skerið súkkulaðið í smábita,
setjið einn bita ofan á hveija bollu
um leið og hún kemur úr ofninum,
reisn og menningarbragur og marg-
ar góðar stundir hefur sá sem þess-
ar línur ritar og hans fólk átt með
Tjamarfjölskyldunni.
Litla sóknarkirkjan er Tjarnar-
hjónum hjartfólgin og láta þau sér
mjög annt um hana. Kirkjugarður-
inn á Tjörn er einhver hinn best
hirti sem maður sér.
Hjörtur og Sigríður hafa búið á
Tjöm í 40 ár, tvö hin síðustu ár í
félagi við Kristján son sinn og
Kristjönu Arngrímsdóttur tengda-
dóttur sína. Á þessum tíma hafa
þau stórbætt jörðina að húsum og
ræktun. Og aftur em böm að vaxa
úr grasi á Tjöm með nýrri kynslóð.
Svarfaðardalur er stórbrotin og
sérkennilega fögur sveit og Hjörtur
ann dalnum sínum mjög. Fyrir miðri
sveit gnæfir fjall Svarfdæla, Stóll-
inn, tígulegt og gmnnmúrað tákn
byggðarinnar. Bóndinn á Tjörn er
fastur fyrir eins og Stóllinn. Hann
er friðsamur og félagslyndur, en fer
sínar eigin leiðir, sjálfstæður í skoð-
unum og beitir rökum til að skýra
þær. Stundum dálítið sérvitur.
Hinsvegar allra manna hnyttnastur
og skemmtilegastur í samræðum,
besti félagi og tryggur og góður
vinur er hann þeim sem eignast
vináttu hans.
Hjörtur er félagshyggjumaður
sem hefur veitt samvinnuhreyfmg-
unni og málefnum stéttar sinnar
atfylgi sitt. Honum hefur líka verið
veittur mikill trúnaður á þeim vett-
vangi. Hann var oddviti Svarfdæla
1954-62. Varamaður á Alþingi
1963-67. í stjóm Búnaðarfélags
íslands frá 1971 og formaður þess
frá 1987. Fulltrúi á Búnaðarþingi
1971-78. Formaður Búnaðarfélags
Svarfdæla 1952-54 og .1968-73. f
Náttúmverndarráði 1972-79. í
stjóm KEA, formaður 1972-87.
Mörgum fleiri félagsmálum og trún-
aðarstörfum hefur Hjörtur gegnt
þó hér verði eigi talin. Má nærri
geta að tekið hefur þetta allt mik-
inn tíma frá búskapnum og valdið
miklum fjarvistum frá heimilinu.
Kemur sér þá vel að eiga góða eigin-
konu og samhenta fjölskyldu að
bakhjarli.
Hjörtur hefur alla tíð verið mik-
ill náttúraunnandi og fjallgöngur
hefur hann stundað frá blautu
barnsbeini. Enginn annar maður
mun nú þekkja betur af eigin raun
fjöllin sem girða Svarfaðardal,
1200-1400 metra há, því mörg
þeirra hefur hann klifið og þá oft
í fylgd með Sigríði eða einhveiju
barna sinna eða góðum félögum úr
Ferðafélagi Svarfdæla.
Stundum á veturna þegar vel
viðrar og færi er gott stíga þau
Sigríður á skíði sín á Tjarnarhlaði
og heimsækja þannig vini sína á
bæjunum í dalnum, oft dijúglanga
leið.
Hjörtur er vel máli farinn og rit-
fær í besta lagi og á auðvelt með
að greina kjama hvers máls. —
Meðal ritstarfa hans er kaflinn um
Svarfaðardal í Árbók Ferðafélags
íslands 1973 og Afmælisrit Spari-
sjóðs Svarfdæla 1884-1984. Hann
hefur verið útgefandi og annar rit-
stjóri mánaðarblaðs Svarfdæla,
Norðurslóð/Svarfdælsk byggð frá
byijun 1977.
Útgáfa Norðurslóðar er kapítuli
út af fyrir sig og ber vitni um
óvenjulegt framtak og ræktarsemi
við heimahagana. Blaðið er mikit
framlag útgefenda til menningar i
byggðarlaginu. Það er útbreitt með-
al Svarfdæla heima og brottfluttra
og víðar. Hjörtur og Sigríður hafa
frá upphafi borið hita og þunga af
útgáfu blaðsins, mest í sjálfboða-
vinnu.
Áskrifandi Norðurslóðar í öðmm
landsfjórðungi komst svo að orði
við undirritaðan að blaðið væri gott
dæmi um það hvemig menn ættu
að rækta garðinn sinn.
Hjörtur hefur alla tíð verið jám-
karl og hraustmenni þar til nokkur
síðustu ár að heilsan hefur tekið
að bila. Þrátt fyrir það gengur hann
ótrauður að daglegum verkum
heima fyrir og rækir með samvisku-
semi þau störf í þágu almennings
sem honum er trúað fyrir.
Við Þuríður sendum afmælis-
barninu og Sigríði og öðmm í fjöl-
skyldunni á Tjöm bestu kveðjur og
árnaðaróskir með þakklæti fyrii
vináttu og margar og ánægjulegar
samvemstundir. Jafnframt þessari
kveðju frá sjálfum mér hef ég verið
beðinn að skila kærum kveðjum til
Hjartar frá stjóm og starfsfólki
Búnaðarfélags íslands með þakk-
læti fyrir langa og góða samveru.
Júlíus J. Daníelsson
Umsjón: KRISTÍN GESTSDÓTTIR
Teikningar: SIGURÐUR ÞORKELSSON
þá bráðnar súkkulaðið og er auð-
velt að smyija því um bolluna
með hnífi
7. Kælið bollumar, skerið í
sundur, setjið jarðarbeijasultu og
þeyttan rjóma inní.
Grófbollur
12 stk.
7 dl hveiti
3 dl heilhveiti
1 msk fínt þurrger
1 tsk salt
2 tsk sykur
1 msk matarolía
1 egg
2 dl súrmjólk
2 dl heitt vatn
'á dl hveitiklíð.
1. Setjið hveiti, heilhveiti, þurr-
ger, salt og sykur í skál.
2. Setjið matarolíu og egg út í.
3. Blandið saman heitu vatni
úr krananum og kaldri súrmjólk.
Þetta á að vera fíngurvolgt. Setj-
ið út í mjölblönduna og hrærið
vel saman.
4. Setjið filmu yflr skálina og
látið lyfta sér á volgum stað í 40
mínútur eða lengur.
5. Setjið ögn af hveiti á borðið,
takið deigið úr skálinni, hnoðið
örlítið en mótið síðan 12 bollur.
Hnoðið þær vel svo að þær verði
vel kringlóttar.
6. Setjið hveitiklíð á disk og
veltið bollunum upp úr því. Legg-
ið á bökunarpappír á bökunar-
plötu. Látið lyfta sér á volgum
stað I 20 mínútur eða lengur.
7. Hitið bakaraofninn í 210°C,
blástursofn í 190oC, setjið plötuna
með bollunum í miðjan ofninn og
bakið í 15—20 mínútur.
Meðlæti: Smjör, ostur eða ann-
að álegg.