Morgunblaðið - 15.03.1990, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. MARZ 1990
Prufu-hitamælar
- 50 til + 1000 C
jfc. í einu tæki meö elektrón-
ísku verki og Digital sýn-
ingu.
Sfiuirllaiuiiiyií' Jém®s@ira & ©@ M-
Vesturgótu 16 - Simar 14680-132»
« AUÐSTILLT
MORATEMP blöndunar-
tækin eru með auðveldri
einnar handar stillingu á
hitastigi og vatnsmagni.
MORA sænsk gæðavara
fyrir íslenskar aðstæður.
Fást í byggingavöruverslunum.
^ meiri ánægja^
Honda 90
Civic
Shuttle 4WD
116 hestöfl
Verð fró 1180 þúsund.
GREIÐSLUSKILMÁLAR
FYRIRALLA.
••■H) HONDA
VATNAGÖRÐUM 24, RVÍK., SÍMI 689900
NEYTENDAMAL
N eytendavitund
og neytendaréttur
Neytendur hafa lítið ráðið við þá
iðnþróun sem viðurkennd hefur verið
um nokkurra áratuga skeið. Fram-
leiðsla margskonar iðnvarnings hef-
ur verið í þá átt að skapa nýjar
þarfir hjá neytendum, hvort sem
þeim líkaði betur eða verr. Ekki eru
nema nokkrir áratugir síðan gæði
iðnvarnings átti að tryggja með
tryggingaskírteini sem á stóð „Lifet-
ime guarantee“ og átti að vera
trygging fyrir gæðum. Ef fram
kæmi galli á varningnum á ending-
artíma hans átti skírteinið að tryggja
kaupandanum bætur. Merking þess-
ara tryggingaskrírteina breyttist svo
lítið bar á. Fyrir um 20 árum þýddi
„Lifetime guarantee“ aðeins 5 ár.
Síðar var boðið upp á 3 ára trygg-
ingu og síðan 1 árs, ef hún er þá
einhvers virði þegar á reynir.
Gengið á auðlindir
Nú þegar einnota framleiðsla ryð-
ur sér til rúms hefur neytendum
orðið ljóst að þá þróun verður að
stöðva. Enda hefur hún leitt til hrað-
ari eyðingar auðlinda en hægt er
að endurnýja. Gengið hefur mjög á
skóglendi heimsins m.a. vegna
pappírsiðnaðar. Við eyðum pappírs-
vörum hraðar en sem svarar ræktun
skóga. Bandaríkjamenn hafa reikn-
að út að það þarf heilan skóg, eða
hálfa milljón tijáa, fyrir þeirra viku-
legu sunnudagsblöð.
Athyglisvert er að í upphafi
pappírsiðnaðar þar í landi, sem hófst
þegar fyrsta pappírsverksmiðjan var
byggð í Philadelphiu árið 1690,
byggðist framleiðslan öll á endur-
vinnslu úr trefjum, bómullar- og
hörtuskum. Það var ekki fyrr en upp
úr 1860 þegar vaxandi eftirpurn
varð eftir pappírsvörum, að þróuð
var tækni til að vinna pappír úr
tijákvoðu. Um 1904 voru 60%
pappírs unnin úr trjákvoðu og 40%
úr endurunnum tuskum og úrgangs-
pappír. En um 1930 var pappír allur
unninn úr tijákvoðu. Hlutfall endur-
unnins pappírs varð hæst á árum
seinni heimsstyijaldarinnar, um
35%, en er nú aðeins um 29%.
Stefnt er að betri nýtingu pappírs
og annarra umbúða þar vestra. Fólk
er hvatt til að kaupa pappír og
pakkavörur úr endurunnum pappír.
Bent er á að umbúðir um morgun-
korn, kex, og þurrmeti séu úr endur-
unnum pappír. Það megi auðveld-
lega sjá á gráa litnum innan á um-
búðunum. Pappír i innkaupapokum,
sem notaðir eru i matvöruverslunum
þar í landi, er aftur á móti ekki úr
endurunnum pappír, treíjarnar eru
of stuttar til að þola mikinn þunga.
Poka þessa má þó endurvinna.
Vörur úr endurunnum pappír
Komin eru á markað hér blöð og
stílabækur úr endurunnum pappír.
Kjartan Kjartansson hjá ritfanga-
deild Pennans sagði að endurunninn
pappír í vinnu- eða stílabókum hefði
komið á markað hér í haust og selst
illa. Krakkarnir hefðu kallað þetta
„græningjabækur" og þótt lítið til
þeirra koma. Sennilega hefði þurft
að kynna þessar vörur betur en gert
var. En eftir kynningu á endurunn-
um pappír í sjónvarpi fyrir stuttu
hefði áhugi fólks verið vakinn. Hann
sagði að þessi pappír væri dekkri,
en í honum væru ekki klórsambönd
eins og í hvíta pappírnum og hann
ylli ekki skaða í náttúrunni.
Kjartan sagði að pappírsvörurnar
kæmu aðallega frá Þýskalandi en
þar er mikil áhersla lögð á fram-
leiðslu á vörum úr endurunnum
pappír. Gjafapappír úr endurunnum
pappír er einnig kominn á markað
svo og möppur úr plasti sem eyðist
eða brotnar niður í umhverfinu.
í Þýskalandi hafa neytendur rekið
mikinn áróður fyrir nýtingu og end-
urvinnslu og eru endurunnar vörur
sérstaklega merktar svo kaupendur
geti tekið þær fram yfir aðrar.
Hér væri kjörið verkefni fyrir
kennara að vekja athygli barna og
unglinga á pappírsvinnslu og ávinn-
ingi þess að nota t.d. stílabækur og
rissblöð úr endurunnum pappír.
Endurunninn tölvu-
pappír ódýrari
Tölvupappír er talsvert notaður
hér á landi en hann er dýr. Jón Sig-
fússon hjá prentsmiðjunni Odda
sagði að nýlega væri kominn á mark-
að endurunninn tölvupappír. Þar
væri um að ræða tvær gerðir; endur-
unninn óbleiktan pappír og svokall-
aðan blaðapappír sem væri svipaður
dagblaðapappír. Pappír þessi væri
skaðlaus umhverfinu og hann væri
15% ódýrari en hvítur pappír. Einnig
væri hægt að fá endurunninn ljósrit-
únarpappír. Jón vildi að fram kæmi,
að neytendur þyrftu að átta sig á
þeim mun sem er á þessum pappír
og öðrum með tilliti til þess í hvað
nota eigi hann. Hann sagði að fyrir
alla venjulega ritvinnslu væri þetta
prýðisgóður pappír og að hann ætti
að halda sér í áratug eða lengur.
Endurunninn pappír ætti ekki að
nota í skjöl og gögn sem hafa sögu-
legt gildi og eiga að varðveitast
lengi. En fyrir alla daglega notkun
er hann hentugur og hann er ódýrari.
Alþjóðlegur neyt-
endaréttardagur
í dag, 15. mars, er alþjóðlegur
neytendaréttardagur. Neytendavit-
und eflist nú mjög í hinum vestræna
heimi. Neytendur eru sér mjög með-
vitaðir um rétt sinn til heilnæmara
umhverfis, skaðlausra matvæla og
annars viðurværis og ekki síst til
varðveislu og viðhalds auðlinda.
Á síðustu árum hefur komið í ljós
hversu ótæpilega hefur verið gengið
á auðlindir jarðar. Oft hefur iðnaðar-
uppbygging verið framkvæmd meira
af kappi en forsjá og hafa afleiðing-
ar þess komið víða fram, einnig hér
á landi. Ungt fólk í hinum storu iðn-
ríkjum hefur risið upp og barist fyr-
ir endurmati á lífsstíl, viðhaldi auð-
linda og lagt fram bjargráð til að
forða „móður jörð“ frá eyðingu. Hér
á landi er mönnum Ijóst að málin
eru okkur ekki óviðkomandi. Við
erum hluti jarðarbúa og jafn ábyrg
fyrir framtíð jarðar og aðrar þjóðir.
Allt fram til síðustu ára hefur
verið einblínt á aukinn hagvöxt sem
forsendu grósku og uppbyggingar í
efnahagslífi þjóða. Nú er rætt um
nýjar áherslur og nýjar leiðir við
uppbygingu efnahagslífs þjóða
heims, þar sem tekið verður mið af
tengslum heilbrigðs umhverfis og
efnahagslífsins. I framtíðinni verður
stefnt að því að fullt tillit verði tek-
ið til líffræðilegs og jarðeðlisfræði-
legs umhverfis og náttúrulegra auð-
linda. Þessar áherslur munu kalla á
betri tæki og tækni til að mæla og
meta tækniuppbygginu smáa sem
stóra á umhverfið. Við megum
gjarnan taka mið af þessum nýju
áherslum nú þegar teknar verða
ákvarðanir um nýjar stórfram-
kvæmdir í iðnaði á viðkvæmum land-
svæðum.
M. Þorv.