Morgunblaðið - 20.03.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. MARZ 1990
Bij óstakrabbamein:
Bættar lífslíkur — grunn-
rannsóknum að þakka
eftir Helgu
Ogmundsdóttur
í starfi Krabbameinsfélags ís-
lands hefur einkum verið lögð
áhersla á tvennt. Annars vegar
hvaðeina sem lýtur að forvömum
gegn illkynja sjúkdómum og hins
vegar að fítja upp á nýrri starfsemi
sem miðar að vörnum gegn krabba-
meini í einhverri mynd þess og ekki
hefur verið sinnt af öðrum hér á
landi. Þær nýjungar sem hrundið
var af stað í kjölfar þjóðarátaks
1986 voru einmitt í þessum anda:
Hafín var heimahlynning, sem hefur
að markmiði að hlúa að krabba-
meinssjúklingum á heimilum sínum
og sett var á stofn rannsóknastofa
í sameinda- og frumulíffræði sem
hér verður sagt frá. Markmiðið með
stofnun rannsóknastofunar var að
þar yrðu stundaðar grunnrannsóknir
á eðli krabbameins. Er þetta fyrsta
rannsóknastofan hérlendis sem
leggur stund á tilraunavísindi án
þess að vera í tengslum við Háskóla
Islands eða aðra opinbera stofnun.
Þar sem rannsóknir miða að því að
auka þekkingu geta krabbameins-
rannsóknir eðli sínu samkvæmt tal-
ist til forvamarstarfs.
Húsnæði rannsóknastofunnar var
innréttað á fyrstu mánuðum ársins
1987 í kjallara húss krabbameinsfé-
lagsins við Skógarhlíð 8 og varið
til þess hluta af því fé sem safnazt
hafði í þjóðarátaki 1986. Ýmsir
aðilar veittu styrki til kaupa á tækj-
um: íslenzkir aðalverktakar, kvenfé-
lagið Hringurinn, Eggert V. Briem,
Vísindasjóður íslands og Minningar-
sjóður Bergþóru Magnúsdóttur og
Jakobs Bjamasonar. Rannsókna-
stofan var formlega tekin í notkun
4. marz 1988 en tækjavæðingu var
0DEXIQN
léttir ykkur störfin
APTON-smíðakerfið
leysir vandann
Svört stálrör
Grá stálrör
Krómuð stálrör
Álrör - falleg áferð
Aflargerðirtengja
Við sníðum
niður eftir máli
LANDSSMIÐJAN HF.
Verslun: Sölvhólsgötu 13
Sími (91)20680
TIlSÍGURS
kJÓÐARÁTAK
GEGN KRABBAMEINI
31. mars -1. apríl 1990
lokið síðari hluta árs 1988. Telja
má að fyrstu tvö árin hafi verið tími
uppbyggingar og þróunar bæði að
ytri búnaði og aðstæðum og í starf-
semi. Rannsóknastofan telst nú full-
mönnuð í bili, en fast starfsfólk er
nú sem hér segir: forstöðumaður
(sem er læknir með sérmenntun í
ónæmisfræði), sameindaerfðafræð-
ingur, þrír líffræðingar og tveir
meinatæknar. Auk þess hafa nemar
unnið að rannsóknarverkefnum til
BS- prófs og útlendir skiptinemar
dvalizt hér nokkrar vikur í senn.
Þegar fyrirhuguð starfsemi rann-
sóknastofunnar var kynnt við opnun
hennar (sjá Heilbrigðismál, 1. tbl.
1988, bls. 32) var lögð áherzla á
að aðstæður til krabbameinsrann-
sókna væru að mörgu leyti sérstakar
hérlendis, t.d. vegna góðrar heil-
brigðisþjónustu, hæfilegs fólksfjölda
og þess hve fólk er hér yfírleitt fúst
til samvinnu vegna rannsókna. Þessi
atriði hafa reynzt rétt og hafa sýna-
safnanir gengið mjög vel en söfnun
sýna í svonefndan lífsýnabanka er
annar meginþátturinn í starfsem-
inni. Nú eru til á rannsóknastofunni
sýni frá u.þ.b. 1.200 einstaklingum.
Þar af eru sýni frá rúmlega 500
vegna rannsókna á brjóstakrabba-
meini, u.þ.b. 700 sýnum hefur verið
safnað án tillits til ákveðins sjúk-
dóms og auk þess var á sl. sumri
safnað sýnum frá 200 manns vegna
samvinnuverkefnis 10 Evrópulanda
um orsakaþætti magakrabbameins.
Sú rannsókn var fyrsta erindið sem
okkur hefur borizt um þátttöku í
slíkum fjölþjóðaverkefnum og búast
má við að framhald verði á slíku
þegar farið verður að kynna þennan
islenzka lífsýnabanka eftir 1-2 ár.
Sett hefur verið reglugerð fyrir
lífsýnabankann og eru þar ákvæði
til að tryggja trúnað og rétta með-
höndlun og notkun sýnanna. Haldin
er skrá yfír sýnin í tengslum við
krabbameinsskrá KI.
Gmnnrannsóknirnar, sem eru
hinn meginþáttur starfseminnar,
beinast aðallega að tveimur við-
fangsefnum: Annars vegar bijósta-
krabbameini og hins vegar virkni
og starfsemi svokallaðra dráps-
fruma. Drápsfrumur teljast til hvítra
blóðkorna (eru u.þ.b. 2% þeirra) og
HLJOÐKUTAR OG
PÚSTRÖR
frá viðurkenndum fram-
leiðendum í Ameríku og
Evrópu í flestar gerðir
bíla, t.d.:
* TOYOTA
* FORD SIERRA
* MAZDA
* FIAT
* MITSUBISHI
* SUBARU
* O.FL.O.FL.
GÆÐAVARA - G0TT VERÐ
PÓSTSENDUM
Opið laugardaga kl. 10-13
Bílavörubúóin
FJÖÐRIN
Skeifan 2 simi 82944
tilheyra vamarkefí líkamans gegn
sjúkdómum. Þær draga nafn af þeim
eiginleika sínum að geta drepið
aðrar frumur við snertingu og bein-
ist virkni þeirra helzt gegn frumum
sem eru afbrigðilegar, t.d. smitaðar
af veiru eða illkynja. Það er þess
vegna skiljanlegt að þessar frumur
hafí verið áhugavert viðfangsefni
krabbameinsrannsókna. Meðal ann-
ars hefur komið í Ijós að virkni
þessara fruma er oft skert hjá sjúkl-
ingum með hvítblæði og það sama
var upp á teningnum í hópi
íslenzkra sjúklinga með illkynja
sjúkdóm í beinmerg, svokölluð merg-
frumuæxli. Ekki er vitað hvort skert
virkni drápsfruma í slíkum tilvikum
er afleiðing sjúkdómsins eða e.t.v.
meðferðarinnar eða hvort léleg
starfsemi drápsfruma kunni í ein-
hveijum tilvikum að eiga þátt í til-
urð illkynja sjúkdóma. Þá er einnig
óvíst hvort hlutverk þessara fruma
er eingöngu að drepa aðrar frumur
þar eð vísbendingar eru um, að
þær geti e.t.v. haft áhrif á vöxt og
starfsemi annarra fruma. Þessi tvö
atriði höfum við verið að athuga og
erum með því að komast nær skiln-
ingi á starfsemi og virkni þessara
fruma í heilbrigðum og sjúkum.
Rannsóknirnar á bijóstakrabba-
meini hafa verið unnar í samvinnu
við Rannsóknastofu háskólans í
frumulíffræði. Bijóstakrabbamein
hefur löngum verið talið ættlægt í
sumum fjölskyldum og víðtækar
rannsóknir krabbameinskrárinnar á
ættum kvenna sem hafa fengið
bijóstakrabbamein hafa staðfest
þetta. Með því að velja til rannsókn-
ar ættir þar sem er að finna fleiri
sjúklinga með bijóstakrabbamein en
gengur og gerist er vonast til að fá
vísbendingar um einhveija þá þætti
sem valda því að bijóstakrabbamein
verður til. Verið er að athuga hvort
breytingar eða afbrigði í tilteknum
erfðavísum sýni tengsl við bijósta-
krabbamein. Til þess eru fyrst rann-
sakaðar breytingar sem verða á
krabbameinsæxlunum. Þessar rann-
sóknir eru komnar það áleiðis að
m.a. hefur fundizt að í sumum
æxlunum hefur tapazt erfðavísir
sem vitað er að hamlar á móti
Helga Ögmundsdóttir
„ Grunnrannsóknir
beinast eingöngu að
því að leita að nýrri
þekkingu. Það liggur í
hlutarins eðli að oft er
erfitt að segja fyrir um
árangur en ef ekkert
er gert verður hann
örugglega enginn.“
æxlismyndun. Einnig eru gerðar
rannsóknir á frumustarfsemi og leit-
að að afbrigði í hegðun frumanna
sem gæti tengzt tilhneigingu til
æxlismyndunar og er hér verið að
fylgja eftir niðurstöðum rannsókna
sem gerðar hafa verið í Englandi.
Þar hafa verið athugaðir ættingjar
sjúklinga með bijóstakrabbamein,
en einungis hefur náðst til mjög
fárra ættingja hvers sjúklings. Hér
á landi gefst einstakt tækifæri til
að kanna hvort hér er raunverulega
ættgengt fyrirbæri á ferðinni og
eru rannsóknir komnar vel á veg í
einni ætt.
Fyrstu niðurstöður þessara rann-
sókna á bijóstakrabbameini hafa
verið kynntar á ráðstefnum. Mark-
miðin með þeim eru m.a. að komast
nær því hvort um arfgengan orsaka-
þátt eða -þætti er að ræða. Ennfrem-
ur væri æskilegt að geta fundið þá
einstaklinga í þessum ættum sem
eru líklegir til þess að fá sjúkdóm-
inn. Þannig gæti forvarnarstarf
orðið markvissara, líkt og reynt er
að finna þá sem eiga á hættu að fá
hjarta- og æðasjúkdóma með mæl-
ingum á blóðfítu og beita síðan ráð-
leggingum um mataræði eða lyfja-
meðferð í samræmi við niðurstöður.
Grunnrannsóknir beinast ein-
göngu að því að leita að nýrri þekk-
ingu. Það liggur í hlutarins eðli að
oft er erfítt að segja fyrir um árang-
ur en ef ekkert er gert verður hann
örugglega enginn. Afraksturinn er
aukin þekking, oftast litlir þekking-
armolar hveiju sinni, sem komið er
á framfæri með erindaflutningi á
ráðstefnum og í greinum í fagtíma-
ritum. En margt smátt gerir eitt
stórt og þegar þekkingarbrotin safn-
ast saman úr ýmsum áttum leiðir
þessi starfsemi af sér skref til fram-
fara. Oft hefur hlotist af grunnrann-
sóknum ýmislegt gagn eða árangur
sem var með öllu ófyrirséð við upp-
haf þeirra. I þessu sambandi er
gjarnan tekið dæmi af ýmiss konar
tækninýjungum sem sprottið hafa
óbeint af geimrannsóknum. í læknis-
fræði má nefna að framfarir í með-
ferð við of háum blóðþrýstingi eru
að verulegu leyti til komnar vegna
niðurstaðna grunnrannsókna í lífeðl-
isfræði. Allar krabbameinsrann-
sóknir fela í sér það lokamarkmið
að þær kunni að leiða til framfara
í forvörnum, greiningu eða meðferð.
Á málþingi um bijóstakrabbamein
sem haldið var í Reykjavík í febrúar
sl. var einmitt bent á að verulega
bættar lífslíkur kvenna með bijósta-
krabbamein á síðustu árum eru ekki
sízt grunnrannsóknum að þakka.
Rannsóknastofa Krabbameins-
félags íslands í sameinda- og frumu-
líffræði hefur notið fjárhagslegs
stuðnings frá mörgum aðilum. Ýms-
ir voru þegar nefndir að ofan, en
auk þeirra hafa lagt okkur lið:
Rannsóknasjóður Háskóla íslands,
Sjúkrasjóður Verkalýðsfélagsins
Dagsbrúnar, Sjúkrasjóður Verslun-
armannafélags Reykjavíkur, Lands-
banki íslands, rannsóknir í kvenna-
fræðum, og síðast en ekki sízt Sin-
fóníuhljómsveit íslands, sem hélt
eftirminnilega styrktartónleika í
júní sl. ásamt Kristjáni Jóhannssyni,
söngvara, en hann átti frumkvæðið
og fékk til liðs við sig tvo ágæta
listamenn frá Ítalíu. Allir þessir
aðilar eiga miklar þakkir skildar.
Höfíindur er forstöðumaður
rannsóknastofu
Krabbameinsfélags íslands í
sameinda- og frumulífffæði.
Móttökumar sem
ungir læknar fá
eftir Ólaf Þór
Ævarsson
I tilefni af grein í Morgunblaðinu
8. marz 1990 vegna hækkunar á
gjaldskrá yfír lækningaleyfi vil ég
senda hér nokkrar línur frá Svíþjóð.
Undirritaður er læknir í sémámi í
Gautaborg. íslenskir læknar hafa um
árabil sótt nálega alla sérmenntun
sína erlendis. Þetta hafa þeir gert á
eigin kostnað og án tækifæris til
námslána, knúnir áhuga á fræðun-
um. Greinilegt er þegar menn velja
sérfræðigrein að oft er haft að leiðar-
ljósi hvaða þekkingu vanti og hvað
komi að mestum notum fyrir íslensku
þjóðina.
Þannig hafa íslenskir læknar aflað
sér þekkingar og þjálfunar á sífellt
nýjum sviðum og er nú orðið sjald-
gæft að sjúklingar þurfí að takast á
hendur kostnaðarsamar ferðir til
meðferðar erlendis. Kostnaður ríkis-
ins af þessari menntun er enginn á
meðan nágrannaþjóðir reka fram-
haldsmenntun sinna lækna með
ærnum kostnaði. íslenskir læknar
hafa í þessu sambandi flust utan og
oft hafa tekið við flutningar á 1-2
„I sjálfu sér eru það
ekki upphæðirnar sem
eru áhyg-gjuefnið held-
ur það viðmót og hug-
arfar sem felst á bak
við þessa margföldu
hækkun.“
ára fresti þegar út er komið. Slíkir
flutningar eru kostnaðarsamir ekki
eingöngu fjárhagslega en einnig fé-
lagslega. Allt þetta Olafi Ragnari að
kostnaðarlausu.
Ekki ætla ég mér að kvarta undan
þessum aðstæðum frekar en starfs-
félagar mínir því slíkar kvartanir
heyrast sjaldan. Menn telja þetta
óumflýjanlegan þátt í að afla góðrar
starfsþjálfunar. Varla er þetta ein-
göngu eiginhagsmunahyggja því
ekki er starfsþjálfun og reynsla
metin að verðleikum í launakerfi
Ólafs Ragnars. Við ákvörðun launa
en nýkominn læknir ekki spurður um
doktorsgráðu eða önnur próf heldur
hvort hann hafi greitt sérfræðinga-
leyfíð. Flestir íslenskir læknar í
sérnámi erlendis ráðgera að snúa
heim að námi loknu. En raunveruleg
laun flestra lækna á íslandi í dag
eru ekki sérstaklega áhugavérð
nema menn geti unnið mjög mikla
yfirvinnu. Þetta vita ungir læknar
vel þrátt fyrir ranghugmyndir Ólafs
Ragnars um laun lækna. Hann ætti
að vita betur og geta gefið upp rétt-
ari og minna villandi tölur um kjör
meginþorra lækna en hann gerir í
umræddri grein. Það er jú hann sem
greiðir út launin.
Margir íslenskir læknar við störf
erlendis fá ágæt tilboð um framtíðar-
starf á erlendri grund. Oft eru þessi
tilboð freistandi og því mikið
áhyggjuefni að tekið er á móti ung-
um læknum nýkomnum úr námi
með órökstuddri skattpíningu í formi
sérfræðileyfa. í sjálfu sér eru það
ekki upphæðirnar sem eru áhyggju-
efnið heldur það viðmót og hugarfar
sem felst á bak við þessa margföldu
hækkun og kemur einnig fram í
umsögnum og svörum fjármálaráð-
herra.
Uöfundur er læknir í sérnáni í
Gautabörg.