Morgunblaðið - 20.03.1990, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. MARZ 1990
39
Minning:
Oskar Illugason
nöfn ýmissa annarra sem geta sér
frægðarorð. Má þar nefna Ólaf
Friðriksson, ritstjóra, Vilhjálm S.
Vilhjálmsson, blaðamann, Valdimar
Þórðarson, Samvinnuskólanema,
síðar einn umsvifamesta kaupsýslu-
mann Reykjavíkur, félaga Silla
(Sigurliða Kristjánssonar). Hendrik
er skráður stúdent í félagsmanna-
tali þessu. Hann er númer 25. Sein-
astur þeirra félagsmanna sem
skráðir eru, Ottó N. Þorláksson,
telst númer 63. Þannig má segja
að þeir feðgar hafi verið meðal
meginstoða og útverðir félagsins.
Af félagsmönnum Áhugaliðs alþýðu
er nú aðeins einn á lífi, Sigurðar
Schram, verslunarmaður, skráður
númer 53 í félagsmannatalið árið
1921.
í fyrstu kröfugöngu verkalýðs-
félaganna í Reykjavík, sem farin
var 1. maí 1923 var Jafet einn af
fánaberum í göngunni. Hann sést
þar í hópi göngumanna og_ hefur
rauða fánann hátt á loft. í hans
augum og annarra frumheija var
fáninn frelsismerki. Um rauða fán-
ann var kveðið í ljóði:
Það svella um þig sigurljóð,
það sveima um þig frægðarljóð,
þú bjarta merki, mikla spá
um mannréttindi og frelsisþrá.
(Þýðing Jón Thöroddsen)
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson
blaðamaður, einn af félögum Jafets
forðum tíð í Áhugaliði alþýðunnar,
segir frá því í grein er hann ritaði
á fjórða áratugnum að Karólína
Siemsen, móðir Jafets, hafi ásamt
séra Ingimar Jónssyni vígt rauðan
fána sem frelsis- og baráttumerki
alþýðunnar í skemmtiför verkalýðs-
félaganna sem farin var í nágrenni
bæjarins sumarið 1922. Var fáni
sá borinn í fyrstu kröfugöngun'ni.
Mér höfðu nýlega borist gamlar og
gulnaðar ljósmyndir, sem_ teknar
voru í skemmtiför þessari. Ég hugði
gott til þess að fá upplýsingar um
þennan atburð og heyra af vörum
Jafets, sem ég vissi að kynni skil á
mörgu frá fyrri tíð. Hafði ég áður
notið greinargóðra lýsinga hans og
margar gulnaðar myndir úr bar-
áttusögu verkalýðs orðið ljósari og
lifnað við frásögn hans.
í Kolagarðsbardaganum eða
Blöndahlsslagnum, en svo voru átök
nefnd er urðu sumarið 1923, kom
Jafet mjög við sögu, þá aðeins 17
ára gamall. Frægt varð er hann
ásamt félögum stökk um borð í
togara, sem verkfallsbijótar höfðu
mannað. Hugðist skipshöfnin halda
til veiða í trássi við sjómenn er ráðn-
ir voru í skiprúm. Verkfallsbijótar
freistuðu þess að koma vatni um
borð í togarann. Var það flutt um
slöngu í geyma skipsins. Jafet tókst
ásamt ungum og vöskum mönnum
að koma í veg fyrir áform verkfalls-
bijótanna. Var skorið á vatnsslöng-
una og þannig komið J veg fyrir
að skipið héldi úr höfn. Töldu sjó-
menn sig hafa unnið frægan varn-
arsigur fyrir tilverknað Jafets og
ungra félaga hans.
I átökunum sem urðu 9. nóvem-
ber 1932 er bæjarstjórnin hóf kaup-
lækkunarherferð sína og verka-
menn snerust til varnar, sem frægt
varð, kom fram það álit lögreglu-
manna að hvað mest hafi borið á
Jafet í hópi þeirra verkamanna er
létu að sér kveða. Jafet er einn
þeirra sem talinn er vera „á mörg-
um stöðum í einu“, segir í skýrslu
lögreglumanns. Annar segist „sér-
staklega hafa tekið eftir Jafet Ott-
óssyni“. Hinn þriðji segir: „Þeir sem
þarna létu mest á sér bera voru
þeir Jafet Ottósson og annar ungur
maður.“ Þá á hann við átökin í
Templarasundi við Góðtemplara-
húsið er reykvískur verkalýður
hratt kauplækkunarárás stjórn-
valda.
Jafet Ottósson sat í fyrstu stjórn
Félags ungra kommúnista. Höfund-
ur þessara minningarorða hefir
aldrei verið félagi í þeim samtökum,
en telur sig skilja og virða afstöðu
þeirra er gengu til fylgis við mál-
stað sameignarmanna. Það er nú
mjög í tísku að sveija af sér komm-
únisma og gera iðrun og yfirbót.
Hafa yfir einskonar Ágsborgaijátn-
ingu villutrúarmanna og þiggja að
launum aflausn og syndakvittun.
Ólíkt var farið Vilhjálmi Stefáns-
syni heimskautafaranum fræga.
Hann var kallaður fyrir rannsókn-
arnefnd McCarthys og spurður um
tengsl sín við kommúnista og kynni
af þeim. Vilhjálmur kvaðst hafa
kynnst mörgum guðfræðingum í
Harvard-háskóla. Sagði hann suma
þeirra hafa staðhæft að Jesús Krist-
ur hafí verið kommúnisti. Ekki féll
það í góðan jarðveg hjá nefnd
McCarthys. Þeir inntu eftir frekari
upplýsingum. Þá greindi Vilhjálmur
nefndarmönnum frá því að allir
eskimóar er hann hefði kynnst á
ferðum sínum um norðurhjara
hefðu verið kommúnistar, en nýver-
ið hefðu þeir kynnst vestrænum
háttum og hefðu nú einhveijir
þeirra hneigst til einkaframtaks.
Félag ungra kommúnista gaf út
málgagn sem hét „Marx“. Á þess-
um árum var slík aðdáun á Karli
Marx í röðum róttækra að þess
voru dæmi að sveinbörn væru skírð
nafni hans. Vestur á fjörðum var
nafnkunnur maður í róttækri for-
ystusveit svo gagntekinn af fræðum
Karls Marx að hann bað prestinn
að skíra nýfæddan son sinn Karl
Marx. Presturinn mun eigi hafa
skilið glöggt hvað við var átt og
ritaði nafnið Marz. Faðirinn leið-
rétti þá misritun í prestþjónustu-
bókinni.
Um það leyti sem ungir kommún-
istar stofna með sér félag og gefa
út málgagn sitt, „Marx“, ritar
Stephan G. Stephansson Kletta-
fjallaskáld í kunningjabréfi: „Ég
fagna öllu sem við einhvern ójöfnuð
berst, jafnvel stéttastríðinu. Það er
vottur um vitkun á því hve fyrir-
komulagið er allt ósanngjarnt með
okkur mönnum.“ Stephan G. Steph-
ansson segir ennfremur: „Ég held,
að hornsteinn sanngjarnari hag-
fræði sé sú mælistika Marx, að
manns-vinnan sé verðmæti hlut-
anna. Sá, sem framleiðir lífsþarfir
okkar, andlegar og líkamlegar, er
eini nýti maðurinn" . . . „En mér
finnst ég vilji öllu vel, sem í áttina
miðar, jafnvel bóta-tilraunum á
stangli, sem ég þykist vita, að ekki
séu nema kák, ef til allra er litið.
Slík fínnst mér leið okkar manna
til að læra að lifa“ ...
Hvað sem menn annars kunna
að segja um kenningar Marx er
eitt víst. Sannast hefír tvennt. Þess
hefir nýlega verið getið að sú kenn-
ing hans hafí sannast áþreifanlega
að auður safnist á fárra hendur og
nefnd um það mörg dæmi. Þá má
nefna forspá Karls Marx um sam-
runa fyrirtækja og stærri og öflugri
samsteypur ríkja og umsvif auð-
hringa.
Áfram skal, áfram skal.
Lyftum fána frelsisroða,
fánann rauða látum boða,
fógnuð, jafnt um fjörð og dal.
Múrar falli, hrynji hallir,
harðstjórn boðum síðsta kveld.
Tendrum nú í hijáðum hjörtum
helgan eld.
Þannig kvað Guðmundur G. Hag-
alín.
Það má telja fullvíst að Jafet og
flestir þeirra sem hófu rauða fánann
á loft og báru sem baráttumerki í
fylkingu verkalýðs hafi litið á fán-
ann sem frelsismerki. Eigi verða
allir kristnir menn sakaðir um mis-
gjörðir, né kross þeirra smáður þótt
fólskuverk mörg hafi verið framin
undir merki hans. Áfram játa menn
kristna trú þrátt fyrir galdrabrenn-
ur séra Páls í Selárdal. Enginn sak-
ar pater Jón Sveinsson (Nonna) um
myrkraverk Jesúíta þótt hann hafi
tilheyrt reglu sem við þá var kennd.
í rauðri baráttusveit hafa einnig
verið stigin víxlspor en einnig voru
þar drýgðar dáðir. Jafet átti sinn
þátt í margri manndáð. Ungir menn
og vaskir skipa sér í sveitir og lyfta
gunnfána sínum hátt á loft. Jafet
Ottósson var einn þeirra er gekk í
hópi hinna fremstu er blásið var til
orustu og boðað fagnaðarerindi um
jöfnuð óg bræðralag. Sé litið yfir
farinn veg sjást sigurmerkin víða.
Afnám fátækralaga og sveitarflutn-
inga. Aukin réttindi. Bættur hús-
kostur. Tómstundir og tryggingar.
Frumheijarnir þekktu þörfina. Þeir
deildu kjörum með alþýðunni.
Við útför Jafets Ottóssonar eru
bornar fram þakkir til hans fyrir
ótrauða baráttu og fánaburð í fylk-
ingarbijósti.
Pétur Pétursson þulur.
Fæddur 8. ágúst 1913
Dáinn 24. febrúar 1990
Okkur systrum langar í fáum
orðum að minnast föðurbróður okk-
ar, Óskars Illugasonar frá
Reykjahlíð.
Það er alltaf erfítt að sætta sig
við að missa einhvern sem manni
þykir vænt um og stundum vill
maður ekki trúa því. Þannig varð
okkur innanbijósts þegar mamma
hringdi og sagði að Óskar væri
dáinn. Ekki hvarflaði það að okkur-
þegar við kvöddum hann síðast að
við ættum ekki eftir að fá að sjá
hann aftur, þó að hann hafi átt við
vanheilsu að stríða í nokkur ár.
Óskar fæddist og ólst upp í
Gamla bænum í Reykjahlíð, sonur
hjónanna Illuga Arinbjarnar Ein-
arssonar bónda og Kristjönu Frið-
riku Hallgrímsdóttur. í Gamla bæn-
um bjuggu fjórar fjölskyldur
samtímis og ólst hann því upp í
stórum hópi frændsystkina, en á
stuttum tíma hafa þau fjögur kvatt
þennan heim.
Ekki varð skólaganga bóndason-
Fædd 31. desember 1898
Dáin 14. mars 1990
Aðeins nokkur fátækleg orð til
að minnast aldraðrar ömmu minnar,
Guðrúnar Stefánsdóttur, sem jarð-
sett verður frá Glerárkirkju á Akur-
eyri í dag.
Hún var fædd og uppalin á
Grenivík við Eyjafjörð en bjó lengst
af með dóttur sinni og fjölskyldu
hennar á Akureyri. Það var þó á
Grenivík sem hún ól sína drauma,
bjó sér heimili með afa mínum,
Einari Guðbjartssyni, og ól sjö börn.
En þar leið hún einnig sma harma
er hún fyrst missti tvö ungaböm,
tvíbura, og síðan afa minn og stóð
ein eftir liðlega þrítug með fímm
börn. Það er ekki að efa að það var
henni erfitt að þurfa að flytja aftur
úr nýbyggðu húsi, senda frá sér
einn son sinn til ættingja í Óíafs-
firði og að flytja inn á heimili for-
eldra sinna og bróður til að geta
séð fyrir sér og börnunum.
Þegar slíkt gerist verður lítuð
úr draumum og harmurinn oft of
þungur til að minnast. Ég finn það
nú hversu fátt ég veit um þessi ár
og yfirleitt um líf ömmu því það
var bæði lítið og sjaldan sem hún
minntist þessa eða nokkurs af sjálfri
sér svo ég heyrði til. Hún sagði
mér hins vegar af og til lítillega frá
afa og einu og öðru sem átti sér
stað meðan hann enn lifði. En það
sem á eftir kom talaði hún ekki um.
Það næsta sem ég þekkti til er eft-
ir að hún var flutt til Akureyrar
og svo er ég fór að muna eftir sjálf-
um mér og amma varð hluti af
minni eigin tilveru, þá búsett hjá
Öldu dóttur sinni á Ránargötunni.
Nú þegar ég skrifa þetta kemur
mér í hug er sagt er að einhver
beri harm sinn í hljóði og mér sárn-
'ar er ég hugsa til þess hversu oft
er talað um það sem einhveija
dyggð því það er tvíbent og hættu-
legt vopn gegn harmi að tjá sig
ekki. Amma bar merki þess allan
þann tíma sem ég þekkti til. Hún
var lokuð, og oft ónóg sjálfri sér,
ófær um að tjá það sem hún byrgði
innra með sér en kenndi oft líkam-
legra kvilla og verkja. Og þegar ég
lít til baka finnst mér sem hún
hafi verið heilsuveil alla tíð, því
þannig þekkti ég hana.
En þó líkaminn gæfí eftir og
amma visnaði öll og væri nú síðustu
árin vart orðin fær um að bera
sjálfa sig uppi, jafnvel með hjálp,
hélt hún ætíð heilli hugsun. Mér
varð oft hugsað til þess er ég heim-
arins löng, aðeins fábrotin barna-
skólafræðsla og einn vetur í svoköll-
uðum Þinghúsaskóla. Annað lærði
hann í skóla lífsins. Óskar tók ung-
ur við búi föður síns ásamt Val-
geiri yngri bróður sínum og bjuggu
þeir félagsbúi alla tíð. Þegar þeir
bræður fluttu úr Gamla bænum
byggðu þeir sér hús í sameiningu
og bjúggum við á efri hæðinni en
Óskar og kona hans, Sigrún Hall-
freðsdóttir, á þeirri neðri.
Óskar og Rúna voru jafnfastir
punktar í okkar tilveru og foreldr-
arnir. Þau voru barnlaus og nutum
við systurnar því góðs af. Við eigum
margar góðar minnmgar um Óskar,
bæði sameiginlega og eins sitt í
hvoru lagi, því honum þótti vænt
um bróðurdætur sínar fjórar. Samt
var sennilega' ein okkar sem náði
best til hans, kannski vegna þessa
að hún er yngst og frekust en senni-
lega þó vegna þess að hún sótti
mest eftir að fara með honum í fjár-
húsin, en Óskar kenndi okkur það
meðal annars, að skepnum þyrfti
ekki síður en mannfólkinu að líða
vel.
sótti hana á Fjórðungssjúkrahúsið
á Akureyri, þar sem hún dvaldist
nú síðustu árin, hversu mikið ósam-
ræmi það er þegar allt er orðið
hrörnuninni að bráð nema hugur-
inn. Hún var þreytt þó hugsunin
væri enn skörp og hennar eina til-
breyting, utan daglegra samskipta
við hjúkrunarfólkið, var að einhver
liti inn. Það var það eina sem var
hægt að gera fyrir hana. Og í huga
mínum breyttist bænin sem hafði
verið hluti af bænum mínum allt
frá barnæsku um að Guð varðveitti
ömmu og gæfí henni langt líf. Ég
fór að biðja Guð að gefa henni líkn,
að leysa hana frá þrautum sínum.
Og nú hefur hún fengið hvild,
komin á tíræðisaldur og verður nú
borin til hinstu hvíldar í kirkjugarð-
inum á Akureyri, þangað sem hún
Að lokum viljum við þakka elsku
frænda fyrir samfylgdina í gegnum
árin.
Dagur líður, fapr, fríður, —
flýgur tíðin í aldaskaut.
Daggeislar hníga, stjðrnurnar stíga
stillt nú og milt upp á himinbraut.
Streymir niður náð og friður,
nú er búin öll dagsins þraut.
(Höf. Vald. Briem)
Kristjana, Matta, Valla og
Gunna Mæja.
hefur oft litið bæði löngunar- og
angistaraugum út um sjúkrahús-
gluggann sem vissi beint að garðin-
um. Já, hún Ifeit þangað ekki bara
löngunaraugum heldur einnig með
angist því þar hvíla nú á undan
henni þijú af þeim fimm börnum
er upp komust sem og tvö tengda-
börn. Það er mótsagnakennt að
amma, sem svo lengi sem ég man
hefur aldrei verið heilsuhraust,
skyldi lifa þijú af þeim fimm. börn-
um sem upp komust. Nú eru aðeins
eftir tveir synir, Matthías á.Akur-
eyri og Þorsteinn á Ólafsfirði, en
Friðrika, Alda og Einar, sem öll
bjuggu á Akureyri, eru fallin frá.
Já, amma er dáin og ég sendi
mínar bestu kveðjur til ykkar í fjöl-
skyldunni heima, þakklátur fyrir
að amma hefur nú fengið hvíld. En
ég er hryggur yfír að vera fjarver-
andi og geta ekki komið til að
kveðja hana hinsta sinni og vera
með ykkur er við biðjum Guð að
umvelja ömmu með miskunn sinni.
En bæn mín og Addýjar hljómar
með ykkarþó hafið skilji okkur að.
Gunnar Rúnar Matthíasson
t
Faðir minn,
SIGURÐUR HARALZ
rithöfundur,
andaðist á Hrafnistu í Reykjavík sunnudaginn 18. mars.
Kormákur Sigurðsson.
t
Innilegar þakkir færum við öllum þeim, er sýndu okkur samúð
og vinarhug við andlát og útför eiginmanns míns, föður okkar,
tengdaföður og afa,
SÉRA TRAUSTA PÉTURSSONAR,
Þórunnarstræti 115,
Akureyri.
*
I
Borghildur Marfa Rögnvaldsdóttir,
Trausti Pétur Traustason,
Sigríður Traustadóttir, Jón Árnason,
Trausti Jónsson, Hólmfríður Jónsdóttir.
t
Innilegar þakkir færum við öllum þeim, er sýndu okkur samúð
og vinarhug við andlát og útför móður okkar, tengdamóöur,
ömmu og langömmu,
SIGRÍÐAR SVEINSDÓTTUR,
Þórunnarstræti 115,
Akureyri.
Borghildur María Rögnvaldsdóttir,
Lovísa Rögnvaldsdóttir,
Ingólfur Rögnvaldsson,
tengdabörn, barnabörn
og barnabarnabörn.
Guðrún Stefánsdóttir,
Akureyri — Minning