Morgunblaðið - 16.05.1990, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVlKUDAGUR 16. MAÍ 1990
Afinælisgangan Reykjavík — Hvítárnes:
Á leið yfir Mosfellsheiði
eftir Tómas
Einarsson
í öðrum áfanga afmælisgöngu
FÍ var gengið frá Rauðavatni að
Miðdal. Við vegamótin sunnan við
Miðdal hefst þriðji áfangi hennar.
Verður haldið áfram eftir gamla
þjóðveginum yfir Mosfellsheiði að
Vilborgarkeldu, þar sem gamli
Þingvallavegurinn og sá nýi koma
saman austast á heiðinni. Þetta er
rúmlega 20 km löng leið.
Líklegt er að þessi leið milli Þing-
valla og Reykjavíkur hafi verið fjöl-
farin frá fomu fari. Hún er greið-
fær, laus við torfærur og víða gátu
menn „skellt á skeið“. Á árunum
1890-96 vom gerðar miklar vega-
bætur á leiðinni og hún gerð vagn-
fær frá Suðurlandsvegi við Geitháls
að Þingvöllum. En þegar von var á
Friðriki 8. konungi til landsins árið
1907 var vegurinn endurbættur
mjög, því farið var með konunginn
austur að Gullfossi og Geysi um
Þingvöll. Þessi „konungsvegur"
verður allur genginn í afmælis-
göngunni í sumar.
Frá vegamótunum liggur leiðin
fyrst upp allbratta brekku og
skömmu síðar er komið að lítilli
dalkvos, sem liggur sunnan við veg-
inn. Þetta er Djúpidalur. Þar er
skjólgott og mun dalurinn hafa ver-
ið grösugur áður fyrr, en það hefur
breyst á síðari áram. 1907 komst
dalurinn á spjöld sögunnar, því á
austurleið áði konungsfylgdin þar
og snæddi hádegisverð. Var slegið
upp miklu veitingatjaldi innst í daln-
um og krásir bornar á borð ásamt
viðeigandi vínföngum. Þar var veitt
Á slóóum
Ferðafélags
íslands
_____________________________
ríflega, svo ríflega, að mörgum
landanum ofbauð braðlið, kannske
mest þeim sem ekki fengu aðgang.
Þegar komið er lengra upp á
brekkubrúnimar austan við
Djúpadal víkkar útsýnið að mun.
Grímarsfell (af sumum nefnt Grim-
mannsfell) blasir við í norðri, Mos-
fellsheiðin er framundan og þar ber
Borgarhóla hæst, en í suðaustri rís
Hengill upp frá sléttlendinu, hömr-
um girtur hið efra. Þar sést hæsti
tindurinn, Skeggi (805 m y.s.). Að
vestan við veginn er lítið stöðuvatn
sem nefnist Krókatjöm. Vegna lög-
unar sinnar hefur hún stundum
verið nefnd Gleraugnatjöm. Sunnan
undir Grímarsfelli liggur alldjúp
dalkvos, sem nær þaðan og lang-
leiðina að Hafravatni. Þetta er
Seljadalur og liggur vegurinn eftir
suðurbrúnum hans. Vestasti hluti
hans nefnist Þormóðsdalur. Dalur-
inn er hlýlegur, grasi vaxinn, enda
var haft þar í seli áður fyrr, eins
og nafnið gefur til kynna. Það sel
var frá Nesi við Seltjörn og sjást
rúsir þess enn. Við svonefndan
Kambhól í miðjum dal eru tóttir af
rétt, sem notuð var á vorin, þegar
fé var smalað til rúnings. Seljadalsá
rennur eftir dalnum og í Hafravatn.
Fremst í honum er Silungatjörn.
Vestan við tjörnina er lítil hæð, sem
heitir Búrfell. Um 1910 fannst þar
gull. Næstu árin var unnið að frek-
ari rannsóknum á svæðinu, grafin
tilraunagöng, sýni tekin og send
utan til rannsóknar og fyrirtæki
stofnuð til frekari framkvæmda.
En þetta rann allt út í sandinn þeg-
ar heimsstyijöldin hófst. Eftir
stríðið vaknaði áhuginn ekki aftur
og gullið bíður því enn í Búrfelli,
kyrrt á sínum stað.
Frá Djúpadal er gatan nokkuð á
fótinn allt að Háamel, sem er á
móts við Borgarhóla vestanverða.
Þar liggur leiðin hæst, um 340 m
y.s. Áður en ráðist var I vegarbæt-
umar, sem fyrr eru nefndar, lá reið-
gatan eftir Seljadalnum endilöng-
um, utan í austurhlíðum Grímars-
fells, um Leirdal og upp á Háamel,
þar sem götumar komu saman. Frá
Leirdal hallar vötnum til norðurs.
Þar eru efstu drög Köldukvíslar,
ársprænunnar, sem rennur um
Mosfellsdalinn fram hjá Gljúfra-
steini, húsi Halldórs Laxness.
Borgarhólar era skammt austan
við Háamel. Þeir era nokkrir talsins
(sá hæsti þeirra 410 m y.s.), auð-
veldir uppgöngu og því sjálfsagt
að leggja smá lykkju á leiðina og
ganga þangað. Af þeim er mikið
útsýni; til Esju og um Kjöl til
Botnssúlna, fjallaklasinn sem um-
lykur Þingvallasveit að norðan og
austan blasir við og þar fyrir sunn-
Tómas Einarsson
„Rétt er að geta þess,
að í maíbyrjun eru
klakabönd víða farin að
bresta, snjór að bráðna
og aurbleyta á flestum
leiðum. Þetta þurfa
göngumenn að hafa
hugfast og vanda vel til
skófatnaðar.“
an taka við Sköflungur, Dyrafjöll,
Hengill, Húsmúli, Vífilsfell og síðan
fjöllin vestan þess allt til hafs.
Þegar vísindamenn fóru að bijóta
heilann um myndun Mosfellsheiðar
og nágrennis, ályktuðu þeir að
hraunið, sem hana þekur hafi kom-
ið frá Borgarhólum. En við nánari
athugun á síðari áram hefur komið
í ljós, að svo er ekki. Borgarhólar
era eldri. Hallast menn að því að
upptök hraunsins séu vestur af svo-
nefndum Eiturhól, sem er austur á
heiðinni. Hóllinn fékk þetta nafn
•vegna þess að þar var oft eitrað
fyrir refi. Um hann liggja mörk
Ámes- og Kjósarsýslna.
Frá Háamel hallar austur af.
Fátt er um kennileiti nærri vegin-
um, en ýmislegt er samt að skoða.
T.d. handaverk gömlu vegargerðar-
mannanna sem era víða sýnileg í
vegarbrúnum, ræsahleðslum og
vörðum. Austarlega á heiðinni, á
sýslumörkum, er tótt af sæluhúsi,
sem eitt sinn hafði hlutverki að
gegna, en er nú fallið og aðeins
minjar um liðna sögu. Örnefni, eins
og Sæluhússbrekka og Þrívörður,
sem er að finna á þessum slóðum
hafa einnig sögur að segja, sem
aldrei verða skráðar.
Eftir umbæturnar á veginum um
síðustu aldamót óx umferð yfir
heiðina að miklum mun. Hestvagn-
ar voru þá komnir til sögunnar,
nokkra síðar reiðhjól og síðast
bílarnir, en fyrsta bílnum var ekið
austur á Þingvöll yfir Mosfellsheiði
sumarið 1913. Til marks um hve
umferðin hefur þá verið mikil, má
geta þess, að um 1920 byggði
danskur maður lítinn veitingaskála
sunnan við Háamel, sem hann
nefndi Heiðarblómið. Ekki er vitað
hvernig þetta fyrirtæki gekk meðan
það var og hét, en þegar bifreiða-
umferð lagðist niður eftir þessum
vegi um það bil áratug síðar var
starfseminni sjálfhætt.
Þegar farið var að undirbúa Al-
þingishátíðina á Þingvöllum sem
haldin var 1930, töldu menn hyggi-
legra að leggja nýjan veg norðar,
þ.e. frá Mosfellsdal til Þingvalla.
Unnið var að þessum framkvæmd-
um á árunum fyrir hátíðina og þá
lagður vegurinn sem allir þekkja.
Gamla veginum var ekki haldið við
og varð hann því fljótlega ófær
bílum. Síðan eru liðin rúmlega 60
ár og komast nú ekki aðrir bílar
þessa leið en öflugar torfærubifreið-
ar. Þetta sýnir og sannar að flest
mannanna verk era forgengileg.
Flestum ber saman um það, er
hafa farið gömlu Þingvallaleiðina,
Hákarlalýsi —
hákarlalifrarolía
eftir Guðrúnu S.
Eyjólfsdóttur
Nokkuð hefur verið fjallað um
hákarlalýsi undanfama mánuði í
fjölmiðlum. Einkum er kvartað yfir
því, að ekki skuli vera heimilt að
kaupa og selja þessa vöra á almenn-
um markaði hér á landi, en á hinum
Norðurlöndunum fáist sama vara í
matvöraverslunum. Af þeirri um-
fjöllun, sem verið hefur, er ljóst, að
nokkuð er á reiki um hvaða vöru
eða efni er að ræða.
Umræddar vörar, sem ekki fást
fluttar inn og seldar hér á landi og
sagðar era innihalda hákarlalýsi,
innihaida hákarlalifrarolíu en
ekki hákarlalýsi. Hákarlalifrarolía
er afurð unnin úr hákarlalýsi með
ýmsum efnafræðilegum aðferðum
og er því ekki hin náttúrulega af-
urð, sem látið er í veðri vaka af fram-
leiðendum og seljendum.
Skal hér leitast við að skýra þetta
og upplýsa um ýmis atriði er málið
varða.
Innflutningur og sala á
hákarlalifrarolíu er
óheimil á Islandi
Snemma árs 1988 var sótt til
Lyfjaeftirlits ríkisins um heimild til
innflutnings og sölu vörategundar-
innar ECOMER á íslandi. Samstarfs-
nefnd skipuð fulltrúum Lyfjaeftirlits
ríkisins, Hollustuverndar- ríkisins,
Landlæknisembættisins og Lyíja-
nefndar ákvað þá að veita ekki slíka
heimild að svo stöddu. Að mati þess-
ara aðila er ekki talið réttlætanlegt
að heimila innflutning og sölu vöra
sem náttúruvöra eða almennrar
neysluvöra meðan grunur Ieikur á,
að skaði geti hlotist af notkun henn-
ar.
Þær upplýsingar, sem lágu fyrir á
þeim tíma, voru einkum frá Svfþjóð
og vora þess eðlis, að fyrrgreind
ákvörðun var tekin. Frá þeim tíma
hafa heilbrigðisyfirvöld hér á landi
fylgst grannt með framvindu málsins
í Svíþjóð og öðram nágrannalöndum
okkar og jafnframt upplýst þá aðila
hér á landi, sem höfðu hug á að
flytja inn og selja vörana, um stöðu
málsins á hveijum tíma.
Ástæður synjunar
Frá árinu 1984 hafa verið á mark-
aði í Svíþjóð vörategundir, sem inni-
halda afurð úr hákarlalýsi, nánar til-
tekið hákarlalifrarolíu. Þessar vörar
hafa veríð markaðssettar með heim-
ild sænskra heilbrigðisyfirvalda sem
„naturmedel", þ.e. sem náttúruvörar
og seldar sem almenn neysluvara.
Þekktust og mest seld þessara vöra-
tegunda er ECOMER.
Frá árinu 1988 hafa komið fram
í Svíþjóð 30—40 skýrslur um alvar-
legar aukaverkanir hjá fólki, sem
hefur notað ECOMER. Þessar
skýrslur um aukaverkanir hafa kom-
ið frá ýmsum læknum víðs vegar í
Svíþjóð, sem starfa óháðir hver öðr-
um.
Þær aukaverkanir, sem um er að
ræða, era exem, lifrarbreytingar,
blóðbreytingar og blóðtappi. Færustu
sérfræðingar Svía á sviði læknis- og
lífeðlisfræði hafa rannsakað mjög
ítarlega öll gögn varðandi þá ein-
staklinga, sem aukaverkanimar hafa
komið fram hjá og er niðurstaða
þeirra, að ekki sé hægt að útiloka
samband á milli notkunar ECOMER
og aukaverkananna. í framhaldi af
þessari niðurstöðu, nánar tiltekið í
janúar sl., tilkynntu sænsk heilbrigð-
isyfirvöld, að ECOMER og nokkrar
aðrar samsvarandi vörategundir
skuli teknar af markaði sem náttúra-
vörur og sala þeirra óheimil.
í Finnlandi hefur varan verið á
markaði um nokkurt skeið og, eru
þarlend yfirvöld að íhuga aðgerðir.
Guðrún S. Eyjólfsdóttir
„Hin „náttúrulega“
vörutegnnd er ekki eins
náttúruleg og látið er í
veðri vaka af framleið-
endum og seljendum.“
í Danmörku og Noregi hefur varan
verið seld án heimildar þarlendra
yfirvalda. Þar er einnig verið að
íhuga aðgerðir.
I þessum löndum hefur sala vör-
unnar verið umtalsvert minni en í
Svfþjóð.
Hákarlalýsi
Hákarlalýsi er unnið úr hákarlalif-
ur og inniheldur umtalsvert magn
af A-vítamíni, en nær ekkert D-
vítamín. Samsetning hákarlalýsis er
nokkuð frábrugðin samsetningu t.d.
þorska- og ufsalýsis, sem innihalda
bæði A- og D-vítamín. Um langan
aldur hefur hákarlalýsi verið notað
fyrst og fremst sem A-vítamíngjafi,
t.d. þar sem sérstök þörf hefur verið
fyrir þetta tiitekna vítamín.
Hákarlalýsi inniheldur einnig svo-
nefnda alkoxyglyceróla, sem er að
finna víðar í náttúranni, t.d. í briósta-
*mjmk* fifúr ‘óg *6eihmérg.* Þ'ar" erú
þessi efni í minna magni og era efna-
fræðilega örlítið frábragðin þeim,
sem eru í hákarlalýsi.
Hákarlalýsi sem „náttúrulyf ‘
Talsverð umræða hefur verið um
notkun á „hákarlalýsi", m.a. við
krabbameini, og er vörategundin
ECOMER oftast nefnd í því sam-
bandi. Það er misskilningur að ECO-
MER innihaldi hákarlalýsi, því varan
inniheldur hákarlalifrarolíu. Há-
karlalifrarolía er afurð unnin úr há-
karlalýsi, þ.e. lýsið er hreinsað og
þétt með efnafræðilegum aðferðum,
A-vítamínið fjarlægt og útkoman
verður hákarlalifrarolía. Hákarla-
lifrarolían inniheldur hlutfallslega
mikið magn alkoxyglyceróla saman-
borið við hið náttúrulega hákarlalýsi
og lítið sem ekkert A-vítamín. Þann-
ig er þessi vara ekki lengur sú nátt-
úralega afurð sem hið hefðbundna
hákarlalýsi er. Alkoxyglycerólarnir
era þau innihaldsefni vörunnar, sem
haldið er fram að hafi örvandi áhrif
á ónæmiskerfi líkamans, örvi mynd-
un hvítra blóðkorna og blóðflagna.
Niðurlag
Það ætti að vera ljóst af því sem
að framan er sagt, að um er að
ræða flókið mál sem því miður hefur
fengið fremur einhliða umfjöllun í
fjölmiðlum fram að þessu. Hin „nátt-
úrulega“ vörutegund er ekki eins
náttúruleg og látið er í veðri vaka
af framleiðendum og seljendum.
Ávinningur af notkun vörunnar er
einnig mjög óljós, ef nokkur, því
ekki hefur tekist að sýna fram á
notagildi hákarlalifrarolíu á trúverð-
ugan hátt. Með hliðsjón af þeim
aukaverkunum sem fram hafa komið
og virðast tengjast notkun ECO-
MER, er talið að of mikil áhætta
fylgi neyslu vörunnar til að heimila
sölu hennar.
Heilbrigðisyfirvöld leitast við að
tryggja með ákvörðunum sínum, að
þær vörar, sem settar eru á markað
sem náttúruvörur eða almenn neyslu-
vara, geti með nokkurri vissu talist
skaðlausar neytanda við venjulega
notkun.
Ilöfíindur er lyfta fræöingur og
starlsmaður Lyfjaeftirlits rikisiits.
__________' Brids______________
Amór Ragnarsson
Bridsdeild Skagfirðinga,
Síðasta reglulega keppniskvöldið hjá
Skagfirðingum var síðasta þriðjudag.
Konfektmeistarar kvöldsins urðu
Bernódus Kristinsson og Sigurður
ívarsson. 24 pör mættu til leiks og var
spilað í 2 riðlum.
Úrslit í A-riðli:
Bernódus Kristinsson —
Sigurður ívarsson 191
Ármann J. Lárusson — Ólafur Lárusson 184
Ingibjörg Grímsdóttir — Þórður Bjömsson 177
Úrslit í B-riðli: Helgi Víborg — OddurJakobsson 130
(188,5 umreiknað) Sigrún Jónsdóttir — Ingólfur Lilliendahl 120
Bernhard Bogason — ViðarÓlason 115
Daði Bjömsson —
Guðjón Bragason 115
Bridsfélag
Kópavogs
Lokið er síðustu keppni félagsins á
þessu keppnistímabili sem var Butler-
tvímenningur.
Úrslit urðu:
1. Ármann J. Lárusson —
Ragnar Björnsson 129
2. Bernódus Kristinsson —
Murad Serdar
3. Ragnar Jónsson —
Sigurður ívarsson
Bronsstigameistari félagsins þetta
starfsár var Sævin Bjarnason og hlaut
hann 432 stig.
2. Magnús Torfason 362
3. Ragnar Jónsson 337
Aðalfundur félagsins verður nk.
föstudag í Þinghóli, Hamraborg 11 kl.
20.00.
Bikarkeppni BSÍ
Skráning stendúr nú sem Jiæst í
Bikarkeppni Bridssambands íslands.
Skráningarfrestur í þessa keppni er til
28. maí, og verða menn einnig að
greiða þátttökugjöldin fyrir þann tíma.
Þátttökugjaldið er hið sama og á
síðasta ári, eða 10.000 kr. á sveit, og
er stefnt að því að greiða 80% þátttöku-
gjaldsins í ferðastyrki, Skráningarsími
' ér sfmi' Bridssambandfeins, 689360.
Jl