Morgunblaðið - 16.05.1990, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. MAl 1990

Með
mprgunkaffínu
Þú manst þú lolaðir að segja
aldrei íirá því að þú „fannst
mig“ í forngripadeild-
inni. .. ?
Blóðblöndun og
bíldhöggvarar
Velvakandi.
Lesandi þinn spyr um ættir Ed-
vards Eriksen, myndhöggvarans
danska, sem átti íslenska móður. í
bók Vilmundar landlæknis Jónsson-
ar, Með hug og orði, birtist grein
þar sem rakin er ætt hans og störf
hans rakin.
Pétur Pétursson, þulur.
Í fyrra hefti bókarinnar segir eft-
irfarandi um ættir Eriksens í kafla
er ber heitið Blóðblöndun og
bíldhöggvarar:
„Nú varð hinn almenni hafmeyj-
aráhugi Reykvíkinga til þess, að
hinn sami borgari heyrir ávæning
af og leggur hlustir við, að
bíldhöggvari sá hinn danski, er Eyr-
arsundsméyna skóp, Edward Eriks-
en, sem furðulega fáir kunna að
nefna, hafi reyndar líka verið
íslenzkur í aðra ætt og meira að
segja í þá ættina, sem öruggari er,
sjálfa móðurættina. Fýsti borgarann
að fá þetta rækilega staðfest, og
var ekki laust við, að hann sæi sig
í anda gera hinum danska vini sínum
við tækifæri kost á að segja í annað
sinn: „Det siges,“ í þeim tón, sem
þá félli að staðreyndum.
Fljótgert var að fá það staðfest,
að ávæningurinn um móðurætt
Eriksens bíldhöggvara var ekki úr
lausu lofti gripinn. í dönskum ævi-
skrám (Bricka) er þjóðerni móður
Eriksens að vísu ekki beinlínis
greint, en sjálft nafnið tekur af öll
tvímæli, því að hún hét Svanfríður
Magnússon, jafnvel eð-inu, aldrei
þessu vant í dönskum texta, ekki
undan stolið, heldur svo mikið fyrir
haft að afla sér þess úr annarri let-
urgerð.
En borgarinn vildi vita betur.
Hver var hún, þessi Svanfríður
Magnússon? Hvaðan af landinu var
hún og hverra manna?
í ljós kom, að þetta vissi enginn
hinna líklegustu manna. Jón biskup
Helgason, sem skrifað hefur heila
bók um íslendinga í Danmörku,
nefnir hana ekki á nafn og ekki
heldur hinn merka son hennar. Þeir,
sem skyldastir voru til að vita deili
á henni, eftir því sem síðar kom í
ljós, þeir Sighvatur Borgfirðingur,
Hannes Þorsteinsson og Páll Eggert
Ólason, nefna hana að vísu allir og
vita, að hún hafði horfið ung til
Danmerkur, en síðan kunnu þeir
ekkert af henni að segja. Fyrir þeim
öllum var hún aðeins nafn eitt. Er
þetta eitt með öðru glöggur vitnis-
burður um það, hve Islendingar
hafa allt til þessa gert sér ótítt um
hafmeyjar.
Lesendur Frjálsrar þjóðar munu
minnast þess, að snemma á síðast-
liðnum vetri (í 7., 8. og 9. tbl. þ.
á.) birtist þáttur af heldur lánlitlum
manni, Jóni Hjaltasyni, silfursmið,
er eyddi ævidögum sínum fyrir og
eftir miðja síðastliðna öld í Stein-
grímsfirði, Breiðafirði og ísafjaröar-
djúpi, illa leikinn af valdamönnum
og ekki að öllu leyti óverðskuldað.
En athvarf átti hann um einn tíma
ævi sinnar á prestheimili vestra og
var þó einkum skjólstæðingur
maddömunnar, sem var fjórða kona
manns síns, er var nærri 25 árum
eldri en hún, drykkfelldur í meira
lagi og allhrumur orðinn, en madda-
man með nokkrum ólíkindum frjó-
söm í sambúðinni, nema nokkuð
hafi til borið um dáleika hennar á
silfursmiðnum, sem mun hvergi
nærri hafa verið grunlaust.
Umræddum presthjónum á
Brekku í Langadal í ísafjarðar-
djúpi, þeim séra Torfa Magnússyni
(fæddur-24. janúar 1786, dáinn 17.
mars 1863) og Ijórðu konu hans,
Kristínu Pálsdóttur (fædd 29. sept-
ember 1810, dáin 28. nóvember
1867) Guðmundssonar frá Fagurey
á Breiðafirði, fæddist hinn 3. dag
febrúarmánaðar 1854 dóttir, er
hlaut nafnið 'Svanfríður Torfadóttir,
enda þótt almannarómur drægi fað-
ernið í efa og muni hafa þótt silfur-
smiðurinn prestinum á allan hátt til
þess líklegri. Hefði óneitanlega ver-
ið fróðlegt að vita, hvort Jón okkar
Hjaltason var aðeins réttur og slétt-
ur klambrari á silfursmíðar eða af-
brigðilega hagvirkur, því að barnið,
sem vafí leikur á, hvemig feðra
skuli, er engin önnur en Svanfríður
Magnússon, móðir hins lístfenga
danska bíldhöggvara, sem haf-
meyna gerði fagurlegast handa
Dönum, en þó einkum til augnaynd-
is gestum þeirra, og nú hefur gold-
ið íslendingum móðemið með því
að verða óbeinlínis að því valdur,
að þeim hefur áskotnazt hin kali-
forníska hafmeyjarmynd í
Reykjavíkurtjörn, og er það ekki
Edvard Eriksen með líkan af
hinni frægu höggmynd sinni.
hans sök, þó að henni líði þar auðsjá-
anlega einhvern veginn ekki vel.
Ferill Svanfríðar Torfadóttur á
íslandi er fljótrakinn. Hún lifði
bernsku sína með foreldrum sínum,
yngst fimm alsystkina, á Brekku í
Langadal, fráleitt við mikinn kost.
Föður sinn, prestinn, missti hún níu
ára og móður sína þrettán ára. Hún
fermdist að Kirkjubóli munaðarlaus
einstæðingur, að vísu eflaust frá
vænu fólki, Guðmundi Ásgeirssyni,
bónda á Arngerðareyri, bróður Ás-
geirs skipherra, og konu hans, Dag-
björtu Sigurðardóttur, sýslumanns,
Guðlaugssonar. Við fermingu er
Svanfríður dável læs, dável kunn-
andi og hegðar sér ágætlega. Árið
eftir er hún komin í vist á ísafirði,
hjá Sófusi Nielsen, verzlunarmanni,
síðar verzlunarstjóra þar og kaup-
manni um langan aldur. Hjá honum
er hún í þrjú ár, en flyzt þá (1872)
af landi brott, að því er virðist ein
síns liðs, til Kaupmannahafnar, og
lýkur þar með sögu hennar á ís-
landi þar til nú.
Eftir ekki langa dvöl í Kaup-
mannahöfn mun Svanfríður hafa
gifzt þar dönskum skósmið, Martin
Eriksen (fæddur 1850, dáinn 1933).
Sonur þeirra, bíldhöggvarinn, fæðist
10. marz 1876. Svanfríður náði sjö-
tugsaldri og dó 1924. Ókunnugt er,
hvað Eriksen gerði úr íslenzku ætt-
erni sínu, nema hvað vitað er, að
hann hefur gert sér far um að halda
óbijáluðu svipmóti nafns móður
sinnar, og segir það að vísu sína
sögu. Með honum sjálfum og beztu
listamönnúm íslendinga á liðnum
tímum er það ættarmót, að sjálfur
er hann stórum minna frægur en
verk hans.“
HÖGNI HREKKVlSI
,, &ARA SPAU&- *

Víkveiji skrifar
Víkverji minnist þess þegar hann
var ungur að árum að fikta
við blaðamennsku ásamt með öðr-
um, sem nú gegnir ábyrgðarstöðu
í fjölmiðlaheiminum, að þeir lentu
í vandræðum vegna frásagnar hér
í blaðinu af framleiðslu á Coca
Cola. Með því að segja frá því hve
mikið sykurmagn væri notað í ein-
hveija blöndu af kóki, þótti fram-
leiðandanum gengið of nærri hinni
leynilegu formúlu um þennan töfra-
drykk, sem alls staðar hefur náð
feiknavinsældum og þykir skapa
„alveg einstaka tilfinningu“.
Þessu gamla ævintýri sló niður
í hugann við lestur auglýsingar frá
Coca Cola, þar sem stendur meðal
annars: „Nýtt frá Coke: Koffeín-
laust Diet-Coke, ef þú vilt halda
vextinum og halda ró þinni.“
Víkveiji velti því fyrir sér, hvað
hefði gerst ef frá því hefði verið
skýrt hér í Morgunblaðinu fyrir
nokkrum áratugum, að með því að
drekka venjulegt kók gætu menn
bæði tapað vextinum og ró sinni!
Er unnt að skilja auglýsinguna frá
Coea Cola á annan veg?
Kosningabaráttan tekur á sig
ýmsar myndir. Meðal annars
var þeirri ábendingu komið á fram-
færi við Víkveija, að í útvarpsþætt-
inum „Á dagskrá" þriðjudaginn 8.
maí hefði ölvunarakstur og hertar
reglur gegn honum verið til um-
ræðu . I þáttinn hefði Ragnheiður
Davíðsdóttir hringt, en hún er með-
al annars formaður Nýs vettvangs,
og talað um nauðsyn þess að settar
yrðu strangar reglur um þau mörk
sem gilda um áfengismagn í blóði.
Ragnheiður hefur auk nýlegra af-
skipta af stjórnmálum látið öryggi
í umferðinni til sín taka.
Viðmælandi Víkveija sagði, að í
útvarpssímtalinu hefði Ragnheiður
skorað á stjórnvöld að hætta að
veita áfenga drykki í móttökum á
vegum ríkisins t.d. í lok funda og
ráðstefna, meðal annars vegna þess
að fólk kætni oft á bílum sínum til
slíkra samkvæma. Tekur Víkveiji
undir þá áskorun.
Þá var Víkveija bent á, að hinn
sama dag og Ragnheiður vakti
máls á þessu í útvarpinu hefði ver-
ið auglýsing frá Nýjum véttVangi
um stjórnmálafund í Breiðholti,
nánar tilgreint í Bjórhöllinni og þar
hefði hin sama Ragnheiður verið
kynnt sem fundarstjóri. Vaknaði
þá sú spurning, hvort fundarmenn
ættu að koma akandi til stjórnmála-
fundar í Bjórhöll?
xxx
Ahaustin er venjulega gripið til
vel skipulagðra aðgerða af
hálfu yfirvalda til að minna menn
á hætturnar í umferðinni. Tengjast
þær viðvaranir upphafi skólaársins
og lækkandi sól. Því miður benda
umferðarslysin undanfarið til þess
að samskonar átak ef ekki meira
þurfi að gera á vorin þegar snjóa
leysir og hlýnar í veðri.
Ráðstafanir til dæmis í Reykjavík
til að stemma stigu við umferðar-
slysum hafa borið gleðilegan al-
mennan árangur. Hitt er ljóst að á
vissum árstímum er herferð um
land allt nauðsynleg til að minna
fólk á hætturnar í umferðinni. Vor-
ið og upphaf sumars er slíkur tími
ekki síðúr én haustið.