Morgunblaðið - 16.05.1990, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. MAI 1990
37
100 ára afinæli:
Guðrún Bergþórs-
dóttir, Borgarnesi
Hundrað ára Borgnesingur!
Það er gleðilegt tímanna tákn og
sómi þjóðarinnar hve langlífi er að
aukast í landinu. Það er vitni um
heilbrigði og skynsamlegt líferni.
Nú hefur einn af okkar ágætu
Borgfirðingum stigið þetta mikla
skref.
í fljótu bragði minnist ég ekki að
hafa heyrt talað um, að neinn hafi
lifað svo langan dag í Borgarfirði
fyrr. Guðrún Bergþórsdóttir er fædd
á Brennistöðum, dóttir hjónanna
Halldísar Guðmundsdóttur og Berg-
þórs Bergþórssonar. Þau bjuggu
lengst á Olvaldsstöðum í Borgar-
hreppi og ólust börnin þar upp. Hún
flutti til Borgarness með Þorkeli
Guðmundssyni frá Jafnaskarði.
Hann var mest sjálfmenntaður ágæt-
ismaður. Tíminn var alltaf naumur
til lestra, þess vegna var spurt: „Er
bókin góð“? Afþreyingarbækur voru
ekki til og aldrei heyrði ég þetta ljóta
orðatiltæki: „Að drepa tímann.“ Þor-
kell setti upp smáverslun í Borgar-
nesi, vann nótt og dag ef með þurfti,
mjög ábyggilegur og duglegur. Frá
honum segir meira í grein sem kom
í Morgunblaðinu 19. maí 1985, þegar
Guðrún Bergþórs var 95 ára.
Þau Guðrún og Þorkell eignuðust
tvær efnilegar dætur, sem hlutu
ágætis uppeldi og menntun og reynd-
ust þar eftir. Guðrún Lilja fór í hjúkr-
unarfræði og vann við það í
Reykjavík. Missti manninn eftir
stutta sambúð, ól upp son þeirra, sem
er sálfræðingur. Hún bjó í Reykjavík
og vann þar til fyrir örfáum árum,
þegar hún missti heilsuna og getur
nú ekki einu sinni talað í síma við
móður sína á 100 ára afmælinu. Það
er mikil sorg. Hin dóttirin, Þórdís,
varð íþróttakennari, en giftist Kristj-
áni Fjeldsted og býr í Feijukoti.
Húsið þeirra Þorkels og Guðiúnar
var eitt hið veglegasta í þorpinu í
þá tíð, svo sem þeirra var von og
vísa, á besta stað, við aðalgötuna,
en byggt með það fyrir augum að
verða líka læknisbústaður. Héraðs-
læknirinn, Þórður Pálsson, flutti
strax á neðri hæðina. Þar var geng-
ið beint inn, engar tröppur. Hús-
bændurnir byijuðu búskap á efri
hæðinni, einnig ungur skólastjóri,
Magnús Jónsson, sem byggði nokkr-
um árum síðar fallegasta húsið í
Borgarnesi, „Sparisjóðinn". Svo voru
þvottahús og geymslur í kjallara eins
og gengur.
Að ósk og eftir fyrirsögn læknisins
var svo byggt við norðurgafl húss-
ins. Þar fékk hann stofu og apótek.
Þá var liðinn tugur af öldinni.
í stríðsbyijun 1914 lagði Þorkell
niður verslun sína og tók að sér
umsjón með utanbúðarverslun hjá
vinum sínum „Jónunum“, ,„Suð-
urfrá“, eins og ég heyrði þessa versl-
un ávallt nefnda. En ritstjórinn Jón
Helgason hefur betri nöfn á taktein-
um, t.d. „Undir Búðarkletti" o.s.frv.
í bókinni „Hundrað ár í Borgarnesi".
Þorkell hefur sjálfsagt álitið, að
með þeirri ráðabreytni, að hætta við
sína eigin verslun, fengi hann meiri
tíma til að hugsa um heimilið. Hann
keypti landspildu milli Beigalda og
Ölvaldsstaða og ræktuðu þau hjónin
hana.
Þau komu sér upp snotru útihúsi
í horni stóra matjurtagarðsins síns,
sem var í brekkunni bak við húsið.
Þar höfðu þau kúna sína og hestinn.
Þar fengu líka samastað tvær kýr,
sem nágrannarnir áttu, svo voru þar
oft kálfar og kvígur að auki. Hænsin
voru höfð fremst í húsinu. Öllu var
þessu vel og fallega fyrir komið og
þó nokkuð ríkmannlega eftir því sem
þá gerðist.
Fuglarnir byggja sér hreiður
handa ófæddum ungum sínúm. Það
gerir líka hyggið fólk. Ég hygg, að
lífshamingja Þorkels og Guðrúnar
hafi verið mest, þegar þau höfðu
eignast dæturnar sínar tvær, sem
voru indæl börn og hafa reynst eftir
því úrvalspersónur alla tíð og eiga
báðár afkomendur.
Því miður dregur oft ský fyrir
hamingjusólina fyrr en varir. Þorkell
Guðmundsson veiktist og dó þegar
dæturnar, augasteinarnir hans, voru
9 og 13 ára. Þá reyndi á, hver mað-
ur bjó í Guðrúnu. Engar tryggingar
eða bætur. Aðeins eitt, að standa
fast í fæturrta og standa sig.
Aldrei hafa mæðgurnar mátt
heyra, að um erfiðleika hafi verið
að ræða. „Hann Þorkeil skildi svo
vel við,“ var viðkvæðið. „Það, sem
hann lánaði mönnum var að borgast
inn á heimilið í mörg ár eftir að
hann dó.“ Svo sannarlega er það
rétt. En það hefur líka verið skilið
vel við margt höfuðbóiið, en erfingj-
arnir sullað öllu niður í rusl og drasl
á stuttum tíma.
Guðrún missti síðan læknishjónin
úr húsinu. Þórður Pálsson dó því
miður, sem fleiri, langt um aldur
fram, og læknirinn sem settist að í
staðinn vildi heldur kaupa hús en að
leigja íbúð. Guðrún flutti með dæ-
turnar á neðri hæðina, en leigði út
loftið og viðbygginguna. Hún hélt
svo sannarlega öllu við. Mæðgurnar
bjuggu í tjaldi á sumrin og heyjuðu
fyrir skepnunum sínum. Það er ynd-
islegt í góðri tíð, en erfitt þegar fer
að rigna þrotlaust og allt verður
rennblautt úti og inni. En nágrennið
hefur verið þeim hlýlegt svo nálægt
æskuheimili Guðrúnar, þar sem
Bergþór bróðir hennar bjó.
Aðeins það eitt, að afla heyja uppi
í sveit og flytja þau niður í Borgar-
nes og koma þeim þar vel og snyrti-
lega fyrir undir veturinn er mikið
átak, en hún var ung og segist alltaf
hafa verið heilsugóð, og fljót hefur
hún verið að vinna og kunnað að
láta lítið fara fyrir því. Þrifnaður og
reglusemi eins og best var á kosið.
Hún var alltaf ein af heldri konun-
um í þorpinu. Alltaf vel klædd, aldr-
ei neitt að flyta sér, alltaf í góðu
skapi, gaf sér tíma til að setjast nið-
ur og rabba. Ekki talaði hún samt
um einkamál sin eða annarra, heldur
um almennar fréttir eða félagsmál.
Því miður var ég ekki í kvenfélag-
inu, en þar var Guðrún driffjöður og
stundum formaður. Þó að ég væri
ekki með henni á félagsfundum fór
það ekki framhjá mér, hve greind
hún var og skemmtileg í tali og lagði
alltaf gott til allra mála.
Um líkt leyti og eldri dóttirin fór
suður til framhaldsnáms giftist Guð-
rún seinni manni sínum, Jóhanni
Magnússyni sparisjóðsstjóra. Þau
eignuðust einn son, sem líktist mjög
foreldrunum og var að allra domi
öðlingspiltur. Hún hefur nú orðið að
horfa á eftir þeim báðum í gröfína
líka og einnig stjúpdótturinni hug-
ljúfu, Unni Jóhannsdóttur.
Leiðir skilja, sumir vita ekki hvers
vegna, en oftast er það vonin um
að höndla eitthvað, sem menn þrá,
sem ræður ferðum. Það eru liðnir
áratugir síðan ég hef komið heim i
Borgarnes, 'nema sem gestur. Fyrstu
árin að minnsta kosti, voru það æði
margir, sem ég þurfti að sjá, helst
allir, en aldrei var ég svo naum fyrir
með tímann, að ég léti það ekki eft-
ir mér að heimsækja Guðrún Berg-
þórs, og alltaf mér til óblandinnar
ánægju. Alltaf fannst mér hún vera
eins, broshýr og höfðingleg og allt
að einu, húsið hennar og heimili.
Fram á tíræðisaldur ræktaði hún
matjurtagarðinn sinn ein, en fjósið
er löngu horfið úr garðshorninu, eins
og önnur slík hús í þorpinu, enda
ekki þörf fyrir kýr eftir að mjólkur-
stöðin tók til starfa, þar sem fæst
nóg af mjólk og besta skyr í heimi.
Eg kom til Guðrúnar fyrir tæpum
tíu árum, þá var hún skemmtileg í
tali og minnug sem fyrr og minnti
mig enn á blóma- og ávaxtastúlkuna
á myndinni, sem ég átti þegar ég
var lítil og skældi út af í viku við
rifuna, sem ég missti myndirnar
mínar í og náði þeim ekki aftur, því
þær runnu niður á milii þilja.
Skapari alheimsins hefur verið
örlátur á mannkosti við Guðrúnu og
nú síðast gefið henni þrek til að
mæta elli kerlingu af sömu reisn og
ástvinamissi og öðrum erfiðleikum
mannsævinnar. Eftir nírætt dreif hún
í því að komast á spítala, þar var
hún fimm klukkustundir á skurðar-
borði vegna stórrar aðgerðar. Morg-
uninn eftir kl. 9 kom yfirlæknirinn
á stofugang og sagði: „Guðrún fer
á fætur og sýnir hvað hún getur.“
Hún gat aðeins mjakað fótunum
fram á við þegar hún steig á gólfið
og það var met, það hafði engum
þeirra, sem gengist höfðu undir
svona aðgerð, tekist í.fyrstu tilraun.
Tveim mánuðum síðar var hún kom-
in í sólarlandaferð með Þórdísi dóttur
sinni.' Að lokinni þeirri ferð tóku
opnir armar og heimili fjölskyldunnar
á móti mæðgunum, allir vildu gera
sitt besta til þess að henni liði eins
vel og kostur væri. Að sjálfsögðu var
hún sem fyrr, broshýr og þakklát,
en innst í sál hennar hljómaði: „Heim,
heim, hve ljúfan heim,“ og heim
komst hún „Guði sé lof“. Þó að íbúð-
in biði hennar mannlaus eru þar
fagrar minningar ljóslifandi um allt,
út í hvern krók og kima, og Guðrún
brosti sínu fallegasta brosi. Dæturn-
ar voru ekki alls kostar ánægðar
með að skilja hana eftir eina í íbúð-
inni, en hún var þar í sínu gamla
góða nágrenni, og get ég þá ekki
stillt mig um að nefna Freyju Bjarna-
dóttur, sem býr hinum megin við
sömu götu. Enda er nú styttra að
Ölvaldsstöðum og Feijukoti, þegar
nóg er af góðum bílum og bílpróf
er jafn sjálfsagt og fermingin, heldur
en þegar farið var á hestum. Enda
mætti mörg dóttirin læra mikið af
Þórdísi í Feijukoti.
Það er engin húsnæðisekla í Borg-
amesi og hefur eiginlega aldrei ver-
ið. Það hefur löngum verið aðals-
merki Borgnesinga að vilja eiga sitt
eigið þak yfir höfuðið á sér og sínum
og kunna að sníða sér stakk eftir
vexti. Ef litlar tekjur, þá lítið hús,
en lífsgleðin engu síðri fyrir það,
engir níðþungir skuldabaggar til að
sligast undir. Það lætur því að líkum,
að mikið hefur verið byggt þar á
síðustu uppgangsárum. Flestir íbú-
arnir, sem eru á góðum aldri, búa nú
í nýtísku eigin húsnæði, en íbúum
fækkar í eldri húsunum; hönd eyði- .
leggingarinnar er þegar farin að
setja klærnar í sum gömlu húsin með
eldi og jarðýtum, en flest standa þau
þó enn með sína sögu og þokka, sem
betur fer.
Skemmtilega viðbyggingin hjá
Guðrúnu Bergþórs, sem Þórður Páls-
son læknir hannaði, stóð síðast auð
og tóm, en hún lánaði íbúðina á efri
hæðinni til þess að eiga eitthvert
gott fólk að nálægt sér. Hún var líka
ákaflega þakklát við unga og elsku-
lega stúlku sem kom til hennar einu
sinni í viku og hjálpaði henni við að
halda heimilinu hreinu og vistlegu,
líkt og það hefur alltaf verið, heimil-
inu sem hún ann. Það vita allir sem
til þekkja, að hún unni hveijum þuml-
ungi af húsinu sínu og lóðinni, sem
von er, svo mikils virði sem hvort
tveggja hefur verið henni á lífsleið-
inni og þar sem hún átti heima næst-
um alla sína ævi.
Fyrir nálægt tveimur árum gafst
Guðrún Bergþórs upp á að búa ein
í húsinu og fluttist á Dvalarheimilið
í Borgarnesi.
Það er alltaf dálítið erfitt að skilja
við æskustöðvarnar, en það er létt
að fljúga til baka og hafa hvort
tveggja í huga samtímis, nútfð og
þátíð. Ég reika um og strýk blöð
tijáa sem horfin hönd gróðursetti eða
hönd, sem gæti sem best sáð góðu
fræi í andans akur, bara ef þjóðin
verður ekki of sein að þiggja það,
svo önnum kafin sem hún er við gler-
hallabyggingar. „Drag skó af fótum
þér, sá staður sem þú stendur á, er
heilagur."
Guðrún Brynjúlfsdóttir
NYBÖKUÐ VINARBRAUÐ
Heimilishorn
Bergljót Ingólfsdóttir
Nýbökuð vínarbrauð
Nýbökuð vínarbrauð, heimagerð
eða úr bakarii, eru góð með kaffinu
svona stöku sinnum. Einhver auð-
veldasta leið til að baka vínarbrauð
er að kaupa smjördeig tilbúið, fletja
svo út og setja krem eða sultu á
að eigin geðþótta. Smjördeig (bútt-
erdeig) er að sjálfsögðu hægt að
búa til heima líka.
Annað deig, með þurrgeri eða
venjulegu, er einnig fyrirhafnarlítið
að eiga við og vel þess virði að
grípa til þegar andinn kemur yfír
mann.
Vínarbrauð 1
250 g hveiti,
150 g smjörlíki,
1 msk. sykur,
1 egg,
50 g þurrger,
1 dl volgt vatn.
Smjörlíki er blandað saman við
hveitið, gerið hrært með volgri
mjólkinni, egginu bætt saman við,
deigið hrært saman eða hnoðað
léttilega. Deigið sett í toppa á bök-
unarplötuna og látið hefast í um
það bil eina klst., kanil stráð yfír
og bakað í ca. 10 mín. við 250°C.
Sykurbráð sett á nýbökuð brauðin.
Vínarbrauð 2
200 g hveiti,
125 g smjörlíki,
1 msk. sykur,
50 g þurrger,
1 egg,
1 dl volgt vatn.
Hveitið sigtað, smjörlíkið sett
saman við ásamt sykrinum og jafn-
að vel. Gerið er hrært út með volgu
I ill I IIIIUIIII I 1111X11 MM S UIKI ■
vatni, gerð hola í miðju deigsins
gerið sett þar í og að síðustu er
þeytt eggið sett saman við, hrært
eða blandað saman án þess að
hnoða. Deigið sett með skeið á
smurða plötu, haft gott bil á milli
og látið standa í um það bil eina
klukkustund áður en bakað er í
10—15 mín. við 250°C. Úr þessu
verða 18—20 stk. Gott er að stijúka
sykurbráð á vínarbrauðin á meðan
þau eru volg.
Vínarbrauðslengjur
4 dl hveiti,
1 'Adl sykur,
1 tsk. lyftiduft,
rifinn börkur af hálfri sítrónu,
150 g smjör eða smjörlíki,
1 egg.
Inn í vínarbrauðin er hægt að
setja sultu, krem, hálfsoðin epli,
rúsínur, sveskjur o.fl.
■ i«a»iu3S2jaiciisait?« mu**&.«*%
Bakaðar vínarbrauðslengjur.
Þurrefnin sigtuð saman, smjör-
inu blandað saman við og sömuleið-
is egginu. Deigið hnoðað saman
og flatt út í þá þykkt sem óskað
er, gerðar úr lengjur sem settar
eru á smurða plötu. I miðja lengj-
una er sett krem, sulta eða annað,
brotið yfír að hluta, penslað með
þeyttu eggi. Bakað í 12—15 mín.
við 175—200°C.
Þvottavélar
Örbylgjuofnar
GœÖatœki fyrir
þig og þína!
SMITH&
NORLAND ,
Nóatúni 4 - Sími 28300
^^terkurog
k-J hagkvæmur
auglýsingamiðill!
fftiragimMafrii)