Morgunblaðið - 27.07.1990, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. JÚLÍ 1990
17
Frá Snorrastefiiu:
Lærði íslenzku án leiðsagnar
- og munar ekki um að setja saman dróttkvæða vísu á forn-íslensku
Einn af fyrirlesurunum á
Snorrastefnu er Olga Alexand-
ersdóttir. Hún segir um áhuga
sinn á forníslensku: „Faðir minn
hét Alexander Smirnickij, hann
lagði stund á ensku og málv-
ísindi en hann var líka rúna-
fræðingur. Þetta þóttu fremur
óhagstæðar fræðigreinar á
Stalínstímanum, þóttu borgara-
legar úr hófi fram. Faðir minn
dó þegar ég var stelpa og bækur
hans birtust fyrst eftir dauða
hans. En ég ólst upp við rúnirn-
ar sem hann hafði rist. Hann
skar út í tré í tómstundum.
í háskóla lærði ég germanska
samanburðarmálfræði. Ég varð
hins vegar snemma fyrir miklum
áhrifum af verkum Steblin-Kam-
enskij um íslensku fornbókmennt-
irnar og mitt fyrsta verk á því
sviði var að þýða Snorra-Eddu.
Steblin-Kaminskij skrifaði formála
og mælti með útgáfunni."
— Hver kenndi þér íslensku?
„Enginn. Ég lærði hana bara
sjálf. Mikið lærði ég þó til viðbótar
í samvinnunni við Kaminskij, en
við þýddum átta bækur saman á
rússnesku: Gísla sögu, Hrafnkels
sögu, Grettis sögu o.fl.
— Er hægt að tala um Kam-
inskij-„skóla“ í Sovétríkjunum?
„Já, það er hægt. Steblin-Kam-
inskij var bæði mikilvirkur og ákaf-
lega frumlegur, skarpskyggn
fræðimaður, en það fer annars
ekki alltaf saman. Hann var líka
sterkur persónuleiki og við sem
vorum nemendur hans reynum
bæði að miðla og þróa kenningar
hans áfram. Það gildir bæði um
Bjerkov sem veitir forstöðu skand-
inavísku deildinni í Leníngrad og
okkur í Moskvu.
Það eru ekki margir sem leggja
stund á norræn fræði í Moskvu,
en þeir eru efnilegir og vissulega
væri öll hjálp sem við getum feng-
ið vel þegin. Það er til dæmis eng-
inn íslenskur sendikennari í Sov-
étríkjunum og við myndum þiggja
samstarf og tengsl af því tagi.“
Fræðin
— Kenningar sovéska fræði-
mannsins Michael Bachtin, ekki
minnst kenningar hans um innri
uppreisnaröfl í bókmenntunum,
hláturinn og hið gróteska, hafa
orðið vinsæl hér vestra. Hvaða
stöðu hefur Bachtin í Sovétríkjun-
um?
„Hann er vinsæll. En meira not-
aður af málvísindamönnum og sov-
éskum bókmenntamönnum en
þeim sem stunda germönsk fræði.
Kaminskij skrifaði einmitt um
þessar kenningar í sambandi við
hugtakið „níð“ í íslendingasögun-
um og gagnrýndi Bachtin fyrir að
tileinka miðaldamönnum hugsun-
arhátt sem þeim var ókunnur eða
m.ö.o. leggja of nútímaleg viðhorf
til grundvallar lestri á fornum text-
um.“
— Um hvað ætlar þú að tala á
Snorrastefnu?
„Það er eiginlega mjög sérhæft.
En ég tek fyrir hugtökin „heiti“
og „kenningar" eins og þau eru
notuð í skáldskaparmálum Snorra
og lýsi því hvernig þessar tvær
tegundir skáldlegra umskrifana
má skilja og skilgreina á nokkuð
Eitt af því sem menn hafa
deilt um í rannsóknum á goða-
fræðinni er hlutverk og staða
fornkonungsins gagnvart þegn-
um sínum. Norski trúarbragða-
fræðingurinn Gro Steinsland
flutti ákaflega áhugaverðan fyr-
irlestur á miðvikudag um goð-
sögnina um „hið heilaga brúð-
kaup“. Þar giftist guðinn jötun-
meynni, hið háa tengist hinu
lága, hið formfasta tengist
óreiðunni. Afkvæmi slíkrar gift-
ingar er hetjan eða konungur-
inn sem rúmar hinar ýtrustu
andstæður og verður afburða-
maður. Goðsögnin um „hið heil-
aga brúðkaup" verður þannig
réttlæting á félagslegum og
pólitískum völdum konungsætt-
arinnar. Ekki voru allir sam-
mála kenningum Gro Steins-
land.
Ulf Drobin var andmælandi Gro
við doktorsvörn hennar í Ósló í
fyrra, hann er prófessor í Stokk-
hólmi og trúarbragðafræðingur.
Hann talaði um deilur fræðimanna
um trúarlegt hlutverk fornkonung-
anna á Snorrastefnu í gær og ég
tók hann tali.
annan hátt en Snorri gerir sjálfur.
Á þann hátt er hægt að varpa
nýju ljósi á orðin og komast nær
merkingu textanna.“
Einangrunin
— Hvaða áhrif hefur þróunin
núna upp á síðkastið og nýtt ferða-
frelsi sovéskra fræðimanna haft
að þínu mati?
„Þetta er í fyrsta sinn sem ég
fer á ráðstefnu í útlöndum. Ég var
ekki í Flokknum og það var ein-
faldlega of erfitt, of auðmýkjandi
og of harðsótt að fá leyfi til að
fara utan til að ég vildi standa í
því. Það gat ekki verið þess virði,
fannst mér. Einangrunin var held-
ur ekki bara bölvuð. Þeir sem voru
að vinna á þessu sviði voru fáir
og þjöppuðu sér saman, sýndu
Hið heilaga konungdæmi
— Hvað felst í hugtakinu „hið
heilaga konungdæmi"?
„Lengi framan af töluðu fræði-
menn um „hið heilaga konung-
dæmi“ og áttu þá við þær hug-
myndir fornmanna að konungurinn
hefði einhverja guðlega eiginleika
sem gæfu honum afl eða mátt til
að hafa áhrif á náttúrufar og
tryggja góða afkomu. Hinn gift-
uríki konungur var bæði maður
og guð, samkvæmt heiðnum hug-
myndum.
Svo kom þýskur fræðimaður,
Beatke að nafni, sem hélt því fram
að allar þessar hugmyndir um hinn
gifturíka guðlega konung væru
hreinræktuð kristni og bara túlkun
þrettándu aldar manna á konungs-
hugtakinu.
I Svíþjóð tók Lars Lönnroth í
sama streng í doktorsritgerð sinni
á sínum tíma, en Peter Hallberg,
sem var andmælandi hans, var
algerlega á öndverðum meiði og
taldi Lönnroth ganga alltof langt
í túlkun sinni.“
Að leika - eða vera
— Er ekki endalaust hægt að
hver öðrum samstöðu, stuðning og
örlæti. En þegar fram í sækir verð-
ur maður náttúrlega að komast
út, verða fyrir nýjum áhrifum, sýna
sig og sjá aðra svo að maður staðni
ekki. Og nú er ég komin af stað.
Næsta vetur ætla ég að vera í
Oxford og þaðan er styttra til Is-
lands en frá Moskvu."
— Þú ert búin að halda á blaði
með dróttkvæðri vísu allan tímann?
Hvað ertu með?
„Það er vísa sem ég orti í gær.
Hún er svona: Þeir í Odda þýddu/
þróttliga lög dróttir/seiðberanda
Snorra/sáttvandir ok kvánir,/þars
á mæta móti,/móðhress blaða
pressir./frumsmiðs Eddu fróðar/
frúr heijuðust með herrum. (Þeir,
sáttfúsir menn og konur, þýddu lög
töframannsins Snorra í Odda. Þar
Ulf Drobin
deila um hvað er kristið og hvað
heiðið í eddukvæðum og drótt-
kvæðum?
Olga Alexandersdóttir
sem á frægri Snorrastefnu — hress
fulltrúi pressur.nar (og) fróðar frúr
börðust með herrum.)
„Jú, en ef litið er á málið út frá
trúarbragðasögu og samanburðar-
trúfræði, höfum við fjölmargar
hliðstæður sem ættu að segja okk-
ur eitthvað. í Japan hefur konung-
urinn til dæmis alltaf verið fulltrúi
guðs, en enginn trúir að hann SÉ
sjálfur guð, eða guðlegur. Engum
hefur nokkurn tíma dottið í hug
að fórna japanska keisaranum til
árs og friðar eins og Snorri segir
í Heimskringlu að Svíar hafi gert
í heiðnum sið. Fólk skilur einfald-
lega á milli hlutverksins og hug-
myndarinnar að baki þess. Kon-
ungurinn var trúarleiðtogi í heiðn-
um sið og hlutverk hans var tákn-
rænt, hann var fulltrúi guðanna,
leiðtogi og fyrirmynd ef vel var.“
— Hlýtur þetta ekki að fljóta
saman í vitund og hugmyndum
fólks?
„Jú, en ekki nema að vissu
marki. Og í vissa átt. Fólk yfir-
færði ákjósanlega eiginleika á
kónginn, kóngurinn gat leikið hlut-
'verk guðsins fyrir fólkinu en guð-
inn getur ekki verið fulltrúi kóngs-
ins eins og Gro Steinsland segir.
Það er ekki hægt að nota bók-
menntatextana eingöngu til marks
um goðsagnir og helgisiði heldur
verður að líta á hið trúarlega sam-
hengi, trúarkerfið sem er við lýði
í samfélaginu sem um ræðir."
— Eru ekki meginheimildir okk-
ar um heiðna trú og goðafræði
einmitt bókmenntatextar?
„Jú, en þá má túlka ákaflega
margvíslega og ræða um rann-
sóknaraðferðir og það hvað þekk-
ing sé — en það er ný umræða."
DK
Trúðu menn að kóngur-
inn væri guðleg vera?
Ulf Drobin talar um trúarhlutverk fornkonunganna