Morgunblaðið - 03.10.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. OKTOBER 1990
Sinfóníuhlj óm-
sveit æskunnar
Fortjaldið sem Picasso málaði fyrir sýninguna á ballettinum Parade eftir Cocteau og Satie.
_________Tónlist____________
Jón Ásgeirsson
Stravinskíj hefur réttilega verið
nefndur rússneskt-franskt-
amerískt t ónskáld og þó ballett-
inn Orfeus sé saminn 1947 í
Bandaríkjunum, hafði hann samið
sína þrjá frægustu balletta, nefni-
lega Eldfuglinn, Petrúsku, og
Vorblótið í París á árunum 1909
til 13. Paul Zukofsky stjórnandi
Sinfóníuhljómsveitar æskunnar
leggur efnisskrá tónleikanna, sem
haldnir voru sl. laugardag í Há-
skolabíó, upp sem undirbúning
fyrirhugaðra tónleika 6. janúar
nk. en þar verður flutt Turangal-
ila sinfónian eftir Messiaen.
Zukofsky leggur út frá því í
efnisskrá, að Debussy, Dukas,
Stravinskíj og Satie hafí haft
mótandi áhrif á Messiaen er hann
var í læri Dukas og eins og Zukof-
sky ritar;
„Setjið ykkur í fótspor nem-
anda í tónsmíðum í París um
1925, sem er á höttunum eftir
fordæmi, sem hann geti fylgt og
Orgelleikari Háteigskirkju, dr.
Orthulf Prunner hélt tónleika í
Kristskirkju sl. laugardag og
flutti verk eftir Franz Schmidt
og Johann Sebastian Bach. Fyrst
á efnisskránni voru þijú verk
eftir austurríska tónskáldið
Franz Schmidt (1874—1939) en
í þeim fræðum var hann nem-
andi Anton Bruckners. Hann var
frábær sellisti og ekki síðri
píanóleikari og gegndi starfi sem
prófessor í píanóleik við Tónlist-
arakademíuna í Vín frá 1910 og
frá 1925 sem skólastjóri. Mikið
orð fór áf honum sem kennara
en á tímum mikilla hugmynda-
fræðilegra umbrota, þóttu
tónsmíðar hans vera of hefð-
bundnar. Eftir hann liggja 4 sin-
fóníur, óperurnar Notre Dame
(V. Hugo) og Fredegundis, órat-
orían Bók hinna sjö innsigla,
kammer- og orgelverk og
skemmtileg vinstri-handar til-
brigði fyrir píanó. Dr. Prunner
lék Tokkötu í C-dúr og tvo sálm-
byggt á. Af ástæðum svo sem
þjóðerniskennd, fagurfræði og al-
mennri lifsskoðun, hafnar hann
þýsku hefðinni með hinum
ríkjandi fyrirmyndum sínum: Ma-
hler, Strauss og e.t.v. Schönberg.
Um hvað stendur valið? Hvert á
hann að snúa sér?“
Svarið má ef til vill finna í
Turangalila sinfóníunni og tón-
leikarnir um síðustu helgi eru
hugsaðir sem forspjallsúttekt á
þeirri þróun sem hófst með De-
bussy.
Fyrsta verkefnið á efnis-
skránni, Síðdegi skógarpúkans,
(1892—94), eftir Debussy er ekki
aðeins fyrsta hljómsveitarverkið
eftir hann sem vekur athygli,
heldur er það af mörgum frgeði-
mönnum talið marka upphaf nút-
ímatónlistar. Það er í raun snilld-
arlega útfærð innrás í þann tón-
heim sem rómantísku tónskáldin
þýsku drottnuðu yfir og í stað til-
finningalegrar túikunar kominn
leikur með blæbrigði. Lærisveinn
galdramannsins, sem Dukas
samdi 1897 er glæsilegt hljóm-
sveitarverk, leikrænt hermiverk,
forleiki eftir Schmidt en tokkat-
an er mjög erfið í flutningi og
var leikur Prunners tilþrifamik-
ill. Sálmforleikimir voru fallega
fluttir.
Fyrir nokkram árum lék dr.
Prunner allar tríósónöturnar eft-
ir J.S. Bach og voru það eftir-
minnilegir tónleikar. Fyrsta
verkið sem hann lék að þessu
sinni eftir meistarann, var tríó-
sónatan (nr. 2) í c-moll. Leikur
Prunners var glæsilegur og einn-
ig í Prelúdíu ,og fúgu í e-moll
(BWV 548) en bæði verkin eru
feikna erfið. Á milli þessara
verka lék Pmnner Schúblersálm-
forleikina en Schúbler var nem-
andi J.S. Bach og gaf út þessa
forleiki rétt um ári fyrr en Bach
lést. Sálmforleikir þessir eru
umritanir úr ýmsum kantötum
og þeirra frægastur er Wachet
auf (Vakni, Síons verðir kalla),
en uppruna eins þeirra (nr. 2,
Wo soll ich fliehen hin) er ekki
vitað neitt með vissu.
sem á sér aðeins hliðstæðu í tóna-
ljóðum eftir Strauss. Bæði verkin
voru ótrúlega vel leikin af ungu
tónlistarmönnunum undir öruggri
stjórn Zukovkys.
Á seinni hluta tónleikanna voru
leiknir tveir ballettar, Orfeus eftir
Orthulf Prunner
Dr. Orthulf Prunner er góður
orgelleikari og sérstaklega í J.S.
Bach, þar sem saman fer
stílhreinn og nákvæmur flutn-
ingur er hæfir hinum mikla
meistara einkar vel.
Stravinskíj og Parade eftir Satie.
Sagt hefur verið um ballettinn
Orfeus að þar hafi Stravinskíj
ekki náð fluginu, þrátt fyrir ein-
staka góða spretti og telja það
eitt þeirra verka sem líklega hafi
fyrir fram verið vígð gleyms-
kunni. Verkið er á köflum erfitt
fyrir flytjendur en var ótrúlega
vel ieikið.
Lokaverkefnið var svo „kúb-
istaballettinn" Parade eftir Satie.
Þeir sem áttu þátt að uppfærslu
ballettsins voru Jean Cocteau er
samdi söguna en kúbistísk leiktj-
öldin voru eftir Pablo Picasso og
undarlega „hornóttur" dansinn
saminn af Leonide Massine. Verk-
ið var uppfært í Monte Carlo árið
1917 og var einn alsheijar
„skandal". Höfundamir voru
ásakaðir fyrir að gera grín að leik-
húsgestum, reyna að innleiða
þýska skopstælingu, á tímum er
Frakkar og fjóðveijar voru í stríði
og voru auk þess kallaðir land-
ráðamenn. Hamagangurinn var
svo mikill hjá ein um gagnrýnanda
að Satie sá sig tilneyddan til að
senda viðkomand dónalegt bréf.
Satie var dæmdur í átta daga
fangelsi, eða eins og stendur í
dómnum, „fyrir ærumeiðingar og
móðgandi athæfi“.
Nú þykir verkið vera hið sak-
lausasta en að efni til fjallar það
um ferðaleikflokk sem samanst-
endur af kínverskum trúð, tveim-
ur akrobötum, lítilli amerískri
stúlku og þremur framkvæmda-
stjórum. Það sem hneykslaði
aðdáendur fagurrar tónlistar var
notkun á ýmsum apparötum, svo
sem sírenu, ritvél og dínamó, auk
þess sem notuð var upptaka á
flugvélagný, léikið á vínflöskur
og sullað í þvottabala. Allt tengd-
ist þetta leiknum í ballettinum,
sem var langt frá þeim fagurleik-
andi limaburði yndislegra ball-
ettmeyja, sem áhorfendur voru
vanir að hafa fyrir augum og
dáðst að.
Það má segja að Parade sé
spásögn um þá fírringu sem var
að halda innreið sína inn í menn-
ingu Vesturlanda, firringu sem
enn er að magnast að marki þess
óhugnanlega í fjölmiðlaæði nút-
ímans og gerir verk eins Parade
að saklausu og jafnvel leiðinlegu
gamaldags gamni, sem hvorki
hneykslar eða er til skemmtunar.
Leikur Sinfóníuhljómsveitar
æskunnar var vel útfærður og
gaman að heyra þennan grallara-
leik eftir Satie. Það sem helst ein-
kenndi leik sveitarinnar var slysa-
laus og vel samvirkur leikur og
glæsilegur hljómur, sérstaklega í
snilldarverkunum eftir Debussy
og Dukas. í Stravinskíj áttu marg-
ir hljóðfæraleikararnir, einleiksst-
rófur, sem þeir skiluðu með ágæt-
um og í heild báru tónleikarnir
þess merki, að vel hafði verið
unnið á þessu haustnámskeiði
Sinfóníuhljómsveitar æskunnar,
undir markvissri stjórn hins göl-
drótta Paul Zukofsky.
Orthulf Prunner
Camerata í Há-
teigskirkju
_________Tónlist____________
Ragnar Björnsson
Serenata Elgars í e-moll op.
20 fyrir strengjasveit er ekki mik-
ið átakaverk frá hendi höfundar,
né heldur að hljóðfæraleikararnir
þurfi að leggja út í miklar æfing-
ar til þess að ráða við það, en
Elgar var jú strokhljóðfæraleikari
og því er Serenatan vel skrifuð
fyrir þessa hljóðfæraskipan. Hún
er einnig hlaðin safaríkum melod-
ium, eða laglínum, sem Elgari
veittist svo auðvelt að framkalla.
Hljómsveitin Camerata er skipuð
ágætum hljóðfæraleikurum, sem
skiluðu sínu hlutverki hljóðrænt
og í anda síðrómantíkurinnar.
Hinir þrír þættir verksins runnu
þó nokkuð fram í sama farveg
hvað hraðaval og framsögn varð-
ar, fallegur en nokkuð litlaus
flutningur. Björn Steinar Sól-
bergsson organleikari skilaði ein-
leikshlutverkinu í fjórða orgelkon-
sert Handels með ágætum og
hljómborðstækni hans hentar vel
orgelkonsertum Hándels, hann
nýtti einnig vel heldur leiðinlegar
raddir orgelsins, þó var erfitt að
bjarga öðrum þættinum með þeim
röddum sem til staðar voru. En
maður hlýtur að spyija, hvers
vegna jafn gróin og gömul kirkja
sem Háteigskirkja er, hefur ekki
fyrir löngu látið það verða for-
gangsverkefni að kaupa orgel sem
sæmir kirkjunni, því við liggur að
móðgun sé við góðan organleik-
ara, sem kirkjan hefur, að bjóða
honum upp á það hljóðfæri eitt
sem nú er. Tónsmíðar eftir Ríkarð
Örn Pálsson hafa ekki verið mjög
algengar á tónleikaskrám fram
að þessu, en verður nú vonandi
breyting þar á. ARK-Diverti-
mento fyrir strengi og slagverk
var frumflutt að þessu sinni. ARK
er í fimm þáttum og í efnisskrá
tónleikanna prentaðar bögur sem
Ríkarður gerði um leið og hann
samdi tónlistina. Gaman væri að
Camerata
birta þessar bögur hér því Ríkarði
virðist láta ljúft að Ijóða, en læt
nægja að hafa eftir fyrstu bög-
una, sem e.t.v. skýrir nokkuð heiti
verksins ARK. Ei skal buga orða
þjark/ eftir tuga stunda
hark/ þetta hugans hrafna-
spark/ hér læt duga að nefna
ARK. Ríkarður virðist kunna að
skrifa og það í ýmsum stíltegund-
um og er það vel. í ARK mætir
maður þessum stíltegundum og
óneitanlega spyr maður hvar mað-
ur sé staddur. Stílhreinastur þótti
mér annar þáttur verksins, Morg-
unlokka, en vel gæti ég trúað að
eitthvað miklu merkilegra eigi
eftir að koma úr smiðju Rikarðs.
Þessum hálf-ensku tónleikum
lauk á léttum strengjum, Simple
Symphony eftir Benjamin Britten.
Örn Óskarsson er nýr og ungur
hljómsveitarstjóri sem, eins og
allir aðrir, þarf að ganga í gegn
um strangan og erfiðan reynslu-
skóla og fá tækifæri til að takast
á við miklu kröfumeiri verkefni
en voru á þessum tónleikum og
að sýna þar hvað í hónum býr.
Vonandi fær hann þessi tækifæri
svo og allir þeir aðrir íslenskir sem
í alvöru hafa lokið þessu hljóm-
sveitarstjóranámi og að ráðsmenn
sinfóníunnar fari loks að skilja
það að starf þeirra stendur á
brauðfótum á meðan ekki eru ald-
ir upp, ekki bara einn, heldur
margir góðir íslenskir hljómsveit-
arstjórar.
Verum minnug þess að hljóm-
flutningsgræjurnar verða aldrei
betri en veikasti hlekkur þeirra er.