Morgunblaðið - 03.10.1990, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. OKTÓBER 1990
Minning:
Guðrún Lilja Þorkels-
dóttir hjúkruimrkoim
Fædd 26. júlí 1914
Dáin 16. september 1990
Merk kona er látin og hennar ber
að minnast. Löngu og erfiðu veikind-
indastríði er lokið með sigri sláttu-
mannsins slynga. Þó má segja með
vissum rétti að dauðinn hafí verið
sem líknandi hönd á hinn sjúka lík-
ama Guðrúnar Lilju Þorkelsdóttur.
En örlögum sínum tók hún af still-
ingu og æðruleysi sem einkenndi
jafnan-líf hennar.
Guðrún Lilja var fædd í Borgar-
nesi 26. júlí 1914. Foreldrar hennar
voru hjónin Guðrún Bergþórsdóttir
og Þorkell Guðmundsson, kaup-
maður í Borgarnesi. Guðrún lifír
dóttur sína og er háöldruð kona —
varð 100 ára í maí er leið. Bæði
Guðrún og Þorkell voru af borg-
firsku bergi brotin og rómuð fyrir
dugnað og myndarskap í héraðinu.
Guðrnn Lilja eða Nunna eins og hún
var jafnan kölluð ólst upp við gott
atlæti og glaðværð ásamt yngri
systur sinni, Þórdísi Fjeldsted, hús-
frú í Feijukoti í Borgarfírði. Þær
systur voru alla tíð samrýndar og
studdu hvor aðra af heilum hug á
lífsleiðinni.
Faðir Nunnu heitinnar, Þorkell,
andaðist langt um aldur fram árið
1926 og var öllum þeim er hann
þekktu harmdauði. Dimmum
skugga var kastað á annars bjarta
æskudaga. En móðir Munnu, Guð-
rún, hélt utan um hag heimilis og
barna með reisn og æðruleysi enda
kunn af dugnaði og fyrirhyggju.
Hún var hin styrka stoð fjölskyldu
sinnar og kostaði kapps um að
koma dætrum sínum til mennta og
virti hug þeirra í þeim efnum í hví-
vetna.
Á unglingsaldri settist Nunna í
Kvennaskólann í Reykjavík. Fljót-
lega komu í ljós frábærir námshæfí-
leikar og notadrjúg samviskusemi.
Hugur hennar stefndi til þess að
leggja hönd á plóg í líknarmálum.
Hjúkrunarkvennaskóli íslands
varð fyrir valinu og þar lauk hún
námi með glæsilegum vitnisburði
árið 1939. Nunna hélt síðan til
Danmerkur og lagði stund á geð-
hjúkrun við St. Hans-hospital í
Hróarskeldu. En meðan hún dvaldi
í Danmörku skall á síðari heims-
styijöldin. Nunna ákvað að komast
sem fyrst heim undan aðsteðjandi
styijaldargný og skyldi allra bragða
neytt. Hún var ein af þeim mörgu
íslendingum sem fóru með Esjunni
1940 í þá ferð sem kennd hefur
verið við Petsamo og var mikil
hættuför. Þær eru ógleymanlegar
lýsingarnar hennar, svo lifandi og
myndrænar, af lífínu um borð í
* Esjunni og af ferðafélögum hennar
á leiðinni norður yfir Svfþjóð til
fínnsku höfuðborgarinnar Petsamo
við Barentshaf. Þeirri borg og
vænni sneið af landi sínu þurfti
finnska þjóðin að fóma í styijaldar-
lok og þótti Nunnu það vera kald-
hæðni örlaganna. Siglingin til Is-
Minning:
Halldóra Guðmunds-
dóttir - Miðengi
Fædd 26. febrúar 1891
Dáin 22. september 1990
Látin er í hárri elli föðursystir
okkar, Halldóra frá Miðengi í Gríms-
nesi. Er hún hér kvödd síðust sex
systkina, sem upp komust af bömum
Katrínar Jakobsdóttur og Guðmund-
ar Sveinbjamarsonar frá Valdastöð-
um í Kjós. Var hún eina stúlkan í
hópnum og hvers manns hugljúfi.
Heimilið á Valdastöðum var stórt
og ríkti þar glaðværð með atorku
og gekk faðir hennar í broddi fylk-
ingar þegar ráðist var í lestur góðra
bóka, enda sagt að hann kynni fjölda
bóka utan að, svo sem Njálu og fleiri
Islendingasögur. Móðuramma
Halldóru var Guðbjörg Guðmunds-
dóttir frá Valdastöðum; var hún
fyrsta lærða ljósmóðirin í Kjósinni
(frá 1848) og föðurætt hennar það-
an. Móðurleggur átti ættir að rekja
til ungrar stúlku frá Moskoti í V-
Skaftafellssýslu, en hraktist undan
Eldunum. Föðurætt Katrínar, móður
Halldóra, var einnig fast tengd Kjó-
sinni, en þeir bjuggu hver eftir ann-
an á Valdastöðum, Hurðarbaki og í
Hvammi (lengst) frá því skömmu
eftir 1500. Móðir Ólafs Narfasonar,
þess er fyrstur þeirra langfeðga bjó
í Hvammi, var dóttir Bjarna Ivars-
sonar Hólm á Meðalfelli, en kona
Ólafs var Sólveig dóttir Bjarna á
Btjánslæk Andréssonar (á Felli,
Guðmundssonar ríka á Reykhólum,
Arasonar) en móðir Sólveigar var
Guðrún (eldri) dóttir Bjöms Guðna-
sonar í Ögri. Guðmundur faðir
Halldóru ólst að mestu upp í Kjó-
sinni, en faðir hans, Sveinbjöm í
Bygggarði, lést innan við þrítugt.
Var hann sonur Guðmundar
(yngra) bónda á Hvítárvöllum Svein-
bjömssonar bónda og kaupmanns á
Ytra-Hólmi síðan sjálfseignarbónda
á Hvítárvöllum, Þórðarsonar. Vora
þeir niðjar Sveinbjamar offícialis í
Múla. Kona Sveinbjarnar í Bygg-
garði var (Petrina) Regina dóttir
Jacobs Peter Rist faktors I Reykja-
vík, en hann var sonur kommandör-
kaptajn (í danska flotanum) Jonas
Rist.
En sú ætt auðrakin til Nördlingen
í Bayern (á 16. öld).
Nítján ára gömul giftist Halldóra
uppeldisbróður sínum og frænda,
Benedikt Einarssyni kennara, verk-
smiðjustjóra (á Álafossi) en lengst
af bónda. Var Benedikt hinn mæt-
asti maður og orðlagður kennari.
Þótti t.d. fæmi hans í tungumálum
einstök.
Fyrst bjuggu ungu hjónin að
Hurðarbaki í Kjós en árið 1923
keyptu þau Miðengi í Grímsnesi og
við þann stað voru þau jafnan kennd.
Halldóra og Benedikt voru rækt-
unarfólk í þess orðs víðasta skilningi
og þótti heimili þeirra og búskapur
allur til fyrirmyndar.
Utan heimilis vann Halldóra alla
tíð að félagsmálum og valdist
snemma til forystu. Var hún t.d.
formaður Sambands sunnlenskra
kvenna í 15 ár, en eitt baráttumál
þeirra var stofnun Húsmæðraskóla
Suðurlands á Laugarvatni; svo eg
sérstakur stuðningur við sjúkrahúsið
á Selfossi. Til marks um hve störf
hennar vora mikils metin var hún
sæmd fálkaorðunnii fyrir félagsstörf
árið 1965. Þau Benedikt eignuðust
3 börn, Helgu, sem gift er Kristni
Guðmundssyni, en þau tóku við jörð-
inni af foreldrum Helgu. Búa þar
nú þeirra dóttir og dótturdóttir fé-
lagsbúi; Halldór (látinn 1983),
kvæntan Þórunni Sigurbergsdóttur;
og Guðmund, kvæntan Auðbjörgu
Bjömsdóttur.
Er þetta hið mesta mannkosta-
og sómafólk.
Halldóra var þétt í lund og á velli
og höfðingi í sjón og raun, þótti hún
lík föður sínum um margt.
Verður hún kvödd frá Fossvogs-
kirkju í dag, 3. október, kl. 13.30.
Hvíli hún í friði.
Fyrir hönd systkina minna og
maka.
Ottar Þorgilsson
Hún andaðist á Sjúkrahúsi Suður-
lands 22. september sl. og fer jarðar-
för hennar fram á dag frá Fossvogs-
kirkju.
Hún var fædd 26. febrúar 1891,
dóttir hjónanna Katrínar Jakobs-
dóttur og Guðmundar Sveinbjöms-
sonar bónda á Valdastöðum í Kjós.
Hún giftist 14. júní 1910 Bene-
dikt Einarssyni, bónda og kennara.
Þau fluttust að Miðengi í Grímsnesi
vorið 1923 og bjuggu þar um 20
ára skeið. Þau eignuðust þijú börn
Halldór, Guðmund og Helgu. Þegar
Benedikt og Halldóra hættu búskap,
tóku við búi á Miðengi Helga dóttir
þeirra og tengdasonur, Kristinn
Guðmundssor, þar átti Halldóra allt-
af heima, hjá kærri fjölskyldu, þar
sem hún undi hag sínum vel og gat
í mörg ár starfað mikið að sínum
áhuga- og félagsmálum. Halldóra
gekk í Kvenfélag Grímsneshrepps
og var virkur og góður félagi, var
formaður þess í meira en tvo ára-
tugi. Hún var áhrifaríkur og traust-
ur fulltrúi kvenfélags síns hjá Sam-
bandi sunnlenskra kvenna og var
kosin formaður þess árið 1948 og
gegndi því starfi í 15 ár eða til 1963.
A þessum árum vora örar breyt-
ingar í þjóðfélaginu og mikið starf
að vera formaður SSK í stóra og
dreifbýlu héraði við erfiðar aðstæð-
ur. Halldóra var dugleg og vel gef-
in. Hún trúði því að kvenfélögin í
Árnes- og Rangárvallasýslu, sam-
einuð undir merki SSK gætu komið
mörgum góðum málum fram sunn-
lenskum byggðum til heilla. í skóla-
nefnd Húsmæðraskóla Suðurlands á
Laugarvatni var hún lengi og vann
þar mikið starf.
Fyrsta orlof húsmæðra á Laugar-
vatni var framtak Halldóru og henn-
ar samstarfskvenna áður en frum-
varp til laga var samþykkt frá Al-
þingi um orlof húsmæðra. Á orlof-
sviku á Laugarvatni naut Halldóra
sín vel í hópi húsmæðra á Suðurl-
andi. ' $
Umræður um byggingu sjúkra-
húss á Suðurlandi var stór þáttur í
störfum SSK á stjómarárum hennar
og lagði hún oft mikið á sig til að
stuðla að byggingu nýs sjúkrahúss
á Suðurlandi og að allir skildu vera
sáttir og sameinaðir.
í rúm sex ár hefur hún legið á
Sjúkrahúsi Suðurlands, eftir að hún
lærbrotaði og gat ekki lengur verið
heima hjá fjölskyldu sinni á Miðengi.
Störf Halldóru á Miðengi eru
skráð í sögu SSK og njótum við
þeirra með þökk og virðingu. Hún
var sæmd riddarakrossi Hinnar ís-
lensku fálkaorðu fyrir félagsstörf.
Að lokum þökkum við’ líf og störf
Halldóru í Miðengi og færum börn-
um hennar og öðrum vandamönnum
innilegar samúðarkveðjur.
F.h. stjórnar Sambands sunn-
lenskra kvenna,
Sigríður Th. Sæmundsdóttir
lands var afar áhættusöm og stríð-
andi fylkingar, grárar fyrir járnum,
ógnuðu skipinu.
Við heimkomuna hóf Nunna
hjúkrunarstörf og sinnti þeim með
stuttum hléum allt fram til ársins
1984. Hún vann í Landsspítalanum
1941-1958 og síðar á Heilsuvernd-
arstöðinni. Starfsferill hennar var
langur og farsæll. Þar fór mann-
eskja sem sinnti sínu starfí af alúð
og kunnáttu samfara viðeigandi
alvöra- og tilfinningasemi. Aldrei
var kastað höndum til neinna verka
heldur spurt: „Hvað get ég gert
betur?“
Árið 1947 gekk Nunna að eiga
Gunnar Sigurðsson, sem kenndur
var jafnan við Geysi, var hann náf-
rændi hennar. Foreldrar hans voru
Ingibjörg Eyjólfsdóttir og Sigurður
Jóhannsson í Geysi, vel þekkt sóma-
fólk á sinni tíð. Þær Ingibjörg og
móðir Nunnu vora systkinabörn og
góðar vinkonur. Nunna og Gunnar
eignuðust eitt barn sem er Gunnar
Gunnarsson, sálfræðingur.
Nunna og Gunnar urðu fljótlega
áberandi í menningar- og listalífi
Reykjavíkur. Þau bjuggu fyrst í
Ásmundarsal við Freyjugötu. Þar
blómstraði menningarleg umræða;
haldin voru ljóða- og tónlistarkvöld
að ógleymdum málverkasýningum.
Þau studdu af einurð þá menningar-
legu byltingu eftirstríðsáranna er
ruddi úr vegi gömlum og stöðluðum
hugsunarhætti. Nunna og Gunnar
lifðu og hrærðust í heimi listsköpun-
ar samtíðarmanna sinna. Að sönnu
má segja, að samtíðin vinni að
framtíðinni og er það andstætt þeim
hugsunarhætti að týnast í þátíðinni
og velta sér upp úr frægð hennar.
Fjölmargir listmálarar áttu hauk í
homi þar sem þau hjón voru og
nutu góðs af þeim. Á þessum áram
var ríkjandi afar mikil þröngsýni
og afdalamennska í flestu er listir
snerti — og ríkir að vissu leyti enn
ef vel er að gáð — og fyrir vikið
áttu ungir listamenn i vök að veij-
ast. Nunna og Gunnar vora í fá-
mennum hópi sem þorði að skilja
og standa með nýjum straumum í
hugsun og sköpun á léreftinu. Erf-
iðleikar og andstreymi aga vissu-
lega og meitla mannfólkið og ekki
síst skapandi listamenn. Þessi vakn-
Hig í listsköpun hér á landi var
ekki þrautalaus en hún hefur borið
ríkulegan ávöxt í íslensku menning-
arlífí.
Það var einkar fróðlegt á síðari
árum að hlýða á frásagnir Nunnu
frá þessu merka tímabili í sögu ís-
lenskrar myndlistar og undram
sætti hve faglega hún ræddi um
listaverkin og alúðiega um lista-
mennina.
Eg kynntist þeim hjónum, Nunnu
og Gunnari, þegar á barnsaldri. Þau
bjuggu lengstum í Skeiðarvogi.
Móttökur vora ætíð hlýjar og yfir-
vegaðar. Þar hóf andinn sig upp
yfir dægurþrasið. Heimili þeirra var
eitt það sérstæðasta og smekkleg-
asta sem ég hef komið á. Þar var
ákveðin stefna ríkjandi um alla
hluti, svo hnitmiðuð og fáguð að
unun var af. Listaverkin og ekki
einasta þau heldur innrömmun
þeirra og staðarval innanhúss
ásamt innbyrðis samspili þeirra var
ómetanlegur skóli út af fyrir sig.
Augljóst var að í öllu fór saman
einstök næmni og tilfinning fyrir
stóru jafnt sem smáu. Húsbúnaður
og munir aðrir voru felldir af fá-
dæma smekkvísi inn í heimilið af
tillitssemi við listaverkin. Jafnvel
fataskápurinn var opnanlegt mál-
verk! Það var ætíð forvitnilegt að
fylgjast með þegar ný málverk voru
hengd upp eða aðrar breytingar
áttu sér stað á heimili Nunnu og
Gunnars.
Gunnar Sigurðsson féll frá vorið
1970 og var á besta aldri. Harmaði
Nunna hann mjög og var aldrei söm
eftir andlát hans. Hún dró sig hægt
og bítandi í hlé svo okkur þótti á
köflum jafnvel um of. En það var
einmitt á þessum áram sem ég
kynntist henni á nýjan hátt en áður
og vel þó undarlega hljómi og. Það
var dýrmæt ánægja að sitja kvöld-
stund hjá henni í „galleríinu" (sem
heimilið var) og ræða málin og
umræðan snerist jafnan um mynd-
listina. Það áttu fáir sinn líka í
þeim efnum því svo yfirgripsmikil
var þekking hennar á myndlistinni.
Þó Nunna væri hlédræg og lát-
laus þá átti hún sinn vinahóp sem
hún sinnti af einstakri hlýju og
ánægju. Hún umgekkst fáa út-
valda. Nunna var dul og bar ekki
tilfinningar sínar á torg út. Að vissu
leyti er hún mér ráðgáta. Hún var
sú manngerð er átti til víðsýni og
glöggan skilning á þeim málum er
hún kaus að ræða. Og háttvísi og
næmni gagnvart mönnum og mál-
efnum var við bragðið. Hún var ein
af þeim manneskjum sem fóru sér
hægt í lífínu og var jafn sönn á
ytra sem innra borði. Það er hvetju
orði sannara, að slíkar dyggðir
þurfa að prýða fólk er ber hag ís-
lenskrar menningar fyrir bijósti og
það á kannski ekki síst við um lista-
mennina sjálfa sem vilja vera sann-
ir í listsköpun sinni. Hið innra á
alltaf upptök sín í því ytra.
Ármann Reynisson
Eva María Sævars-
dóttir — Kveðjuorð
Fædd 12. nóvember 1982
Dáin 25. september 1990
Kveðja frá Melaskóla.
Hví var þessi beður búinn,
bamið kæra, þér svo skjótt?
Svar af himni heyrir trúin
hljóma gegnum dauðans nótt.
Það er kveðjan; kom til mín!
Kristur tók þig heim til sín.
Þú ert blessuð hans í höndum
hólpin sál með ljóssins öndum.
' (B. Halld.)
Fyrsta skóladegi á hveiju hausti
fylgir alltaf viss eftirvænting, bæði
hjá kennuram og nemendum. Og
þetta haust var engin undantekn-
ing. Það var ánægjulegt að líta yfír
hópinn sem mættur var til starfa á
ný, að loknu sumarleyfi. Andlitin
hraustleg og glöð og allir pínulítið
stæm og eldri en þegar við kvödd-
umst í vor sem leið. Fyrstu dagana
vora andlitin full af gleði og eftir-
væntingu og tilhlökkunin var mikil
eftir að takast á við ný viðfangs-
efni. En skyndilega dimmdi yfir
hópnum okkar, á andlitunum ríkti
nú óvissa og hryggð þegar okkur
barst sú fregn að bekkjarsystir okk-
ar hefði slasast á leið í skólann.
Þrátt fyrir einlægar bænir okkar
átti Eva María ekki eftir að gleðja
okkur méð nærveru sinni á ný. Þær
era margar minningarnar sem
koma upp í hugann okkar á slík-
um stundum. Eva María var góð-
ur bekkjarfélagi og nemandi.
Hún var glaðlynd og hafði mikla
hæfileika til að semja sögur og
ævintýri og ekki var hæfileikinn
minni við myndskreytingu þess-
ara sköpunarverka hennar. Við
eigum öll eftir að sakna Evu
Maríu úr hópnum okkar. Um leið
og við sendum foreldram henn-
ar, systkinum og ástvinum öllum,
okkar innilegustu samúðarkveðj-
ur, þökkum við Evu Maríu fyrir
góðar samverastundir hér í skó-
lanum.' Minning hennar mun lifa
sem ljós í lífi okkar allra.
Guðrún Sturlaugsdóttir
og nemendur í 3. bekk D.
Vertu sæl, vor litla, hvita lilja,
lögð i jörð með himnaföður vilja,
leyst frá lífí nauða,
ljúf og björt í dauða
lést þú eftir litla rúmið auða.
(M. Joch.)
Börn eru full af lífsgleði og at-
hafnaþrá. Þess vegr.a virðist sjálf-
sagt að þau fái að lifa og dafna.
Raunin er oft önnur. Lítil frænka
okkar, Eva María Sævarsdóttir,
hefur kvatt þennan heim aðeins sjö
ára gömul. Hún var einstaklega
fallegt barn, skýr og tápmikil.
Þegar einstaklingi búnum slíkum