Morgunblaðið - 09.11.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. NÓVEMBER 1990
J
Mannréttindi
eftir Árna Ragnar
Árnason
Þjóðveldið ísland
Af kennurum mínum nam ég
þann skilning á landnámi íslands,
að það hafi byggst vegna ástar
feðranna á fijálsræði og jafnræði.
Fyrir ofríki Haralds lúfu (eða
hárfagra) fluttu þeir af löndum og
óðulum í Noregi út til íslands. Þar
skópu þeir nýtt þjóðfélag reist á
hugmyndum um þjóðríki án lands-.
yfirvalda, _án framkvæmdavalds.
Þjóðveldið ísland, land fijálsræðis
og jafnræðis.
Ekki er láust við að þessi skiln-
ingur sé enn ríkjandi og haldið að
uppvaxandi kynslóðum.
Lýðveldið ísland
Snemma á öldinni varð Island
fullvalda ríki, en var áfram hluti
danska konungsveldisins. Þessi
áfangi náðist eftir langa og
stranga frelsisbaráttu. Undir miðja
öldina var ísland síðan skyndilega
lýst fijálst lýðveldi, þegar Dan-
mörk varð heijum þýsku nas-
istanna að bráð.
Á tímabilinu 1918 til 1944 urðu
hægfara en þó merkar breytingar
á stjórnarfari. Ætla mætti að við
umskiptin frá konungsveldi til lýð-
veldis hafi orðið stökkbreyting í
átt til aukins jafnræðis með þegn-
um landsins. En hvemig er nú
högum háttað í ríki fijálsræðishetj-
anna góðu?
Jafnræði eða valdasöfnun?
Kunnara er en frá þurfi að
segja, að íslendingar láta viðgang-
ast misrétti og mismunun. Grund-
vallarmannréttindi eru fótum troð-
in. Til dæmis á hver Vestfírðingur
þijú atkvæði í hveijum Alþingis-
kosningum miðað við Reykvíkinga
og okkur Reyknesinga.
Öllum sem gjörla þekkja mann-
legar tilhneigingar vita að valda-
misvægi af þessum toga getur
aðeins leitt til mismununar, þ.e.a.s.
misbeitingar valdsins, við umfjöll-
un og ákvarðanir um úthlutun
þeirra gæða sem valdhafarnir ráða
yfir. Auk þess verður græðgi í
meiri völd og þörf til að tryggja
„Viljum við teljast al-
vöru lýðræðisríki, þá
verðum við að hrista af
okkur klafa eigin mis-
réttis. Skerum að rót
mismununar í okkar
fámenna landi.“
valdaaðstöðuna til þess að sífellt
fleiri greinar þjóðarbúsins, sjóðir
og auðlindir, verða settar undir
skömmtunarvald þeirra sjálfra og
hagsmunagæslumanna þeirra.
Mörg einkenni þessara stjórnar-
hátta eru deginum ljósari í stjórn-
arfari og ráðsmennsku með sam-
eiginlega sjóði, svo sem lánsfjár-
sjóði ríkisins, og í sífelldri útþenslu
ráðuneyta og stofnana. Nýjasta
dæmið eru hugmyndir sem sjávar-
útvegsráðherra kynnti á nýaf-
stöðnu Fiskiþingi um Fiskveiði-
eftirÁrnaM.
Mathiesen
Aldamót eru merk tímamót og
ástæða er til að íhuga hver staða
íslands verður þá miðað við síðustu
aldamót. Það er óhætt að segja
að vegna okkar eigin framtaks
hefur margt breyst á þessari öld.
Flest hefur sem betur fer breyst
til hins betra, en þó ekki allt.
Aldamótamenn
Framtakssemi var aðalsmerki
þeirra kvenna og karla sem lifðu
síðustu aldamót og áttu starfsævi
sína í byijun þessarar aldar. Þetta
fólk hefur oft verið kallað aldamót-
amenn og af þeim getum við lært
margt. Þegar engin rafmagnsveita
var til virkjuðu þessir menn sjálfír
og þegar enginn sími var, lögðu
þeir sjálfir síma. Þessir menn gerðu
ekki kröfur til annarra um alla
skapaða hluti. Þeir gerðu hlutina
sjálfír og ætluðust ekki til að ríkið
stofnun.
Af slíkum stjórnarháttum getur
aðeins leitt spilling og sóun, því
hagkvæmni og arðsemi verða ekki
forsendur úthlutunar fjármuna og
auðlinda. Úthlutun verður smám
saman svo allsráðandi að þing-
menn, ráðherrar og stjórnendur
ríkisstofnana skammta einstökum
fyrirtækjum líf og dauða og út-
hluta meira að segja atvinnuleyfum
í formi kvóta, allt án arðsemissjón-
armiða.
Valdinu beitt
Á þingi sitja svo margir fyrir
hin fámennari kjördæmi landsins,
að þau hljóta meirihluta í öllum
þeim nefndum og ráðum hins háa
Alþingis, sem þingmenn þeirra
kæra sig um. Besta dæmið er Fjár-
veitinganefnd þar sem skömmtun-
arárátta slíkra valdsmanna finnur
sjálfan kjamann í tilveru sinni.
Svo fáa fulltrúa hafa fjölmenn-
ustu kjördæmi landsins, að við
„Nú leggst skattbyrðin
þyngst á ungt fólk sem
er að ala upp börn og
koma sér upp þaki yfir
höfuðið. Þessu verður
að breyta.“
gerði allt fyrir þá. Þessari fram-
takssemi er nú orðið mjög ábóta-
vant og hana þarf að glæða.
Nýr aldamótaandi
Við verðum að vekja upp anda
framtakssemi með þjóðinni, nýjan
aldamótaanda. Anda fijálslyndis,
virks markaðar og valddreifingar.
Einungis á þann hátt getum við
skapað ungu hæfileikaríku fólki
atvinnutækifæri við þeirra hæfi, í
ferðamannaþjónustu, rafeindaiðn-
aði eða vinnslu sjávarfangs og eld-
isafurða, það er eina leiðin. Þetta
tekst ekki nema þeir, sem eitthvað
Árni Ragnar Árnason
mótun og framkvæmd veigamikilla
stefnumála á síðari áratugum er
hagur íbúa í þeim landshlutum
hreinlega fyrir borð borinn. Til
dæmis um þetta dugir að nefna
byggðastefnuna með öllum hennar
lánasjóðum og styrkjum og svo
vilja á sig leggja, fái að njóta erfið-
is eins og að skattbyrði dragi ekki
þróttinn úr ungu framtakssömu
fólki.
Tækifæri ungs fólks
Nú leggst skattbyrðin þyngst á
ungt fólk sem er að ala upp böm
og koma sér upp þaki yfir höfuðið.
Þessu verður að breyta því að
þetta unga fólk er að leggja grunn-
inn að framtíð þjóðarinnar og und-
an útgjöldum þeirra verður ekki
vikist. Það verður að gefa ungu
fólki tækifæri til framtakssemi í
atvinnulífinu án þess að það neyð-
ist til þess að vanrækja uppeldi
barna sinna vegna vinnuþrælkunar
'og húsnæðiskaupa.
Húsnæðismál
Við verðum að hætta kollsteyp-
um í húsnæðiskerfinu. Þjóðfélags-
þegnum er og hefur verið stórlega
mismunað eftir því hvenær þeir
hafa sótt um lán hjá Húsnæðis-
ísland um aldamót
fískveiðistjómunina. í báðum þess-
um afdrifaríku málum má réttilega
segja að íbúum Suðurnesja hafi
verið skammtað úr hnefa. Afleið-
ingin er sú að á Suðurnesjum, þar
sem um aldir var eitt af forðabúr-
um þjóðarinnar og aðrir landsmenn
vora ávallt velkomnir að sækja sér
björg í bú, eru fiskveiðar og fisk-
vinnsla nú hverfandi atvinnugrein-
ar.
Suðurnesjamenn hafa á þessu
timabili átt fáa þingmenn og um
áratugi engan í stærsta þing-
flokknum. Við mótun og fram-
kvæmd þessara stónnála hefur
rödd þeirra því ekki verið áhrifa-
mikil.
Afnemum misréttið
Ég hef hér að framan bent á
afleiðingar þess að mismuna þegn-
um landsins um eina af undir^töð-
um almennra mannréttinda. Því
miður hefur umræða um jöfnun
atkvæðisréttar verið menguð af
umræðu um verðlag, flutnings-
kostnað og lífskjör, sem að sjálf-
sögðu eru og verða misjöfn milli
landshluta. Að blanda þessu saman
við umræðu um jafnrétti lands-
manna er líkt og að jafna saman
sauðum og nautgripum. Jafn at-
Árni M. Mathiesen
stofnun. Það verður að koma á
stöðugleika í þessum málflokki til
þess að ungt fólk geti gert áætlan-
ir sem hið opinbera kollvarpar ekki
með geðþóttaákvörðunum. Hús-
næðislánakerfið verður að miðast
við að aðstoða ungt fólk til að eign-
ast sína fyrstu íbúð. Það mætti
gera á þann hátt að hver einstakl-
Ríki sstj óminni
ber strax að víkja
eftir Sigurð Hélgason
Frá upphafí hafa ríkt óskrifuð
lög, sem önnur lög hafa byggst
á. Þessi skipan hefur fylgt mann-
kyninu síðan á mismunandi þróun-
arstigum. Glöggt dæmi um það er
í sögu Grikkja og Rómveija til
forna. Aristoteles skipti lögum í
náttúrulög (ovolkóv) og þau frá
mönnum komin (voulkóv) og hann
staðhæfði að náttúruhlutinn væru
áhrifameiri. Rómveijar til forna
skiptu lögum sínum í lus scriptum
og lus non scriptum, sem ekki þarf
þýðingar við.
Hér era þessar alkunnu stað-
reyndir rifjaðar upp, að stöðugt
ber meira á að óskrifuð lög séu
þverbrotin. Setning síðustu bráða-
birgðalaga á samninga opinberra
starfsmanna fyllir þar mælinn, en
af nógu var þó fyrir af að taka.
Það átti öllum sæmilega vitiborn-
um mönnum að vera ljóst að þegar
þjóðarsátt var gjörð, þá þurfti hún
að ná til allra stétta. En við þessu
þverskölluðust stjórnvöld, þrátt
fyrir vinsamlegar ábendingar aðila
vinnumarkaðarins. Þessi skilning-
ur ráðamanna stóðst ekki. Málinu
var vísað til Félagsdóms, sem er
skipaður á hveijum tíma mjög
mikilsvirtum dómurum. Þeir kom-
ust allir að þeirri niðurstöðu að
gerðir samningar við opinbera
starfsmenn væra í fullu gildi. Fé-
lagsdómur hefur lykilhlutverki að
gegna í flóknum samskiptum aðila
vinnumarkaðarins. Öll þekkjum við
farsæla úrlausn Félagsdóms í fjöl-
mörgum deilum og enda þótt skipt-
ar skoðanir hafi oft orðið um dóm-
sniðurstöður þá hafa aðilar virt
þær. Ríkisstjóm Steingríms Her-
mannssonar brýtur þessa hefð og
hefur að engu niðurstöður Félags-
dóms og setti bráðabirgðalög, sem
gengu þvert á niðurstöður hans.
Hér skal og nefnt annað dæmi, sem
í fyrstu virðist ekki svo mikilvægt.
Inn um pósthólf mitt barst í gær
tilkynning um breytt uppgjörs-
tímabil virðisaukaskatts eða það
lengt, frá 1. september til 15.y
nóvember og er þessi ákvörðun
talin byggjast á bráðabirgðalögum.
í stað tveggja mánaða uppgjörs-
tímabils frá upphafi er það nú
framlengt um hálfan mánuð. Sann-
leikurinn mun samt vera sá að með
þessu hyggst fjármálaráðherra
bæta stöðu ríkissjóðs um áramótin,
en allir sjá að hér er beitt augljós-
um blekkingum. Ég taldi í fyrstu
að hér væri um einhveija orðsend-
ingu til íaunagreiðenda að ræða,
en allir þekkja þann hvimleiða
póst, sem tröllríður húsum þessa
dagána. En svo var alls ekki því
að ef ég hefði hent bréfínu (ekki
var sent ábyrgðarbréf), þá var ég
brotlegur orðinn við lög.
Allir landsmenn sjá að slíkar
geðþóttaákvarðanir bijóta gegn
bæði skráðum og óskráðum lögum
og fást ekki staðist.
Landsframleiðsla dregst
saman
Ríkisstjórn Steingríms Her-
mannssonar hefur á skömmum
tíma tekist með miðstýringar-
Sigurður Helgason
„En það sem þó er
verst er að allt er þetta
g-ert fyrir alþýðuna,
eins og það er kallað.
Sú staðreynd blasir þó
við að undir stjórn þess-
ara manna verður vax-
andi bil milli ríkra og
fátækra.“
stefnu sinni að Ieggja í rúst efna-
hag landsmanna og þrátt fyrir að
þjóðarsáttarfallhlífin hefur hægt
eilítið á aftökunni verður hún óum-
flýjanleg, ef ekki verður gripið til
forvarnaraðgerða þegar í stað.
Þessar staðreyndir koma mjög
skýrt fram í 7. tbl. ritsins Flokks-
fréttir og er útgefandi Sjálfstæðis-
flokkurinn. Vilhjálmur Egilsson
hagfræðingur gerir þessa úttekt
og mun ég vísa til framsettra skoð-
ana hans í grófum dráttum. Vil-
hjálmur segir m.a. að efnahagslífið
hér hafi staðnað. Lífskjör okkar
1990 era svipuð og 1980, en á
sama tíma hafa önnur lönd í OECD
bætt lífskjör sín til muna og nefn-
ir þijár ástæður: 1) Verðbólga að
meðaltali 33,3% á áranum
1980-1990 á meðan hún var 4,7%
hjá umræddum löndum. 2) Útgjöld
hins opinbera voru 1980 32,2% af
landsframleiðslu, en 38,6% árið
1989 og því aukist um 6,4% hér á
landi en aðeins um 0,þ% hjá um-
ræddum löridum. 3) Útflutningur
á mann á Islandi jókst um 13,4%
á sama tímabili eða frá 1980-1990
í stað 56,2% að meðaltali hjá
OECD-ríkjunum. Vilhjálmur spáir
því að með áframhaldandi stöðnun
í atvinnulífinu og slökum hag-
vexti, lendi íslendingar í vítahring
skattahækkana. Öll vitum við að
allt verðlag er hækkandi og er
reynt að skýra þær á ýmsa vegu,
en rót þess er minnkandi hagvöxt-
ur og stjórnleysi. Á hverjum degi
er reynt að finna sökudólga á
versnandi íjárhag og þarf ekki að
kenna núverandi fjármálaráðherra
kúnstirnar í þeim efnum. Einn