Morgunblaðið - 07.12.1990, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. DESEMBER 1990
Lifið í fjorunm
Bókmenntir
ErlendurJónsson
Agnar Ingólfsson: ÍSLENSK-
AR FJÖRUR. 96 bls. Bókaútg.
Bjallan. Reykjavík, 1990.
Bók þessi er í stóru broti. Þannig
á myndefnið að geta notið sín. En
það er að fyrirferð jafnmikið textan-
um, eða meira. Agnar Ingólfsson
er höfundur hvors tveggja, texta
og mynda. Hann er traustur fræði-
maður og betra en ekki að hlíta
leiðsögn hans um íslenskar fjörur.
Textinn er ætlaður riáttúruskoður-
um og öðrum áhugamönnum um
lífríki fjörunnar. Textinn endar á
leiðbeiningum og hugvekju þar sem
brýnt er fyrir þeim, sem um ijöruna
fara, að ganga vel um. Hverri teg-
und eru gerð rækileg skil, fyrst
dýralífi, síðan gróðri.
Það er að vísu alkunna að útivist
og náttúruskoðun fer ekki alltaf
saman. Maður getur gengið um og
notið fegurðar láðs og lagar án
þess að horfa nokkru sinni fyrir
fætur sér, hvað þá að vita nöfn
þess sem fyrir augu ber. En þeim
mun fara fjölgandi sem vilja kynn-
ast lífríkinu nokkru gerr. Lífverurn-
ar í flæðarmálinu eru svo smáar,
margar hverjar, að þær verða
hvorki séðar né greindar nema með
smávegis rannsókn ef svo má að
orði komast. Jafnvel getur komið
sér vel að hafa stækkunargler með-
ferðis. Ef lagt er í fjöruferð skal
hlíta þeirri brýningu höfundar að
ganga svo um að hinir örsmáu íbú-
ar bíði ekki tjón af. Þeir eiga sinn
rétt til lífsins eins og aðrir þó hvorki
séu þeir stórvaxnir — né smáfríðir
fyrir okkar sjónum séð!
Riti sem þessu ber að fagna.
Textinn er afar fróðlegur. Ef til
vill hefði mátt vera léttara yfir hon-
um. Fullþurr er hann með köflum,
svo greinagóður sem hann þó ann-
ars er.
Myndirnar, sem allar eru í lit,
hefðu hins vegar mátt vera nokkru
gleggri. Sumar líta út eins og ab-
straktmálverk. Sem skýringar-
myndir með texta gagnast þær lítt.
Ennfremur sýnist eitthvað hafa far-
ið forgörðum í litgreiningunni — á
einhveiju vinnslustiginu; veit ekki
hveiju. Heilsíðumyndirnar eru lak-
astar og vant að sjá hvað sumum
þeirra var ætlað að sýna. Undir
einni þeirra stendur t.d.: »Skjóllitlar
sandfjörur suðurstrandarinnar sýn-
ast lífvana en örsmá dýr leynast
þó á milli steinanna.« Og satt er
það, á mynd þessari blasir við heil-
mikil sandfjara. Ofan hennar taka
við melhólar margir og fjöll í bak-
sýn. En líf eða ekki líf? Þess háttar
Agnar Ingólfsson
verður engan veginn greint. Því
þama er aðeins um venjulega lands-
lagsmynd að ræða, og hana ekkert
af skárri sortinni. Einna best er
þarna mynd af sandskel og sand-
maðki sem haldið er í lófa. Þar með
er ekki aðeins sýnt útlit skeljar og
maðks heldur líka stærð. Slíkar
þurfa skýringarmyndir að vera.
Fróðlegt hefði líka verið að sjá ein-
hver hinna örsmáu kvikinda í mikið
stækkaðri mynd.
Prentun landslagsmynda í lit er
orðin svo hversdagsleg að ekki tjóir
lengur að bjóða upp á annað en‘það
besta í þeim efnum.
Lokaður einkaheimur
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
Björg Örvar: í sveit sem er eins
og aðeins fyrir sig. (61 bls.)
Bjartur 1990.
Stíllinn í þessari sérkennilegu
ljóðabók er við fyrstu sýn einfald-
ur. Hlutbundin orð eru algeng,
gjarnan er lýst stöðum, vistarver-
um, athöfnum. Að sama skapi eru
tilfinningaleg orð yfirleitt ijarri en
slíkt merkir ekki að undir niðri
geti ekki leynst kvikuhólf. Það virð-
ist nefnilega oftar en ekki vera svo
að kaldhamraður stíllinn, sem
stundum er raunar kaldhæðnisleg-
ur, sé eins konar yfirbreiðsla yfir
togstreittar kenndir.
Sem dæmi um ljóð af þessu tagi
má nefna jólasamkvæmi. Eins og
í „ósjálfráðu leikhúsi" fagna þeir
. fullorðnu komu jólanna í jólaglöggi
hjá útibússtjóranum:
hin narkissíska óþreyja fer vaxandi eitthvað ó-
þekkjanlegt vex upp úr plussinu og vinur minn
með hattinn sem kannast við óMtekið og týnt
finnur okkur á eftir í skjálfandi litlu grasi
út við ysta hring gepsæ og þvöl viðkomu á
skiptiborði óskanna
Það er í ljóðum sem þessum sem
höfundur virðist hafa einna flest
að segja. í mörgum öðrum er leynd-
arhjúpurinn heldur þykkur. Þar er
farið of stóra hringi um viðfangs-
efnið svo hætt er við að lesandinn
Björg Örvar
nái ekki tengslum við efnið. Það
liggur nærri að ætla að höfundur
hafi verið of trúr lokalínunni í þessu
ljóðabroti (úr byrði hvunndags-
helju):
á hvunndagspersónu brennur óþol um síðir
hún fer að ganga með veggjum
elta stærð sína fyrir hom
það verður erfið ferð til lengdar
síðar les hún um líf sem var og tíma en
minnist
einskis
það er best sem aldrei var sagt
Ulf Adaker í Púlsinum.
Morgunblaðið/KGA
Spunameistarinn
Adaker
_________Jazz___________
Guðjón Guðmundsson
TROMPETLEIKARINN sænski
Ulf Adaker er staddur á
landinu í boði Félags íslenskra
hljómlistarmanna og stendur
hann að námskeiðum í skóla
FÍH næstu daga. Síðastliðið
þriðjudagskvöld lék hann
ásamt íslenskum jazzbræðrum
í Púlsinum og einnig var í ráði
að hann léki á tónleikum í sal
FÍH í Ráuðagerði.
Adaker er kunnur trompetleik-
ari í heimalandi sínu og þykir einn
af betri bræðingstrompetistum
þar um slóðir. Á tónleikunum í
Púlsinum lék hann hins vegar
bíbopp af hröðustu gerð með Sig-
urði Flosasyni á altsaxafón, Ey-
þóri Gunnarssyni á flygil, Tómasi
R. Einarssyni á kontrabassa og
Pétri Grétarssyni á trommur.
Adaker er mjög tæknilegur, kraft-
mikill trompetleikari og spuna-
meistari hinn mesti. Þá er hann
ekki síðri í ballöðum með mút á
baulunni. Gaman var að heyra
hvernig hann spilaði stakkató í
spunanum á öllum þrepum tón-
stigans, oft í miklum hæðum.
Hann er tónlistarlegur hvalreki á
íjörur íslendinga sem hafa ekki
er um auðugan garð að gresja
hvað varðar jazztrompetleikara.
Er það reyndar umhugsunarefni
hvers vegna ekki koma fram lið-
tækir trompetleikarar meðan
bærinn er að fyllast af góðum
saxistum og gítarleikurum. Heim-
sókn Adakers í FÍH hlýtur að
vera hvetjandi og skila einhveiju
þótt aðeins sé um að ræða nokk-
urra daga námskeið.
Á efnisskránni voru standard-
ar, meðal annars eftir Hoagy
Carmichael og Miles Davis. Pétur
Grétarsson sem hélt uppi ótrúlega
góðu bíti allt kvöldið með smekk-
legum simbalaslætti og Tómas var
traustur að vanda og er æ örugg-
ari í einleiksköflum þótt ekki sé
bryddað upp á mörgum nýjung-
um. Skiljanlega hafði sveitin ekki
æft saman að neinu ráði fyrir
þessa tónleika en engu að síður
heyrðist þarna mesta sveifla vetr-
arins í Stardust. Sigurður skilaði
'sínu hlutverki með sóma og var
auðheyrt að snilli Adakers ýtti
löndunum út í algleymi sveiflunn-
ar. Fjölmargir áheyrendur vildu
meira en Adaker, með leðurhúfu
eins og Ritchie Cole, lét þetta
gott heita.
Púlsinn hefur staðið undir þeim
væntingum sem gerðar voru til
hans í upphafi, hann er orðinn
helsta athvarf fyrir lifandi tónlist
í bænum og í hverri viku geta
menn átt von á óvæntum uppá-
komum. Koma Adakers til lands-
ins er til merkis um það því ekki
voru tónleikar hans auglýstir mik-
ið og vonandi verður framhald á
viðburðum af þessu tagi.
Aðalvíkingur segir frá
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Gunnar Friðriksson:
Mannlif í Aðalvík og fleiri minn-
ingabrot.
Bókaútgáfan Örn og Örlygur,
1990. 246 bls.
Gunnar Friðriksson þekkja
margir af störfum hans fyrir
Slysavarnafélag íslands. Hann var
■forseti þess í rúm 20 ár. Gunnar
er borinn og barnfæddur Horn-
strendingur, fæddur og uppalinn
í Aðalvík. Kominn er hann af vest-
firskum sjóvíkingum og dugnaðar-
görpum. Tæpur helmingur ævi-
sögunnar gerist þar vestra. Segir
þar frá bemsku- og æskuárum
höfundar og margt er sagt af
mannlífi á Hornströndum. Þetta
eru síðustu ár byggðar þar. Hann
flyst alfarinn úr Aðalvík árið 1935,
en um 17 árum síðar yfirgefur
síðasti ábúandinn sveitina og hefur
hún verið mannlaus síðan eins og
kunnugt er.
Sá rúmur helmingur bókar sem
eftir er fjallar um starfssögu
Gunnars. Tilraunir hans til að
koma undir sig fótum í atvinn-
ulífi, útgerð og verslun. Framan
af virðist þetta ætla að ganga erf-
iðlega, en smám saman rætist úr
Gunnar Friðriksson
og þegar frá líður er hann orðinn
umfangsmikill skipa- og vélasali.
Eftir því sem tímar líða taka fé-
lagsmál meiri og meiri tíma, eink-
um slysavamamál og er hápunkti
náð þegar hann er forseti Slysa-
varnafélagsins. Innámilli er hjú-
skapar- og fjölskyldusaga Gunn-
ars sögð. Er þessi ævisaga frá-
brugðin sumum öðrum í því að
hlutur eiginkonu og fjölskyldulífs
er meiri en oft tíðkast. Tel ég það
fremur kost en löst.
Það má ýmislegt gott um þessa
ævisögu segja. Fróðlegt er að lesa
um síðustu áratugi byggðar þar
vestra og um þá erfiðu lífsbaráttu
sem þar var háð. Og starfssaga
Gunnars Friðrikssonar er vissu-
lega merk. Undir hans forystu eru -
mörg góð verk unnin í slysavöm-
um, t.a.m. bygging og starfræksla
margra slysavarnarskýla svo að
eitthvað af mörgu sé nefnt.
Á hinn bóginn vantar nokkuð á
að ævisagan eins og hún er hér
skráð fullnægi óskum vandfýsinna
lesenda. Þegar Aðalvíkurárum
sleppir verður frásögnin full
ágrips- og skýrslugerðarleg.
Henni er skipt niður í ósköp stutta
kafla þar sem gripið er á mörgum
málum, persónulegum jafnt sem
starfslegum. Frásögnin hefði
vissulega þurft að vera fyllri. Þá
hefði það bætt bókina ef gerr hefði
verið sagt frá samtímamönnum
og samtíma höfundar. En hver
hefur sinn hátt á. Og það sem
einum lesanda þykir kostur kann
öðrum að þykja löstur.
Mikið er af myndum í bókinni
og eru þær yfirleitt vel gerðar.
Vel er frá bókinni gengið. Hún er
prentuð á vandaðan pappír og
nafnaskrá er í bókarlok.
TIL AMERÍKU
- Setberg gefur
út nýja skáldsögu
Antti Tuuri
SETBERG hefur gefið út skáld-
söguna „Til Ameríku" eftir
finnska rithöfundinn Antti
Tuuri. Hann hlaut bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs árið
1985. Bókin er þýdd af Nirði P.
Njarðvík.
Tvær af skáldsögum Antti Tuuri
hafa áður verið gefnar út á íslenzku
af Setbergi, Dagur í Austurbotni,
sem hann hlaut bókmenntaverð-
launin fyrir, og Vetrarstríð. Þær
fjalla um fjölskyldu í Austurbotni
og örlög hennar og er bókin „Til
■Ameríku“ sú þriðja í röðinni. Hver
skáldsaga er sjálfstætt verk, þótt
þær fjalli um örlög sömu fjölskyldu.
í frétt frá útgáfunni segir m.a.
um skáldsöguna:
„Erkki Hakala hefur flækzt í
þvílíka fjármálaóreiðu og skatta-
vanskil, að hann sér sér þann kost
vænstan að flýja undan yfirvofandi
málsókn og réttarhöldum. Hann
kemur mikilli fjárfúlgu undan og
stingur af með fulla tösku af pen-
ingum. Leið hans liggur til Flórída,
sem er orðin eins konar griðastaður
finnskra skattsvikara. En Ameríka
reynist Erkki Hakala engin
paradís.“
Bókin er 304 blaðsíður að stærð,
prentuð hjá Prentbergi hf. Hún er
gefin út með styrk frá Norræna
þýðingarsjóðnum.
Antti Tuuri