Morgunblaðið - 08.12.1990, Qupperneq 27

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 1990
27

Í
i
f
i
)
i
i
i
Í
i
ins og Jóni Baldvinssyni og Stefáni
Jóhanni Stefánssyni fyrir hönd Al-
þýðuflokksins, má í stórum dráttum
segja að allir hafi viljað þessa Lilju
kveðið hafa.
Mörg fleiri tímamótaákvæði voru -
í samningnum. Má þar nefna, að
Alþýðusamband Islands var viður-
kennt sem samningsaðili um kaup-
gjald verkafólks í opinberri vinnu.
Greiðslur til varalögreglu voru
stöðvaðar og varalögreglan lögð
niður. Lokið skyldi undirbúningi
löggjafar um almennar alþýðu-
tryggingar (Tryggingastofnun rík-
isins) og undirbúningur endurbóta
hafínn á framfærslulöggjöfinni.
Átti þessu að vera lokið eigi síðar
en í ársbyrjun 1936. Þá var ákvæði
um að skipuleggja með bráðabirgð-
alögum sölu landbúnaðarafurða
innanlands, sem tryggði bændum
viðunandi verð fyrir framleiðslu
sína.
Ásgeir Ásgeirsson lýsti sig sam-
þykkan stjórnarsamningnum með
svofelldum orðum: „Undirritaður er
samþykkur því að ganga til sam-
starfs við Framsóknarflokkinn og
Alþýðuflokkinn samkvæmt framan-
rituðu."
Áður en til undirritana kom höfðu
hörð og sérkennileg átök átt sér
stað á bak við tjöldin. Ekki kom í
ljós fyrr en síðar, að við þessa
stjórnarmyndun var Jónasi frá
SJÁ BLS. 40
gegn Jónasi höfðu þeir sem ekki
þekktu til viðræðnanna reiknað með
því að formaður Framsóknarflokks-
ins yrði forsætisráðherra. Það vakti
því mikla athygli, þegar í ljós kom
að ráðherraefni flokksins voru tveir
ungir menn. Eysteinn Jónsson hefur
í minningum sínum sagt: „Rétt er
■að geta um það, vegna þess sem
síðar hefur verið rætt og ritað um
þessi viðkvæmu og örlagaríku efni,
að Hermanni Jónassyni kom það á
óvart að svo skyldi skipast þessa
júlídaga að hann yrði kvaddur til
stjórnarforystu, nýkjörinn á þing.“
Ekki gekk alltof björgulega hjá
Alþýðuflokknum að ná samkomu-
lagi um sinn eina ráðherra í stjórn-
ina. Jón Baldvinsson, formaður Ai-
þýðuflokksins, varð bankastjóri Ut-
vegsbankans 1931 og vildi ekki
fara í ráðherrastól og yfirleitt ekki
sinna umsvifamiklum flokksstörf-
um. Héðinn taldi að hann gæti ekki
sjálfur orðið ráðherra vegna þess
að á honum hvíldu þá miklar skuld-
ir. Þá taldi hann að Jónas myndi
eiga auðveldara ineð að sætta sig
við hlutskipti sitt ef sagt yrði við
hann, að Héðinn yrði ráðherra ef
Jónas yrði ráðherra. Forysta Al-
þýðuflokksins hafði fyrst og fremst
Vilmund Jónsson, landlækni, í huga
sem ráðherra flokksins. En hann
var hlédrægur og lítill flokksmaður
og bast aldrei flökknum nema innan
þingmannahópsins.. Vilmundur lét
síðan vita að Haraldur Guðmunds-
son myndi ekki neita að verða ráð-
herra og var hann einróma kosinn.
Innan flokksins var Haraldur þó af
kunnugustu mönnum talinn helst
til værukær. Samdóma álit sömu
manna var, að hann væri talinn
mestur mælskumaður flokksfélaga
sinna.
Ríkisstjórnin var stjórn hinna
ungu manna. Haraldur var elstur.
Hann var 42 ára. Hermann var 37
ára og varð forsætis-, dóms- og
landbúnaðarráðherra og fór með
vegamál, Eysteinn Jónsson var að-
eins 27 ára og varð fjármálaráð-
herra og Haraldur Guðmundsson
fór með atvinnu-, samgöngu-, fé-
lags- og kermslumál. Allt var þetta
frágengið, þegar landskjörstjórn til-
kynnti endanleg úrslit kosninganna
síðast í julí. Þá símaði Ásgeir Ás-
geirssoii, forsætisráðherra, konungi
lausnarbeiðni sína og stjórnarinnar.
Benti hann jafnframt á Hermann
Jónasson. Hinn 28. júlí barst svo
Hermanni skeyti frá konungi, þar
, sem honum var falin stjórnarmynd-
un. Símaði hann konungi um hæl
og tilkynnti honum að Framsóknar-
flokkurinn og Alþýðuflokkut'inn
hefðu þegar komið sér saman urn
stjórnarmyndun. Staðfesting kon-
ungs barst svo daginn eftir.
Þótt stjórnarmyndunin 1934
hefði ekki átt að koma neinum á
óvart, bæði eftir þann samstarfs-
samning, sem gerður var haustið
1933, kosningasigur umbótaflokk-
anna tveggja og síðast langan og
hálfopinberan undirbúning að
stjórnarmynduninni sjálfri, var
engu líkara en forysta Sjálfstæðis-
flokksins slepþti sér þegar Her-
mann var sestur í stól forsætisráð-
herra. Morgunblaðið beið ekki einu
sinni eftir því að stjórnin yrði form-
lega mynduð áður en blaðið hóf
árásir á Hermann og Eystein. Um
Hermann sagði blaðið: „Hann er
knúður fram af persónulegum
metnaði, ævintýramaður, sólginn í
metorð og fé.“ Um Eystein, hinn
ráðherra Framsóknarflokksins,
sagði blaðið, að hann hafi „verið
talinn „vitringur“ í hinum hæfileik-
alitla Framsóknarflokki, þó að eng-
ir aðrir hafi getað komið auga á
annað í fari hans en meðal-
mennsku, vanþroska og glanna-
skap.“
sýslu með 400 atkvæða meirihluta
fram yfir íhaldsmennina, fyrst og
fremst fyrir atbeina bænda. Morg-
unblaðið reyndi ennfremur að telja
lesendum sínum trú um, að Alþýðu-
flokkurinn hefði mestu ráðið við
samningana um stjórnarstefnuna.
Blaðinu var bent á að lesa kosninga-
ávarp framsóknarmanna frá 26.
mars 1934 og stefnuskrá flokksins
frá 6. maí 1931. Sannleikurinn var
sá að Framsóknarflokkurinn og
Alþýðuflokkurinn áttu samleið i
mörgum málefnum, enda báðir
flokkar vinnandi stétta í landinu,
þó að flokkana greindi á í ýmsum
veigamiklum atriðum.
Stjórnarsamningurinn, sá fýrsti
skriflegi sem gerður var í landinu,
kvað á um miklar umbætur í al-
mannaþágu. Komu margar greina
hans fljótt til framkvæmda. Hið
fyrsta var að gerðar skyldu áætlan-
ir um aukinn atvinnurekstur, frarn-
kvæmdir og framleiðslu í landinu.
Var því heitið að gera opinberar
ráðstafanir til að þetta næði fram
að ganga. Afla skyldi ríkissjóði
tekna með skattlagningu á háar
tekjur og miklar eignir, og með
rekstri arðvænlegra versiunarfyrir-
tækja hins opinbera. Skyldi tekjun-
um varið til aukinnar atvinnu og
framkvæmda í landinu. Síðan þessi
fyrsti skriflegi stjórnarsamningur
var undirritaður 14. júlí 1934 af
Jónasi Jónssyni og Eysteini Jóns-
syni fyrir hönd Framsóknarflokks-
Steingrímur í fanginu á föður sínum.
Þá fundu sjálfstæðismenn nýju
stjórninni það til foráttu að enginn
„bændabragur“ væri á henni. Var
þeim bent á þá staðreynd, að Her-
mann hafi verið kosinn á þing í
kjördæmi, þar sem svo að segja
allir kjósendur voru af bændaætt-
um. Þar var Hermann kjörinn með
meira en hundrað atkvæða meiri-
hluta fram yfir þann mann, sem til
skamms tíma hafði verið talinn
ákveðnasti talsmaður bændastétt-
arinnar í landinu. Þá hefði Eysteinn
Jónsson verið kosinn í Suður-Múla-