Morgunblaðið - 20.03.1991, Blaðsíða 20

•' MðRöéW éLÍi)iÐJ Bktíývrkij
20
f
eftir Eggert
Hauksson
Aðalfundir í hlutafélögum
standa yfir á þessum árstíma. Stór-
aukin kaup almennings á hluta-
bréfum hafa fjölgað hluthöfum í
fyrirtækjum verulega og vafalaust
streyma þessir nýju eigendur fullir
áhuga á aðalfundi í hlutafélögum
sínum. Þetta er afar ánægjulegt.
Mikilvægt er, að sú þróun, sem
hafin er í þessum efnum, haldi
áfram, og að atvinnulífið fái með
þessum hætti nýja blóðgjöf, þeim
fyrirtækjum fjölgi, sem afla eigin-
fjár með þessum hætti og að þeir
stjómunarhættir, sem opin hlutafé-
lög krefjast, haldi sem víðast inn-
reið sína. Miklu varðar að vel tak-
ist. Eitt af því, sem máli skiptir,
eru samskipti hlutafélaganna við
hluthafa sína. Vil ég víkja að fáein-
um atriðum.
Boðun aðalfundar
Sum hlutafélög, sem selja hlutabréf
á almennum markaði, boða til aðal-
fundar með ábyrgðarbréfi. í fram-
kvæmd er þetta þannig, að hlut-
hafi fær tilkynningu í pósti um að
hann eigi ábyrgðarsendingu, sem
honum beri að sækja á næsta póst-
hús. Þangað skundar hluthafínn
áhyggjufullur um, að eitthvað al-
varlegt sé á seyði. Honum léttir
væntanlega við að sjá fundarboðið,
en spyr síðan sjálfan sig; hefði
ekki mátt senda bréfið í almennum
pósti og spara mér þannig sporin
og áhyggjumar? Sem betur fer
hefur þeim hlutafélögum fækkað,
sem hafa þennan fyrirhafnarsama
hátt á. Þau of mörgu, sem eftir
eru, ættu að hyggja betur að hlut-
höfum sínum í þessum efnum.
Arðgreiðslur
Vonandi geta sem flest hlutafé-
lög greitt arð. Sama gildir um
heimsendingu arðgreiðslna og að-
alfundarboð, að þær má senda í
almennum pósti, eins og flest hluta-
félög gera. En er útborgun arðs
endilega heppilegasta fyrirkomu-
lagið fyrir hlutafélagið og hluthaf-
ann?
Útborgaður arður er frádráttar-
bær til skatts að ákveðnu marki
hjá hiutafélaginu. Sama gildir um
mótttekinn arð hjá hluthafanum,
arðgreiðslur undir kr. 126.000 eru
undanþegnar tekjuskatti hjá hveij-
um einstaklingi. Arðgreiðslur taka
m.a. mið af því að nýta slíka skatta-
frádrætti. En væri nokkuð verra
fyrir hluthafana, að arðurinn sæti
eftir í fyrirtækinu, en ávöxtun
hlutafjár kæmi hins vegar fram í
samsvarandi markaðsverðshækkun
á hlutabréfum hans? Ég held ekki.
Fyrir hlutafélagið er oftar en
ekki hagkvæmara að geta haldið
hagnaðinum_af rekstrinum eftir,
þ.m.t. arðinum, og geta bætt þann-
ig eiginfjárstöðu sína, lækkað
skuldir og búið sig betur undir nauð-
synlegar fjárfestingar, sem oftast
fylgja arðbærum rekstri. Slíkt dreg-
ur einnig úr þörf fyrir hlutafjárút-
boð síðar, sem að hluta til færi í
fjármögnun arðgreiðslna, þegar
fjárfestingar standa yfir.
Fyrir óbreytta hluthafa skiptir
tvennt höfuðmáli. Annars vegar,
að hlutabréfin hans ávaxtist sem
best, hins vegar að þau séu auðselj-
anleg á góðu verði. Það skiptir hlut-
hafann oftast minna máli, hvort
hann fær árlega og reglubundið
útgreiddan arð.
Það má færa rök fyrir því, að
vel rekið fyrirtæki, sem heldur arð-
inum eftir, ávaxti hlutabréf eigenda
sinna betur en ella, þegar til lengri
tíma er litið. Astæðan er sterkari
eiginfjárstaða. Fyrirtæki, sem held-
ur eftir jafngildi 10% árlegri arð-
greiðslu, tvöfaldar jafnvirði hlutafj-
ár síns á 7 árum. Ég vildi heldur
eiga hlutabréf í síku fyrirtæki.
En ef mig vantar peninga, kæmi
þá útgreiddur arður sér þá ekki
vel? Auðvitað, en ég vil ráða sjálf-
ur, hvenær eigum mínum er breytt
í peninga, sem ég ætla til eyðslu,
eða að öðrum kosti til endurfjárfest-
ingar. Það er sjaldnast, að arð-
greiðslur henti hluthöfum nákvæm-
lega, hvað tímasetningu og upphæð
snertir. Hluthafar, sem eiga smáa
hluti og fá þar af leiðandi lágar
arðgreiðslur, þótt prósenturnar
kunni að vera háar, yrðu vafalaust
þakklátir fyrir, að þeir peningar
héldu áfram að ávaxtast í hlutafé-
laginu í stað þess að hverfa í eyðslu
eins og smærri upphæðir gjaman
gera.
Þurfi hluthafí raunverulega á
peningum að halda af einhverri
ástæðu, ætti hann miklu hentugri
kost, en það er að selja hæfilegan
hluta af hlutabréfaeign sinni á sama
hátt og hann myndi selja verðbréf,
sem hann kynni að eiga, eða taka
peninga út af bankabók. Með þess-
Eggert Hauksson
„En væri nokkuð verra
fyrir hluthafana, að
arðurinn sæti eftir í
fyrirtækinu, en ávöxtun
hlutafjár kæmi hins
vegar fram í samsvar-
andi markaðsverðs-
hækkun á hlutabréfum
hans?“
um hætti stjórnar hluthafinn fjár-
málum sínum sjálfur, en lætur ekki
aðra um það.
Þá er sú leið ótalin, að séu hags-
munir og viðhorf hluthafa í sama
hlutafélaginu innbyrðis ólíkir í þess-
um efnum, að þá megi þeir einfald-
lega velja um það, hvort arðinum
sé varið til aukningar á hlut þeirra
í viðkomandi hlutafélagi eða þeim
greiddur hann út.
Stirðar reglur í hlutafélagasam-
þykktum, ótti við röskun á eigna-
hlutföllum og óskynsamlegar og
einhæfar skattareglur vinna gegn
hagkvæmri og sveigjanlegri ráð-
stöfun á arði í þágu hluthafa, fyrir-
tækja og þjóðarbús. Úr þessu þarf
að bæta með breytingu á skattalög-
gjöf og viðhorfum fyrirtækjastjórn-
enda og hluthafa.
Jöfnunarhlutabréf
Oft fylgir böggull skammrifi.
Einn hvimleiðasti fylgifískur vel-
gengni í hlutafélögum er útgáfa
jöfnunarhlutabréfa. Sé allt með
felldu í rekstri hlutafélags er á aðal-
fundi borin upp tillaga um að gefín
séu út svokölluð jöfnunarhlutabréf,
samkvæmt sérstakri vísitölu, sem
ríkisskattstjóri gefur áriega út.
Þetta er gert til að láta nafnverð
hlutafjár og hlutabréfaeignar elta
uppi verðlagsbreytingar þannig að
útgreiddur arður sé að óbreyttu
raungildi frádráttarbær til skatts
hjá hlutafélaginu. Gott og vel.
Að loknum aðalfundi hefst mikil
vinna hjá hlutafélaginu við að gefa
út jöfnunarhlutabréf samkvæmt
vísitölu ríkisskattstjóra. Á árinu
1990 hækkaði sú vísitala um 9,43%.
Frænka mín á nokkur hlutabréf í
Eimskipafélagi íslands hf. Hún
eignaðist bréf árið 1913 og nemur
samanlagt verðgildi hlutabréfa-
eignar hennar í dag kr. 5.063. En
það er önnu saga. Hún fékk í fyrra
sent í ábyrgðarpósti jöfnunarhluta-
bréf að upphæð kr. 1.013. í ár á
hún væntanlega von á nýju jöfnun-
arhlutabréfí upp á kr. 477 í ábyrgð-
arpósti (póstsendingarkostnaður er
kr. 129, auk prentkostnaðar og
vinnu við frágang bréfsins). Við
skulum vona að hún gleðjist yfír
þessari sendingu, sem hún þarf að
sækja sérstaklega (fer í strætó) í
pósthúsið, og að hún týni ekki
hlutabréfinu sínu.
Árið 1981 eignaðist ég 5 hluta-
bréf í Iðnaðarbankanum hf. Hluta-
bréfaeign mín i dag nemur 121 stk.
Fjölgunin stafar af útgáfu jöfn-
unarhlutabréfa, en ekki vegna þess
að eign mín í bankanum hafí vaxið
sem þessu nemur.
Ég á smáhluti í nokkrum hlutafé-
lögum, hef gaman af því. En gam-
anið kámar alltaf eftir aðalfundi
þessara hlutafélaga, því að þegar
vel gengur taka jöfnunarhlutabréf-
in að streyma inn, öll í ábyrgðar-
pósti. Ég fer ófáar ferðirnar, fyrst
i póstinn að sækja hlutabréf frá
einu hlutafélagi í senn, síðan að
skrá það í kladdann minn, og loks
að gera mér ferð í bankann, þar
sem ég geymi slík bréf í öryggis-
hólfí. Ef ég væri stór hluthafí í öll-
um þessum hlutafélögum, teldi ég
þetta vafalaust síður eftir mér, en
jafn bágt ætti ég með að skilja
þetta.
Fyrir allan þann stækkandi hóp
óbreyttra borgara, sem nú er að
heíja þátttöku sína í atvinnulífínu
með smáum hlutabréfakaupum hér
og þar, hlýtur þetta óvænta að-
streymi af jöfnunarhlutabréfum að
breytast í hreina martröð að öllu
óbreyttu. Menn þreytast á fyrir-
höfninni, týna jafnvel bréfum, og
það sem verst er, skilja þetta fyrir-
komulag alls ekki.
Hluthafamir sjá jafnvel gengi
hlutabréfa sinna lækka hjá verð-
bréfasölum í kjölfar útgáfu jöfnun-
arhlutabréfa, eins og gerst hefur
t.d. nú með hlutabréf í Eimskip, og
verða bæði hissa og smeykir, því
að þeim var sagt, að fyrirtækið
gengi vel, og að hlutabréfaeign
þeirra hefði vaxið að verðgildi.
Þannig er einnig farið með sjálfan
mig.
Eg hef engan hitt, sem hefur
getað útskýrt fyrir mér nauðsyn á
þessu fyrirkomulagi. Fleiri og fleiri
hallast að því, að það verði að breyta
þessu, þótt hinir séu vissulega til,
sem halda að þetta þurfi að vera
svona. Engu að síður halda starfs-
menn hlutafélaganna áfram baki
brotnu að gefa þessi hlutabréf út,
senda þau í ábyrgðarpósti, hlut-
hafarnir sækja þau í pósthúsið,
koma þeim fyrir á öruggum stað
(eða að týna þeim), — án þess að
nokkuð annað hafí gerst.
Eigendaskipti
Mér varð það á að kaupa af kuiín-
ingja mínum hlutabréf í 4 alrhenn-
ingshlutafélögum á síðasta ári. Við
sendum sameiginlega skriflega til-
kynningu um eigendaskiptin til við-
komandi hlutafélags. Það dugði
ekki. Þess var krafíst, að ég mætti
á skrifstofu hlutafélaganna til að
sýna framsal seljanda á sjálfum
hlutabréfunum til að sanna eigend-
askiptin. Eg taldi þetta mjög eftir
mér, einkum þar sem bréfin voru
upp á 10-12.000 kr. samanlagt frá
hveiju þessara 4 hlutafélaga um
sig.
Lokaorð
Ég hef hér að ofan komið á fram-
færi fáeinum ábendingum, sem ég
af reynslu minni og af viðtölum við
fólk tel að mggi betur fara í sam-
skiptum hlutafélaga og hluthafa.
Sumt er auðleyst, t.d. boðun aðal-
fundar með blaðaauglýsingu og
venjulegu bréfi í stað ábyrgðar-
bréfs. Breytt fyrirkomulag á arð-
greiðslum krefst breytinga á skatt-
areglum og hugsunarhætti, sem
hvorugt er óyfírstíganlegt. Afliám
útgáfu jöfnunarhlutabréfa krefst —
að ég hygg — aðeins heilbrigðrar
skynsemi. Sama á við um hvaðá
fyrirkomulag á að gilda um eigend-
askipti á hlutabréfum.
Flestir þeirra, sem um þessi mál
véla, þekkja af eigin raun þá skrif-
fínnsku og fyrirhöfn, sem fylgir
þessum málum í dag, bæði sem
forstöðumenn hlutafélaga og sem
hlutabréfaeigendur. Þeir hinir sömu
eru einnig flestir í hópi þeirra, sem
prédika nauðsyn á bættum vinnu-
brögðum í þjóðfélaginu. Hér er verk
að vinna, sem stendur þeim sjálfum
næst. Mér kæmi á óvart, ef ekki
reyndist vilji fyrir því á Alþingi, að
greiða fyrir nauðsynlegum endur-
bótum á skattalöggjöfinni í þessu
skyni.
Höfundur er viðskiptafræðingur
og stjórnarformaður Plastprents
hf.
Quo vadis, ísland?
eftir Alfreð J. Jolson
Til ársbyijunar 1992 eru innan
við tólf mánuðir. „Evrópa 1992“
er rétt við bæjardyrnar hjá okkur.
Efnahagslegur samruni Evrópu-
ríkja er að nálgast, þrátt fyrir vand-
amálin á veginum. EFTÁ er orðið
| að biðstofu framan við EB (Evrópu-
bandalagið).
Hvar á ísland heima? Allt til
i þessa dags virðast engar alvarlegar
ráðstafanir til að sameinast EB
hafa verið gerðar. Hvað getur lítil
i þjóð, sem að verulegu ieyti er háð
1 einni framleiðslugrein, þ.e. físki,
gert? Hver getur ávinningur íslands
! orðið? Um hvað getur ísiand samið?
I EB snúast málin um hvað hægt
sé að leggja fram og hvað hægt
sé að fá í staðinn. Þjóðir hagnast
| á því að verða aðilar en í staðinn
i verða þær að fóma einhveiju af
1 sjálfstæði sínu. Efnahagslegur
samruni leiðir smátt og smátt til
pólitísks samruna.
Hvað hefur Island til að leggja
fram? Auðvitað litla, vei menntaða
og allæsa þjóð. íslendingar eiga
marga hámenntaða og þjálfaða
menn. ísland á auðuga menningu
og arfleifð til að leggja fram.
ísland á auðug fiskimið innan
landhelgi sinnar. Island getur fram-
leitt feiknamikla raforku og hefur
möguleika á útflutningi. Á íslandi
eru möguleikar á stofnun nýrra iðn-
greina. Hægt væri að gera ísland
að einum af hinum stóru lendingar-
stöðum Evrópu.
í neikvæða dálkinn kemur óttinn
um að glata sjálfstæðinu, tungunni
og menningunni, að glata smáum,
takmörkuðum auðlindum. Hvemig
geta menn brugðist við slíkum ótta?
Hver mundi framtíð íslands
verða utan EB? Horfumar eru frek-
ar skuggalegar. Aðgangur að
mörkuðum gæti lokast vegna hárra
vemdartolla gagnvart „utangarðs-
þjóðum“. ísland gæti smám saman
lent í því að verða hinn fátæki
sveitafrændi Evrópu.
Þessi vandi verður enn flóknari
fyrir þá sök að ef til vill verður
dregið úr athöfnum á vegum Atl-
antshafsbandalagsins (NATO) og
jafnvel bandalaginu sjálfu. Gæti
verið að þróunin í þá átt sé þegar
hafín, þrátt fyrir Persaflóastríðið?
ísland kann að verða áð horfast 5
augu við stighækkandi samdrátt
vergra þjóðartekna um 5—10% —
og þó nær 10% vegna minnkaðrar
starfsemi á vegum NATO og jafn-
vel lokunar stöðvarinnar. Þar yrði
um verulegt fjárhagstap að ræða.
Þá léki vafí á hvaða ávinning þjóð-
arframleiðslan gæti fært þegnunum
gegnum árin. Þó gæti ástandið í
Sovétríkjunum eins og það er nú
gert herstöð NATO nauðsynlega
enn um skeið.
Aðild að „Evrópu ’92“ reynir á
marga þætti. Hún reynir á sam-
keppnisviljann. Hvað er um sam-
keppnisgetu og samkeppnisvilja ís-
lands og íslendinga? Hér hefur
varla verið um neitt atvinnuleysi
að ræða um þó nokkurt skeið og
því hefur ef til vill ekki reynt mikið
á samkeppnishyggjuna. Reynir í
raun og veru á íslenska skólanem-
endur (sem byrja 1—2 árum síðar
í skóla en títt er hjá ýmsum öðrum
þjóðum?)
Ef við sameinuðumst Evrópu
lentum við inni á markaði þar sem
samkeppnin er hörð. Hvernig er
ástatt um samkeppnina hjá þjóð-
inni? Skortir okkur skilning á sam-
keppni og sölumennsk’u? Hafá fyrir-
yHver mundi framtíð
Islands verða utan EB?
Horfurnar eru frekar
skuggalegar. Aðgang-
ur að mörkuðum gæti
lokast vegna hárra
verndartolla gagnvart
„utangarðsþjóðum“. Is-
land gæti smám saman
lent í því að verða hinn
fátæki sveitafrændi
Evrópu.“
tækin of rúmt um sig, of mikinn
skrifstofubúnað, samfara ónógu
fjármagni til starfseminnar? Venju-
lega lýkur slíkum viðskiptaháttum
með afturför og gjaldþroti. Ef til
vill höfum við nú fyrir augunum
aukningu á slíkum málaflokkum.
Hvað er með sölumennskuna?
Er nægur dugur í sölumennsku
okkar til þess að jafnast á við sölu-
mennsku annarra Evrópuþjóða, svo
ekki sé minnst á Asíuþjóðir?
ísland hefur tekið undravert
stökk áfram, frá því að sitja uppi
með mjög takmarkaðar aðstæður
til þess að byggja lífsgæðaþjóðfélag
sem jafnast á við hvaða þjóðfélag
sem er í Evrópu og raunar hvar sem
er í heiminum. En getur verið að
farið sé að örla á hnignun? Og sé
svo, er þá hægt að stöðva hana?
Hefur hinn mikli og sterki eldmóður
íslendinga ekki þolað auðsældina?
Evrópuráðið 1992 flytur þjóðinni
margvísleg viðfangsefni í kaup-
sýslu, stjómsýslu, menntun, svo og
einstaklingunum. Efnahagsleg,
menningarleg og pólitísk framtíð
þjóðarinnar byggist á því hvemig
hún bregst við þessum viðfangsefn-
um.
Quo vadis, ísland?
Höfundur er biskup kaþólskra á
íslandi. Hann er með gr&ðurnar
S.J., Ph.D. ogMBA frá Harvard
Business School.