Morgunblaðið - 20.03.1991, Side 29

28
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. MARZ 1991
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. MARZ 1991
Jltofgtiiifrlfifetfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst IngiJónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakiö.
Frelsi og mannúð
Verðmætasköpunin í þjóðar-
búskapnum og viðskipta-
kjörin við umheiminn sníða
þjóðinni lífskjarastakk. Þetta
tvennt, verð mætasköpunin og
viðskiptakjörin, eru íjárhagsleg
forsenda og kostnaðarleg und-
irstaða efnahagslegs fullveldis,
bæði þjóðar -og einstaklinga,
lífskjara fólksins og velferðar,
meðal annars hvers konar sam-
félagslegrar þjónustu.
Sá mælikvarði, sem tíðast er
notaður á lífskjör, er verðmæta-
sköpun þjóðanna á hvern vinn-
andi þegn. Verðmætasköpun á
hvern vinnandi þegn hefur ver-
ið mun meiri í samkeppnisríkj-
um V-Evrópu og N-Ameríku —
í þjóðfélagsgerð þingræðis og
lýðræðis — en í miðstýrðu hag-
kerfi marxismans. Almenn
þegnréttindi í samkeppnisríkj-
um eru og mun víðtækari og
virkari en í ríkjum sósíal-
ismans. Hrun sósíalismans í
A-Evrópu segir í raun allt sem
segja þarf um þetta efni.
Dómar reynslunnar, sem við
blasa hérlendis sem erlendis,
færa heim sanninn um, að þeir
sem mótuðu grundvallarstefnu
Sjálfstæðisflokksins árið 1929
vörðuðu veg til farsældar.
Grundvallarstefnan var tvíþætt.
Að tryggja fullveldi þjóðarinnar
til frambúðar. Að byggja upp
þjóðfélag einstaklingsfrelsisins,
atvinnufrelsisins og eignarétt-
ar, með hagsmuni allra stétta
fyrir augum. Atvinnulífið skyldi
grundvalla á fijálsu framtaki
og fijálsri samkeppni, til að
nýta hæfileika og menntun ein-
staklinganna sem bezt og
stuðla að sem stærstum skipta-
hlut á þjóðarskútinni.
Birgir Kjaran hagfræðingur
skilgreindi meginverkefni ríkis-
ins svo í erindi um sjálfstæðis-
stefnuna árið 1959: 1) Að við-
halda skipulegu þjóðfélagi með
skynsamlegri löggjöf, 2) Að
tryggja frelsi og öryggi þegn-
anna með því að halda uppi
lögum og rétti innanlands og
vernda öryggi þeirra út á við,
3) Að mæta ýmsum samþörf-
um þeirra, t.d. á sviði félags-,
heilbrigðis-, mennta- og sam-
göngumála.
Sjálfstæðisstefnan var þegar
í upphafi skilgreind sem þjóðleg
umbótastefna. „Boðskapur
hennar er barátta fyrir réttlátu
þjóðfélagi, fijálsra manna, er
fái lifað við menningu og mann-
sæmandi lífskjör“, eins og Birg-
ir Kjaran hagfræðingur komst
að orði í tilvitnuðu erindi. Það
er þessi boðskapur sem gert
hefur Sjálfstæðisflokkinn að
breiðri samfylkingu fólks úr
öllum byggðum og starfsstétt-
um landsins, eins og nýafstað-
inn 1.400 manna Landsfundur
Sjálfstæðisflokksins, sem í
reynd var þverskurður af þjóð-
inni, vitnaði sterklega um.
Davíð Oddsson, nýkjörinn for-
maður Sjálfstæðisflokksins,
komst svo að orði í samtali við
Morgunblaðið sl. sunnudag:
„Eg lít á það sem hlutverk
Sjálfstæðisflokksins, forsendu
stöðu hans, stærðar og styrk-
leika, alveg öfugt við það sem
þeir sem kallaðir eru hörðustu
fijálshyggjumenn gera, að vera
ekki flokkur einhverra þröngra
einhæfra gilda. Við verðum að
hafa mjög öflugt atvinnulíf. Við
verðum að gefa einkarekstrin-
um sema allra bezt færi til að
skapa sem mestar tekjur, til að
við getum tryggt kjör þeirra,
stöðu og öryggi, sem lakast
kunna að vera settir á hveijum
tíma. Markmið Sjálfstæðis-
flokksins er auðvitað að hjálpa
slíku fólki eins og kostur er, til
þess að nýta sér kosti hins
fijálsa hagkerfis, þar sem
einkareksturinn fær notið sín.
Ég vil að Sjálfstæðisflokkurinn
sé flokkur, ekki bara í orði held-
ur á borði, þar sem hver maður
telur sig geta átt samastað og
þar sem hver maður getur fund-
ið, að menn vilja ekki traðka á
þeim sem undir er, heldur gera
öllum kleift að lifa mannsæm-
andi lífí.“
Það er brýnt verkefni næstu
framtíðar að styrkja samkeppn-
isstöðu hefðbundinna og nýrri
atvinnugreina, m.a. með því að
búa þeim hliðstæð starfsskilyrði
og í grannríkjum, svo þær megi
rísa undir efnahagslegri velferð
þjóðar og þegna. Það verður
ekki gert með miðstýringar-
áráttu og sundurlyndi núver-
andi ríkisstjómarflokka. Til
þess þurfum við að laga okkur
að þeim efnahagslega vemleika
sem við okkur blasir i umheim-
inum, bæði á líðandi stund og
í fyrirsjáanlegri framtíð. Þannig
treystum við rekstraröryggi
fyrirtækja og atvinnu- og af-
komuöryggi einstaklinganna,
sem og kostnaðarlega undir-
stöðu velferðar í landinu. Þann-
ig samþættum við bezt það, sem
við viljum helzt tryggja í samfé-
lagi okkar: einstaklingsfrelsi,
viðunandi lífskjör, mannúð og
menningu.
Helgafell og fom
heimsmynd í Voss
eftir Einar Pálsson
Skammt gerist nú stórra höggva
milli í fræðunum. Þórarinn Þórarins-
son arkitekt hefur lengi haft áhuga
á markleiðum og fornum landmæl-
ingum. Kom hann fyrir skömmu
fram bæði í útvarpi og DV (2.3.91)
til að skýra frá því, að hann hefði
um tíu ára skeið rannsakað landnám
Ingólfs út frá tilgátum RÍM um upp-
haflega mörkun Alþingis á Þingvöll-
um. Segist honum svo frá, að hann
hafi brugðið kvarða nútímalandmæl-
inga á niðurstöðurnar og athugað
þá bauga, þau horn og þau flatar-
málsfræði sem fornmenn hefðu
hugsanlega haft þekkingu á. Hafí
hann í þessu skyni einkum rannsak-
að sjónlínur er miðast við sólargang.
Þótt hann hafí, að eigin sögn, ekki
beinan skilning á þeirri hugmynda-
fræði sem liggur til grundvallar
niðurstöðum RIM (lausnir á fornu
tákmáli), þá kemst hann að þeirri
niðurstöðu, að tilgátumar séu réttar.
Markar hann þetta af eigin mæling-
um. Eins og ætlazt er til þar sem
tilgátuformið er notað beitir Þórar-
inn síðan tilgátum RÍM á ýmsa vegu
og fínnur margt merkilegt, sem ekki
hefur áður komið fram. Er þetta
ekki lítið umhugsunaratriði þeim
sem áður hugðu forfeður vora hafa
siglt út hingað án þekkingar á fræð-
um miðalda. Eins og fleirum þóttu
Þórami niðurstöður RÍM ótrúlegar í
fyrstu. Nú vottar hann, að niðurstöð-
ur RÍM séu sennilegasta lausnin á
þeim gátum sem við blasa.
Hermann Pálsson
Hermann Pálsson hafði þá
skömmu áður birt í Lesbók Morgun-
blaðsins (2.2.91) grein um foma rit-
skýringu, þar sem hann lýsir því
yfír, að í íslendingasögum sé mikið
um margræða merkingu og einkum
táknræna merkingu orða. Feitletrar
Einar Páisson
hann þessa niðurstöðu. Talar hann
bæði um hátt sannrar sögu og and-
lega skilningu auk hins sannfræði-
lega gildist í fornritunum. „Af sýni-
legum hlutum megum vér draga
dæmi til ósýnilegra hluta“ hefur
hann eftir Gregóríusi mikla (d. 604).
Síðar deilir hann eðli frásagna Bibl-
íunnar í sannfræði, andlega skilning
og siðbót — og klykkir svo út: „Hin-
ar beztu fornsögur okkar em gædd-
ar þessum þrennum verðmætum."
Mun nú einhveijum hnykkja við,
því að eftir þessa yfírlýsingu verður
vart sagt, að hnífur gangi milli nið-
urstöðu Hermanns og þess sem hér
festir letur á skjá — hvað framan-
greind efni varðar. Níu bindi RÍM
varða öll rannsóknir á táknrænni
merkingu orða, þar sem fram eru
lagðar ákveðnar tilgátur um lausn á
miðaldafræðum: hver hluti fomrita
vorra sé sannfræði, hver þeirra
byggist á „andlegri skilningu" og
hver sú „siðbót" er, sem af megi
læra. Hermann hefur lengi velt slík-
um málum fyrir sér út frá sínu sjón-
arhorni — bókmenntaskýringu — en
ekki minnist ég þess að hann hafi
slegið niðurstöðunni jafn fastri og
nú. Sá sem hyggur niðurstöðu Her-
manns óskylda lausnum undirritaðs
ætti að lesa Egils sögu og Úlfa Tvo,
sem út kom 1. september í haust:
„Sannleikur" Egils sögu er þríþætt-
ur,“ stendur þar — og getur svo
hver lesið sig áfram sjálfur. (s. 294.)
Bjarni Guðnason
Þá bætist óvænt í hópinn Bjarni
Guðnason prófessor við heimspeki-
deild H.í. er gengur fram svið í boði
Stofnunar Sigurðar Nordals og flyt-
ur fyrirlestur sem hann nefnir Ljós
að Helgafelli: Hugleiðingar um höf-
unda, og tilgang íslendingasagna.
(6.3. 91.) Er skemmst frá því að
segja, að Bjami telur ekki lengur
stætt á því að rannsaka einungis það
sem hann nefnir „sýnd“ eða yfír-
borðsmerkingu íslenzkra fomsagna,
þær séu þrungnar dýpri merkingum
og táknmáli. Finnur hann dæmi
þessa í þrem fornsögum og tekur
fast til orða: höfundar beittu tákn-
málinu í ákveðnum tilgangi, sem
sjaldan liggur nútímamanni í augum
uppi. Þetta er sjálf forsenda rann-
sókna undirritaðs, sem allar níu
bækur RÍM em á reistar. Ýmis forn-
rit hafa verið tekin til sérstakrar
meðferðar frá þessu sjónarhorni og
athuguð lið fýrir lið til dæmis Hrafn-
katla, Egla og Njála (auk um tveggja
tuga annarra að hluta). Eru helztu
bækurnar samkvæmt RÍM ritaðar í
ákveðnum tilgangi og slungnar tor-
skildu táknmáli; niðurstaða Bjarna
er hér sú sama og niðurstaða RÍM.
Munurinn er að sjálfsögðu sá, að
Bjami hefur ekki eytt ævinni í að
kryfja táknmál; hann stundar bók-
menntarýni eins og Hermann, og
hann flytur aðeins eitt stutt erindi
um eina hlið málsins. En söm er
gjörðin. Matthías Johannessen getur
þessa viðburðar í Helgispjalli Morg-
unblaðsins 10. marz 91; sýnir þá
kurteisi að nefna niðurstöður undir-
ritaðs í sambandinu, kveður okkur
Bjarna koma sinn úr hvorri áttinni
en hittast á miðri leið:
Það var einsog að upplifa sögulega
sól í austri, svo að vitnað sé til
táknfræði fornritanna, eða Ijós
yfír Helgafelii, sem getið er um í
kristnum boðskap Laxdælu. (s.
22.)
Hafa þá þau stórmerki gerzt, að
Hermann Pálsson og Bjarni Guðna-
son eru báðir orðnir sámmála höf-
undi þessarar greinar um ofangreint
meginatriði rannsókna. Hefðu norr-
ænumenn mátt sjá ljósið yfir Helga-
felli alllöngu fyrr, um hálfri öld, eða
í síðasta lagi fyrir um fjórðungi ald-
ar, þegar tilgátur um eðli táknmáls-
ins tóku að birtast í RÍM. Hermann
hefur vitanlega sérstöðu, því að hann
hefur ótrauður kafað í mál þessu
skyld um áraraðir. Hann lenti hins
vegar í erfiðleikum fyrir það, að
hann einskorðaði sig við þau efni sem
hann hugði tekin að láni úr erlendum
bókum. Rétt var auðvitað að reyna
þá lausn — en hún svaraði ekki
meginspurningunum. Ný afstaða
Bjarna hefur hvað mest gildi fyrir
þær sakir hversu miklu hún hlýtur
að breyta um viðhorf íslenzkufræð-
inga.
Ljósið sem Bjarni sá yfír Helga-
felli hefur lýst fleirum — líkt og
undirritaður hafði Þórarinn arkitekt
tákngildi Helgafellanna að leiðarljósi
við rannsókn á markleiðum.
Helga-örnefni í Voss
Sumarið 1980 skrapp ég til Voss
í Noregi og spurðist þar fyrir um
Helgafell og Helga-örnefni. Hafði
Odd Nordland prófessor í Osló bent
mér á, að slík örnefni væru sérstak-
lega tíð á Hörðalandi. En ástæðan
til fyrirspurnanna að Voss var sú,
að Voss virtist með einstökum hætti
tengjast Helgafellunum íslensku.
Ekki botnuðu fræðimenn á Hörða-
landi mikið í spurningum mínum
árið 1980 og töldu engan mann þar
ytra hafa leitt hugann að slíkum
efnum. Hvarf ég heim eftir stuttan
stanz og hef ekki staðið í sambandi
við þá Hörða síðan. í vikunni sem
leið brá hins vegar svo við, að bréf
barst frá Hörðalandi og fýlgdi með
rit sem nefnist Gamalt frá Voss
(hefti XXII, 1990). Er tímarit þetta
gefið út af Voss Bygdeboknemnd,
Voss Sogelag og Voss Folkemuseum
(eins konar sambland af Skírni, Sögu
og Tímariti Fornleifafélagsins). Seg-
ir þar frá heimsókn minni 1980 og
mikilli undrun þeirra Hörða á fyrir-
spurnunum:
Kan det tenkjast at heilage stader
er lagde utover landet i eit regel-
bundet mönster? Historikarar,
arkeologar og andre vitskapsfolk
har ikkje komme pá slike tankar,
difor har dei heller ikkje leita ett-
er noko slikt mönster. (s. 91.)
En hinir norsku fræðimenn láta
ekki þar við sitja. í grein eftir Aslak
L. Helleve, sem nefnist „Tidlega
heilagstader pá Voss“ greinir hann
frá eftirmálum heimsóknarinnar
1980. Þrír fræðimenn, þeir Reidar
Moberg, Johannes Gjerdáker og As-
lak L. Helleve setjast við kort — líkt
og Þórarinn arkitekt í landnámi Ing-
ólfs -v og taka að rannsaka örnefni
og fornminjar í Voss frá hinu nýja
sjónarhorni. Einkum athuga þeir
He/ga-örnefni:
Tankane til [Islenningen] arbeidde
vidare í hugen etter han var far-
en. Eg tok före mig karta over
Voss, brukte linjal, og kva fékk
eg sjá? Dei to gardane Helgeland
i Myrkdalen og Helland pá Borda-
len lág beint nord-sör i höve til
einannen. To av dei tre stadene
som heiter Helgaset ligg og pá
ei nord-sör line og den tredje ligg
pá ei nord-sör line. Alle desse
namna peikar truleg pá heilage
steder. (s. 92.)
Ætla í hjálparsveitina um
leið og ég hef jafnað mig
- segir Krislján Birgisson hjálparsveitar-
maður sem slasaðist illa við Exjafjallajökul
KRISTJÁN Birgisson varð fyrir því á laugardaginn fyrir rúmri viku
að renna 300 metra niður bratta fjallshlið. Á leiðinni niður hlíðina
Ienti hann á kletti og slasaðist mikið. Þyrla Landhelgisgæslunnar
sótti Kristján austur að Eyjafjallajökli, þar sem slysið varð, og flutti
hann á Borgarspítalann þar sem hann var á skurðarborðinu í sjö
klukkustundir. Hann er nú á batavegi og vonast til að ná sér að
fullu og geta hafið æfingar hjá sveitinni sem fyrst þrátt fyrir mikil
meiðsli.
„Ég man lítið eftir því hvað gerð-
ist. Við vorum nokkrir félagar úr
Hjálparsveit skáta í Kópavogi á leið-
inni upp gilið og ætluðum á skíðum
yfir Eyjafjallajökul. Ég var eigin-
lega kominn alveg upp og hallinn
var ekki mikill þar sem ég var.
Þegar ég er að sparka skónum inn
í harðfennið lendi ég á klaka þann-
ig að ég missi fótana og renn niður
gilið,“ segir Kristján.
Hann rann um 150 metra og lenti
þá á kletti og slasaðist við það.
Hann hlaut opið framhandleggsbrot
á vinstri handlegg. Olnboginn
brotnaði, ökklinn líka, fímm rifbein
og sprunga kom í mjaðmagrindina.
Að auki uppgötvaðist nokkru síðar
að hann hafði tábrotnað á hægra
fæti auk þess sem hann marðist
mikið á fætinum þrátt fyrir að hann
væri í hörðum skóm sem hlífa vel.
„Ég man þegar ég rann framhjá
krökkunum. Ég var að hugsa um
að grípa í einhvem til að reyna að
stoppa mig. Sem betur fer hætti
ég við það enda hefði ég trúlega
bara t,ekið einhvern með mér í fall-
inu. Ég rann á rassinum, með fæt-
urna á undan mér, og eftir að ég
lenti á klettinum man ég ekkert þar
til Björgvin félagi minn kom til
mín, en það mun hafa verið um
stundarfjórðungi eftir að ég stöðv-
aðist,“ segir Kristján.
Þegar Björgvin kom að Kristjáni
lá hann á maganum með andlitið
ofan í snjónum. „Ég ákvað strax
að biðja um aðstoð þyrlunnar enda
sá ég að hann var mikið slasaður.
Við gerðum að sárum hans eins og
hægt var og settum á hann háls-
kraga til öryggis áður en við snerum
honum við. Það leið urn hálf klukku-
stund þar til við töldum óhætt að
snúa honum. Við komum honum í
svefnpoka til að halda á honum
hita, en hann kvartaði mikið undan
kulda,“ segir Björgvin Richardsson,
sem kom fyrstur að Kristjáni.
Kristján verkjaði um allan lík-
amann þar sem hann lá í snjónum.
„Ég gat hvorki hreyft legg né lið
og þó ég heyrði í félögum mínum
þegar þeir töluðu til mín gat ég
ekki svarað neinu,“ segir Kristján
þegar hann rifjar upp fýrsta hálf-
tímann eftir slysið.
Björgunaraðgerðir gengu mjög
vel. Þyrlan kom og þrátt fyrir að
gilið, þar sem Kristján lá, væri
þröngt fór hún inn í það og gat
híft hann þaðan upp og flutt á
Borgarspítalann. Það hafa ekki liðið
nema tvær klukkustundir frá því
slysið varð þar til Kristján var kom-
inn um borð í þyrluna.
Kristján liggur á Borgarspítalan-
um og segist verða þar í einhveijar
vikur enn. „Fyrstu dagarnir voru
erfiðir, sérstaklega átti ég erfitt
með að hreyfa mig í rúminu vegna
sprungunnar í mjaðmagrindinni.
En þegar ég verð búinn að ná mér
og ég fæ að fara héðan fer ég beint
í hjálparsveitina aftur. Þetta var
bara eins og hvert annað slys sem
getur hent alla þannjg að það þýðir
ekkert að hætta. Ég er reyndar
sannfærður um að það bjargaði
mér að ég var í hópi fólks sem
kann til verka þegar slys ber að
höndum. Ég væri varla til frásagn-
ar ef ég hefði verið á ferð með
óvönu fólki. Félagar mínir vissu
nákvæmlega hvað átti að gera og
áhöfn þyrlunnár stóð sig mjög vel.
Aðhlynningin hér hefur einnig verið
góð og kann ég öllum þeim sem
hafa aðstoðað mig bestu þakkir,“
sagði Kristján.
I gær færðu nokkrir félagar
Kristjáns í Hjálparsveit skáta í
Kópavogi Landhelgisgæslunni tvær
ísaxir og tvenn pör af mannbrodd-
um sem notaðir eru í jöklaferðum.
Helga Magnúsdóttir læknir átti í
erfiðleikum með að komast að
Kristjáni á slysstað, vegna hálku
og erfíðra aðstæðna og kemur þessi
búnaður því í góðar þarfir.
MorgunDlaðið/Svernr
Félagar Kristjáns, Einar Stefánsson og Björgvin Richardsson, ásamt
Páli Halldórssyni flugstjóra, Helgu Magnúsdóttur lækni og Kristjáni
Þ. Jónssyni, en þau komu öll við sögu þegar Kristjáni var bjargað.
Morgunblaðið/Sverrir
Kristján er á Borgarspitalanum og verður þar í nokkrar vikur enn áður en liann getur farið að æfa á
nýjan leik með Hjálparsveit skáta í Kópavogi.
Hringhaugur og norðurátt
Til að lesandinn skilji þetta þarf
að skýra það: fræðimönnunum
norsku hafði verið bent á einkennileg
tengsl milli norður-suður-öxuls og
Helgafellanna. Má minna á glugg
þann á Helgafelli Snorra goða, sem
opnaðist norður. Þar var brugðið upp
Ijósi, sem Bjarni Guðnason sá svo
glöggt um daginn. Er ekki að orð-
lengja það, að þeir Hörðar taka að
finna ýmsar fornminjar, sem þeir
telja þannig í sveit settar, að tilviljun
geti ekki ráðið. Heila ritgerð þyrfti
að sjálfsögðu til að greina nánar frá
þessu, en geta má þess, að vissir
helgi-steinar liggja á tilteknum sjónl-
ínum og í jafnri fjarlægð frá viðmið-
unardeplum; að auki blasir Leiðar-
stjarna — Pólstjarnan — við fræði-
mönnunum þar sem hennar er
vænzt. Fer um síðir svo, að þeir
Moberg, Gjerdáker og Helleve upp-
götva ýmsar vörður og aðrar minjar,
sem þeir höfðu ekki áður veitt at-
hygli, og allar vísa til himinbaugs
og markleiða. Komast þeir að lokum
að þeirri niðurstöðu, að frægur haug-
ur á Hörðalandi hafi að fornu verið
miðdepill Voss. Og hvað heitir hann?
Ringshaugen. Er með öðrum orðum
svo að sjá sem haugurinn hafí vísað
til heilags Baugs með nafni sínu.
Og Baug finna þeir, rétt út mældan,
eftir því sem bezt verður séð og lýsa
svo.
Ringen er eit bilete pá sola. Sol-
krossen er eit anna solsymbol.
Armane i krossen syner dei fire
himmelættene. Er Voss dekt av
eit solhjul með Ringshaugen som
nav? Av dei fíre armane i solkross-
en endar den som peikar mot nord
pá Gjöstein, den mot aust pá
Horndalsnuten. Armen mot sör
endar i Otledalen. Lengjer me
armen kjem me til Grim. Armen
mot vest endar pá Gjerstad eller
pá Hæve pá Dyrvedalen. (s. 94.)
Niðurstaðan í Voss
Mér þykir rétt að þýða ekki sér-
kennilega mállýzku Hörðanna, hún
ætti að gleðja einhvern, og vonandi
geta lesendur stafað sig fram úr
henni. Sem vænta mátti er Gríms-
nafnið mikilvægt í sambandinu; svo
var einnig hér á tímum goðaveldis-
ins. Skal þessari stuttu frásögn því
lokið með orðum Aslak L. Helleve:
2i
„Eg meiner á ha funne at heilage
stader ligg i eit visst mönster." (s.
97.) Síðan bætir hann því við, að
það sem þeir félagar hafí fundið
geti ekki verið tilviljun, til þess sé
„mönsteret for omfattende".
Tveir þeirra þriggja sem tóku þátt
í þessum athugunum eru ritstjórar
tímaritsins Gamalt fra Voss. Ég
þekki þá ekki persónulega, hygg
þremmenningarnir stundi fornleifa-
fræði, þjóðháttafræði og sagnfræði.
Um sjálfan uppruna Baugsins kemst
Helleve svo að orði í lokin:
Eg veit ingen ting om kva tidbolk
mönsteret vart til. Det er vanske-
leg á tenkja seg anna enn at det
er bufaste bönder sem har skapt
det, og at det er frá .heiden tid.
Dá höyrer det heime ein stad fra
og med slutten af yngre steinalder
til og med yngre jernalder, frá
ikr. 2000 f.Kr. til ikr. 1.000 e.
Kr. (s. 98.)
Ég vonast til að komast til Voss
í sumar; verður þá e.t.v. unnt að
gera ítarlegan samanburð á því sem
hér. hefur fundizt og því sem fræði-
mennirnir frá Voss hafa lagt fram.
Hitt er ekki óskemmtilegt íhugun-
arefni þeim sem fylgzt hafa með
þeim rannsóknum sem hér um get-
ur, að fyrrum aðskildir menn gerast
nú lagsbræður: þeir sem stunda forn-
leifafræði, þjóðháttafræði, goðsagn-
ir, táknmál — og íslendingasögur
sem bókmenntir.
Hefði einhverjum þótt slíkt með
ólíkindum fyrir aðeins nokkrum
mánuðum. Oft höfum við lesið í blöð-
um, að niðurstöður RÍM væru „um-
deildar“, síðast í DV 2. marz. Nú
snýst dæmið við. Segja má þannig,
að skyndilega opnist gluggur á
hverju Helgafelli — að „íslenzk
fræði“ hafí snarsnúizt á einum þíðum
Þorra. Vonandi forláta íslendingar
að minnzt sé á þetta eftir þá fimbul-
þögn sem lagzt hefur yfir málið. Það
sem áður þótti ósennilegt í heims-
myndarfræðum íslendinga til forna
telst nú nánast sannað; það sem
vakið hefur svo staðfasta undrun við
heimspekideildina um áratuga skeið
þykir nú óhjákvæmileg ályktun um
eðli íslenzkra fornrita.
Sér nú inn í Helgafellin.
Höfundur er skólastjóri Málaskóla
Mímis.
Könnun á mataræði íslendinga:
Fæðið næringarríkt
en yfirleitt of feitt
FÆÐI Islendinga er alla jafna of feitt, en yfirleitt nokkuð næringarríkt
og þá sérstaklega óvenju próteinríkt. Fæðið er bætiefnaríkt. Þetta kem-
ur fram í könnun á rnatíiræði landsmanna sem heilbrigðisráðuneytið
og Manneldisráð íslands gerðu á síðasta ári. Þessa dagana er verið að
kynna fyrstu niðurstöður.
Könnunin er liður í framkvæmd
á manneldis- og neyslustefnu sem
Alþingi ályktaði að yrði fylgt til alda-
móta. Laufey Steingrímsdóttir nær-
ingarfræðingur stjórnaði könnun-
inni. Talað var við 1.240 manns um
allt land og voru þátttakendur á aldr-
inum 15 til 80 ára. í fyrstu niður-
stöðum kemur fram að töluverður
munur er á fæðuvali fólks eftir
starfsstéttum og búsetu. Þátttak-
endurnir borðuðu að meðaltali 73
grömm af fiski á dag og er það
mesta fískneysla sem þekkist í Evr-
ópu, tvöfalt meiri en í Noregi svo
dæmi sé tekið. Hins vegar er græn-
metisneysla íslendinga sú minnsta í
Evrópu, eða 70 grömm á mann.
Unglingarnir drekka hálfan lítra af
gosi á dag en fólk frá tvítugu til
fimmtugs drekkur að meðaltali 5
kaffibolla á dag.
Heilbrigðisyfirvöld hafa sett
markmið í menneldismálum, þar sem
lögð er áhersla á minni fituneyslu
en meiri neyslu á grænmeti, kartöfl-
um, fiski, brauði og öðrum kornmat
og að fítuminni mjólkur- og kjötvör-
ur komi að einhveiju leyti í stað
feitari. Þegar niðurstöður mataræð-
iskönnunarinnar eru bornar saman
við manneldismarkmiðin sést að Is-
lendingar eiga nokkuð langt í land
með að ná settu rnarki. Fita er til
dæmis að jafnaði 41% orkunnar í
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Guðmundur Bjarnason heilbrigð-
isráðherra fær sér grænmeti og
kjötsúpu, Laufey Steingrímsdóttir
næringarfræðingur fylgist með.
íslensku fæði en á að vera innan við
35%.
Áður hefur mataræði þjóðarinnar
tvisvar verið skoðað ofan í kjölinn,
1939 og 1979. Margt hefur breyst
frá 1939, sérstaklega hefur græn-
metis- og ávaxtaneysla margfaldast
eins og von er. Samt sem áður eru
mörg sérkenni íslensks matar lítið
breytt, til dæmis er áberandi hvað
próteinríkt fæðið er miðað við það
sem þekkist hjá öðrum þjóðum, sam-
kvæmt upplýsingum heilbrigisráðu-
neytisins og Manneldisráðs;