Morgunblaðið - 07.04.1991, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. APRIL 1991
Þprbjörn Árnason
Ekkert er sjálfsagt lengur
FJÖLSKYLDAN kom suður og hélt að hún þyrfti að kveðja
Þorbjörn Arnason þar sem hann lá á Borgarspítalanum eftir
hjartaáfall. En ófeigum verður ekki í hel komið eins og gamla
fólkið sagði, og fjórum mánuðum eftir að hafa staðið við dauð-
ans dyr stormar Þorbjörn um holt og hæðir umhverfis Reykja-
lund og blæs ekki úr nös.
Eg var heppinn,“ segir Þor-
bjöm, „því inargir hafa ekki
staðið upp aftur eftir slík áföll.
iiig var vel á mig kominn líkam-
lega þegar jii'Híi gerðist, og er
|iað sennilegn ástæðan fyrir því
að enn hefur ekti verið flaggað
í hálfa stöng fvrir mér!“
Þorbjörn er ekki nema fjörutíu
og tveggja ára gamall, hár og
grannur og lítur ekki í fljótu
bragði út fyrir að vera hjarta-
sjúklingur. En tilfelli hans, er
kannski dæmigert fyrir duttl-
unga hjartans. Hann segir að
eitthvað muni vera um hjarta-
sjúkdóma í ætt sinni, en hugsan-
lega hafi streita og svefnleysi
ráðið miklu um hvernig fór.
„Flestir íslendingar vinna mikið
og mjög margir við skrifborð þar
sem hreyfingarleysi og streita
fylgjast að. Menn bæta oft enda-
laust við sig vinnu eins og ég
gerði þar til það fer að ganga á
svefninn.
Ég sofnaði til dæmis oftast
strax en átti það til að vakna
aftur eftir tvo til þijá tíma. Marg-
ir þykjast ekki muna drauma,
en slæmir draumar eru oft vís-
bending um að menn nái ekki
að slaka á.
Sjö til átta tíma svefn er nauð-
synlegur, og ef menn ná honum
ekki með eðlilegum hætti, þá er
ekkert niðurlægjandi að taka inn
lyf til að ijúfa þann vítahring
sem menn komast í þegar þeir
sofa lítið sem ekkert. Ég var
tregur til að viðurkenna þetta
og reyndi að þreyta mig svo ég
sofnaði strax, en andlega þreyt-
an er oft verri en sú líkamlega
og getur endað með hjartaáfalli
eins og hjá mér.“
Þorbjörn hefur alltaf synt mik-
ið, æfði reyndar sund sem dreng-
ur, og einnig gengið og verið
talsvert úti. Telur hann það hafi
bjargað því að ekki fór verr.
Hann hafði ætíð borðað það sem
hann langaði í, þótti feitt kjöt
og smjör gott en fannst græn-
meti vera hið mesta kanínufóð-
ur. Hann byijaði að reykja þrít-
ugur þegar hann fór í bæjar-
stjórn, og reykti um sex til átta
vindla á dag. Og félagsmála-
störfum og löngum fundarsetum
fylgdu ekki aðeins vindlamir,
heldur einnig kaffiþambið, oft
margar könnur á dag.
Þorbjörn var í þijú kjörtímabil í
bæjarstjóm Sauðárkróks, þar af
tvö kjörtímabil forseti bæjar-
stjórnar, og var auk þess í fullu
starfi, fyrst sem fulltrúi bæjarfó-
geta og síðar sem framkvæmda-
stjóri Loðskinns hf. Hann var
nýbúinn að opna lögmannsskrif-
stofu og ætlaði að fará að
„praktisera" þegar ósköpin
dundu yfir í lok október á síð-
asta^ ári.
„Ég var fyrir sunnan með
skjólstæðingi mínum að ganga
frá tryggingarmáli og urðum við
að gista eina nótt í Reykjavík.
Um miðja nótt fékk ég mikinn
verk yfir bijóstið, og þurfti að
kasta upp. Ég áleit þetta vera
flensu og aðhafðist því ekkert.
Lét bara líða yfír mig af og til
og kastaði upp á milli. Um morg-
uninn héldum við af stað norður,
en urðum að snúa við í Mosfells-
bæ því ég var orðinn
það veikur.“
Á Borgarspítalanum var síðan
morfíni dælt í Þorbjörn, en hann
segir að ekki hafi slegið á verk-
ina við það fyrr en um kvöldið.
Eiginkona Þorbjörns og tvö yngri
bömin, ásamt öldruðum föður
hans komu suður, og elsti sonur-
inn sem stundar nám í Háskólan-
um hraðaði sér á fund föður síns.
Kveðjustundin var þó sem betur
fer ekki runnin upp.
En hvernig líður fólki sem
stendur við dauðans dyr?
„Mér var ekki brugðið meðan
á þessu stóð,“ segir Þorbjörn, „ég
héTlsan
HÖNDLUD
ÁNÝ
var svo veikur að mér var orðið
sama þótt ég dræpist, skildi held-
ur ekki hvað var að gerast. Ég
var í lyfjameðferð og rannsókn-
um í þijár vikur, og áttaði mig
ekki á í hvaða hættu ég hafði
verið fyrr en ég var kominn heim.
Ég trúi ekki öðru en að venju-
legt fólk verði hrætt undir svip-
uðum kringumstæðum, þótt allt-
af séu til vissar undantekningar.
Maðurinn er í eðli sínu hræddur
við að tapa lífinu. En þótt menn
haldi lífinu þá geta þeir orðið
ósjálfbjarga það sem eftir er.
Þetta er ekki síður áfall fyrir
íjölskylduna, börnin óttast að
verða föðurlaus og ég veit að
a.m.k. yngsti sonur minn var
mjög hræddur. Mér leið líka illa
því mér fannst ég vera að bregð-
ast þeim. Ég vissi að þau vöktu
yfír mér, og ég þorði varla að
taka inn sprengitöflumar því þá
héldu þau að ég væri að fá ann-
að áfall. Það er því mjög mikil-
vægt að hafa fræðsludag fyrir
þá nánustu hér á Reykjalundi svo
þeir geti séð þá endurþjálfun sem
hjartasjúklingar fara í.“
Ég spyr Þorbjörn hvort hann
haldi að viðhorf manna breytist
eftir lífsreynslu sem þessa?
„Það er enginn vafi á því.
Auðvitað eru til menn sem eru
að eðlisfari lokaðir og leyfa sér
ekki þann munað að kíkja í
kringum sig og finna ánægjuna
í því að vera bara til. Það er
afar slæmt, því það er mikilvægt
að fólk hafi ánægju af daglegum
störfum sínum. En mér finnst
ofboðslega gaman að vera til,
aldrei verið eins gaman og núna!
Ég tek heldur engu sem sjálf-
sögðum hlut lengur.“
Þorbjörn segir að ekki sé hægt
að meta dvölina á Reykjalundi í
krónutölum, en það sé víst að
endurhæfing sem þessi spari ís-
lendingum tugi milljóna króna
sem annars færu í lyf og sjúkra-
hússvist. „Mér fínnst að læknar
úti á landi eigi að sjá til þess
að hjartasjúklingar eigi þess kost
að koma hingað í endurhæfingu.
í götunni heima hafa fimm
menn fengið hjartaáfall og tveir
þeirra dóu tiltölulega ungir af
þeim sökum. Nágranni minn í
næsta húsi fékk svipað áfall og
ég, en hefur ekki átt kost á end-
urhæfingu, líklega af því hann
Morgunblaðið/Kristján Arngrímsson
veiktist ekki í Reykjavík eins og
ég. Mér finnst það ábyrgðarhluti
lækna heima að hafa ekki sent
hann hingað. Hættan er miklu
raunverulegri fyrir honum en
mér, því hann hefur ekki lagt á
sig erfiði undir ströngu eftirliti
og veit ekki eins og ég hvað
hann má leyfa sér. En ég tel það
ekki of seint fyrir hann að fara
núna.“
Ég spyr Þorbjöm hvað taki
við eftir dvölina hér, og hann
segist auðvitað ætla að opna lög-
mannsskrifstofuna aftur strax á
mánudaginn!
„Mér fínnst ég ekki verr á
vegi staddur en ég var, kannski
betur. Ég hef byggt upp líkam-
legt og andlegt þrek og þekki
nú betur takmörk mín.
Það var í raun mesta áfallið
að ég, Þorbjörn, skyldi verða
fyrir þessu. Ég sem alltaf var
svo hraustur! Aldrei orðið mis-
dægurt.
En ég hef nú jafnað mig á
því og það er endurhæfingunni
hér á Reykjalundi að þakka. Ég
tel þessa stofnun vera á heims-
mælikvarða og það er mikið ör-
yggi fyrir hjartasjúklinga að vita
af henni og geta leitað sér endur-
hæfingar hjá öllu þessu frábæra
fólki sem hér starfar.“
Erla Marlcusdóttir
Lífsviðhorf breytt
í FISKIGALLANUM en þó svuntulaus, fór Erla Markúsdóttir frá
Þorlákshöfn með sjúkrabíl til Reykjavíkur í febrúar fyrir ári. Hún
hafði verið að lyfta bakka I fiskvinnslunni þegar hún fékk sáran
verk yfir brjóstið og fram í handlegg. Hún hélt að þetta væri vöðva-
bólga og hélt áfram eins og ekkert hefði í skorist, en þegar verkur-
inn kom í annað sinn vissi hún að eitthvað varð að gera í málinu.
Eg væri ekki hissa þótt þær
færu að skila sér inn físk-
vinnslukonurnar, allar undirlagðar
af vöðvabólgu og streitu eftir bón-
usvinnuna," segir Erla. Sjálf fer
hún líklega ekki í fiskvinnslu á
næstunni, þótt hún hafí tekið ótrú-
legum framförum þennan tíma sem
hún hefur verið á Reykjalundi.
Erla komst heim með aðstoð
manns síns, sónar og tengdadóttur
sem unnu á sama stað. „Héraðs-
læknirinn brást fljótt við að vanda,
svo og björgunarsveitin á staðnum
og var ég flutt á bíl þeirra sem oft
hefur sannað gildi sitt, á Borg-
arspítalann í Reykjavík. Ekki var
ég búin að vera nema hálfan mán-
uð heima er ég fékk annað hjarta-
kast. Þá fór ég í hjartaþræðingu
og í framhaldi af því í blástur, en
þá eru þröngar æðar þvingaðar út.
Þegar ég kom heim mátti ég
ekkert gera, varð að láta þjóna
mér. í júní fór ég á Heilsuhælið í
Hveragerði og styrktist mikið. Síð-
an var ég heima þar til ég fór á
Reykjalund, og það var alveg nýtt
fyrir útivinnandi húsmóður að
mæla götumar!"
Erla er sjálfsagt ein af fáum sem
ekki varð hrædd þegar hún fékk
hjartaáfallið, ef til vill vegna þess
að móðir hennar fékk hjartaáfall
48 ára gömul, og er nú að verða
86 ára.
„Það var lærdómsríkt hvemig
hún brást við vanda sínum og síðan
faðir minn, en hann lést úr þessum
sjúkdómi 83 ára að aldri. Eg hélt
áður að fólk væri alltaf hrætt þeg-
ar það gengi með þennan sjúkdóm,
en veit núna að það þarf ekki að
vera hræddara en úti á götu í
umferðinni."
Erla er gift og á fímm börn á
aldrinum 16 til 26 ára. Hún segist
vel skilja tilfínningar aðstandenda.
„Ég var sjálf miklu hræddari sem
aðstandandi en sem þolandi, og því
finnst mér mikilvægt að nánustu
ættingjar fái að dvelja einn dag á
Reykjalundi og fylgjast með.“
Erlu fínnst það mjög ánægjulegt
að nú skuli vera hægt að fram-
kvæma hjartaaðgerðir hér heima,
og enn ánægjulegra að íslendingar
skuli eiga svo fullkomna endurhæf-
ingarstöð sem Reykjalundur er.
„Hinn mannlegi þáttur vill gleym-
ast í þessu þjóðfélagi. Það er alltaf
verið að spara pg litlu fé varið til
fyrirbyggjandi aðgerða og endur-
hæfínga í heilbrigðismálum. En það
er miklu dýrara fyrir þjóðfélagið
að vera með ósjálfbjarga sjúklinga
sem þurfa á stöðugri hjúkrun að
halda, en að hjálpa fólki til að
hjálpa sér sjálft."
Þ að er góð tilfinning að líta til
baka, frá því ég þurfti að láta færa
mig til í rúminu og þar til núna
þegar ég get tekið þátt í leikfími
og göngum," segir Erla. „Þegar
ég byijaði í endurhæfingunni var
ég uppgefín eftir daginn. Var öft-
ust í göngunni, en svo fór ég að
færast framar!
Ég hef verið að læra hér að tak-
ast á við lífíð, veit núna til dæmis
Morgunblaðið/KGA
hvað ég má reyna á mig og hvað
ber að forðast í mataræði. Það er
líka ómetanlegt að kynnast fólki
sem á við svipuð vandamál að
stríða."
Erla reykti ekki en borðaði allan
venjulegan mat. Hún hafði ekki
stundað neinar íþróttir, enda
kannski búin að fá nóg eftir vinnu-
daginn og sofnaði oftast yfír sjón-
varpinu á kvöldin. Hún vann í fiski
í bónus fullan vinnudag og tók svo
við heimilinu þegar heim var kom-
ið. Yfirleitt svaf Erla vel á næturn-
ar ef verkur í vinstri handlegg hélt
ekki fyrir henni vöku. Erla var lengi
búin að þjást af gigt og vöðvabólgu
sem voru afleiðingar bónus-
vinnunnar.
Ég spyr hana hvað taki nú við
þegar hún útskrifast af Reykja-
lundi og hún segir að það sé fátt
um að velja, lítið sé um atvinnu í
Þorlákshöfn annað en fiskvinnu.
„Nú þarf ég að takast á við
þann vanda, en ég kann betur að
meta það sem ég get í dag, en það
sem ég gat áður en ég veiktist,“
ségir hún.
Erla segir að lífsviðhorf breytist
mikið eftir reynslu sem þessa. „Ég
hef haft nógan tíma til að hugsa
síðustu vikumar, en hvort ég hef
komist að niðurstöðu er önnur
saga. Fjölskyldulíf á íslandi er að
verða erfítt mál. Vinnuálagið er svo
mikið að enginn tími er fyrir böm-
in og það er of seint að kenna
bömunum sínum eitt og annað
þegar þau eru að fara að heiman.
Aldrei er heldur tími til að hitta
það fólk sem mann langar til.
Mannleg samskipti, þessi stóri
þáttur lífsins, eru að rofna í þessum
hraða og þessu ranga mati á lífs-
gæðum. Verðmætamat er brenglað
og við verðum fórnarlömb, ég og
þú. Við tökum ákveðnar skuldbind-
ingar, síðan hækka vextir, kaup-
máttur launa minnkar og við verð-
um að vinna enn meira. Svo bilar
heilsan, og hér hef ég feugið allan
þann tíma sem ég átti að nota til
að hvíla mig, í einum stórum
skammti.
Ég ætla að nýta mér það sem
ég hef lært hér á Reykjalundi.
Auðvítað ætla ég að ganga úti og
hugsa vel um mig, en ég á góðan
mann, góð börn, tengdabörn og
barnabörn, og ætla fyrst og fremst
að njóta þeirra."