Morgunblaðið - 16.05.1991, Blaðsíða 22

aWM; öNéiAbffi J !-
$£
ARÐRÁNI
eftir Einar Jútíusson
Alkunna er að hinir ríku arðræna
þá fátæku, voldug fyrirtæki arð-
ræna hin veikari, þróaðri þjóðir arð-
ræna þær vanþróuðu. Þetta kemur
auðvitað þeim ríkari til góða en
hvort það er gott eða slæmt fyrir
hina fer talsvert eftir eðli þessa
arðráns. Gróði eins er ekki sjálf-
krafa tap annars. Öll viðskipti og
samskipti almennt eiga að vera
báðum í hag.
Arðrán vinnuaflsins
Ef fijálsræði ríkir, þá leita fjár-
festingar þangað sem vinnuaflið er
ódýrast. Slíkt hækkar launin a.m.k.
ef skynsamleg lög óg heiðarleg
samkeppni ríkir og kemur þeim
arðrændu fyrst og fremst til góða.
Það má e.t.v. deila um það hvort
þá sé greitt rétt (sanngjamt) verð
fyrir vinnuaflið. Ég tel svo vera og
að verðmæti þess ákvarðist ekki
af því hvað vinnuafl kostar í öðrum
og ríkari löndum heldur af því hvað
hægt sé að fá fyrir vinnuaflið á
fijálsum markaði á hveijum stað.
Séu lögin réttlát, skýr og ströng
og gildi þau jafnt fyrir alla er þetta
aðeins heilbrigð samkeppni og vart
hægt að flokka undir arðrán jafn-
vel þótt annar sé ríkari og/eða
græði meirá en hinn.
Eðli arðránsins er þó oft ekki
þannig. Fyrir mörgum táknar
fijálsræði það að menn geti sett
sínar eigin reglur, að hinn sterki
fái að leggja hinn veikari að velli
eða a.m.k. ríkja yfir honum. En
frelsi eins takmarkast ætíð af rétti
annars og frelsi ríkir þar sem þræla-
hald er bannað en ekki leyft. Rétt-
læti er að það sé ekki valdbeitingin,
grimmdin og ofbeldið heldur reglur
sem ríki og að hinn hæfasti sigri
fremur en sá sterkasti.
Arðrán auðlinda
Arðrænt er ekki aðeins vinnuafl
hinna fátækari þjóða. Öllu verra er
oft arðrán auðlinda þeirra. Þjóðir
ráðast inn í annarra lönd og leggja
þau undir sig. Þær koma upp lepp-
stjórnum og furstadæmum til að
ná til sín auðlindum þeirra í skjóli
hervalds síns. Það þarf samt ekki
að vera slæmt fyrir fátækari þjóð
að önnur ríkari nýti sér auðlind
hennar. Og rétt eða sanngjarnt
verð á þeirri auðlind er ekki mjög
hátt ef þjóðina skortir alla tækni-
þekkingu og menntun til að nýta
hana sjálf. Vandamálið er oftast
að hinn ríki hefur sett reglurnar
og greiðir ekki rétt verð fyrir að-
ganginn að auðlindinni. Greiðir
e.t.v. ekki þjóðinni neitt, einungis
einhveijum einræðisherra eða ráða-
manni sem sér þennan kost vænst-
an til að skara eld að sinni köku
og arðræna eigin þjóð. Auðiindir
ólgandi fossa eru sameign íslend-
inga og því óseljanlegar. Hag ís-
FLOTEFNI
Aðeins kr. 1,660.-
25 kg.
c§d ALFA80RG ?
Byggingarmarkaöur
Knarrarvogi 4 - Sími 686755
lendinga gæti samt verið betur
borgið með því að leigja erlendum
fyrirtækjum afnotarétt þeirra fyrir
markaðsverð fremur en gefa ís-
lensku fyrirtæki einokunarrétt á
þeirri auðlind fyrir alls ekki neitt.
Hver hagnast á stjórnleysinu?
Oftast ríkir því ekki fijálsræði
heldur vopnavald, lögleysa og
óstjórn. En er hag hins ríka endi-
lega best borgið á þann hátt? Fijáls-
ir vextir og sjálfdæmr um vanskila-
vexti og innheimtuþóknun hafa
mergsogið hér atvinnulífíð og kom-
ið fjölmörgum á kaldan klaka. En
lánastofnanir græða ekki á gjald-
þrotunum og fyrir hvern borgar það
sig að gera fijálshyggju að skamm-
aryrði? Fiskimið Islands eru arð-
rænd og eyðilögð því útgerðarmenn
neita að greiða rétt verð fyrir þau
verðmæti sem auðlindin er. Þeir
tapa þó manna fyrst og mest á allt
of stórum fiskiskipaflota og minnk-
andi afrakstursgetu fiskistofnanna?
Með kúgun og arðráni fæst orkan
og olían ódýrar en það er dýrt að
spilla auðlindum og stofna til hat-
urs og ofriðar. Frumskógar heims-
ins hverfa því hinar ríkari þjóðir
tíma ekki að greiða rétt verð fyrir
það súrefni sem þær nota og frum-
skógamir framleiða. Með þessu er-
um við íslendingar ekki aðeins að
arðræna fátækari þjóðir. Við erum
að eyðileggja fyrir þeim auðlind sem
er okkur sjálfum lífsnauðsynleg.
Af arðráni náttúrunnar er enginn
varanlegur ágóði. Skammsýnin og
skilningsleysið kemur okkur í koll.
fyrr en síðar.
Arðrán orkuauðlinda íslandss
Ég ætlaði reyndar ekki að fjöl-
yrða hér um arðrán úti í heimi eða
arðrán okkar sjálfra á eigin físki-
miðum. Ég ætlaði aðeins að fjalla
um þær athyglisverðu upplýsingar
sem komu fram í grein Sigurðar
B. Stefánssonar um stærstu og arð-
sömustu fyrirtækin á íslandi og í
Evrópu (Mbl. 24/1). Við teljum
okkur yfirleitt ekki í hópi hinna
arðrændu þjóða þriðja heimsins en
það kemur í lós að arðsemi er lítil
í okkar atvinnurekstri og fyrirtæki
í eigu útlendinga eru þau arðsöm-
ustu hérlendis. Það talar sínu máli
um reisn íslenskra ráðamanna í
samningum sínum. Ríkasta fyrir-
tæki íslendinga er Landsvirkjun
(LV) með 23 milljarða kr. eiginfjár-
stöðu enda raforkuverð hátt á ís-
landi. Ágóði þess var 3% eða 714
milljónir. Berum saman við Islenska
álvélagið (ISAL). Hagnaður þess
var 44% eða 1.755 milljónir. Arð-
semi ÍSAL var semsagt 14 sinnum
meiri en arðsemi LV. Hefur þó víst
arðsemi LV flest árin verið miklu
Einar Júlíusson
„LV græðir á raforku-
sölutilíSALogíSAL
græðir á raforkukaup-
um frá Landsvirkjun.
Viðskiptin eiga að vera
beggja hagur en LV
þyrfti að selja rafork-
una mun dýrar til að fá
eðlilegan ágóða.“
minni og ÍSAL aldrei greitt jafn-
hátt raforkuverð og 1989. LV
græðir á raforkusölu til ÍSAL og
ISAL græðir á raforkukaupum frá
Landsvirkjun. Viðskiptin eiga að
vera beggja hagur en LV þyrfti að
selja raforkuna mun dýrar til að fá
eðlilegan ágóða. ÍSAL gæti kéypt
raforkuna miklu dýrar og grætt vel
samt. Verðið er samningsatriði og
Islendingar eru ekki meiri samning-
amenn en svo að þeir láta útlending-
ana arðræna sig.
Arðsemi og orkuverð
Við skulum athuga hver ágóðinn
mundi vera ef verðið væri annað.
Línuritið sýnir hvernig arðsemi LV
og ÍSAL er háð raforkuverðinu.
Fyrmefndar tölur um hagnað, eigið
fé og eiginfjárhlutfall eru hér tekn-
ar hráar úr grein Sigurðar og mið-
að við að LV hafi selt ÍSAL 1.432
GWst á 1,038 kr/kWst.
Arðsemisjöfnuður 9,1% er við
orkuverð 2 kr/kwst. Miðað við 5%
arðsemiskröfu þarf Landsvirkjun
kr. 1,34 og ÍSAL gæti greitt 2,12
kr/kWst. Mismunurinn, auðlinda-
rentan er þá 0,78 kr/kWst.
CHANEL
FÖRÐDNARFRÆÐINGUE
Hr. Bruno Grosstephan verður staddur á íslandi
dagana 21.-24. maí 1991, til að veita persónulega
ráðgjöf á Chanel snyrtivörum og kynna sumarlínuna
í eftirtöldum snyrtivöruverslunum:
BRÁ • LAUGAVEGl 72 • REYKJAVÍK • SÍMI12170
ANDORRA • STRANDGÖTU 32 • HAFNARFIRÐI • SÍMI52615
HYGEU • AUSTURSTRÆTI16 • REYKJAVÍK • SÍMI19866
CLÖRU • KRINGLUNNl 8-12 • REYKJAVÍK • SÍMI689033
TÍMAPANTANIR í OFANGREINDUM VERSLUNUM
ÍDAGOGÁMORGUN
SmáMál ERU HIN BESTU MÁL
Taktu þau fyrir
um helgina
- með fjölskyldunni.