Morgunblaðið - 02.11.1991, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 1991
*
Ast er...
7-/5
... að eiga hana út af fyrir
sig.
TM Reg. U.S. Pat Off.—all rights reserved
c 1991 LosAngelesTimesSyndicate
Ef konan þín skilur þig
ekki, skaltu reyna að tala
við hana ófullur.
T
Nýstárleg tilraun til þess
að drepa íslenska tungu
Nýlega er upp komin allskonar
málstytting í dagblöðum, í nú
nefndu tilfelli í Morgunblaðinu. Ver-
ið er að tala um listamenn. Þar
stendur: „Ekki fór á milli”, að leik-
konan kunni sitt fag. Kallað var að
fara á milli, þegar hey var reitt
heim á hestum milli engja og bæj-
ar. Þarna í umræddri grein, hefði
átt að standa: Ekki fór á milli mála,
að leikkonan kunni sitt fag. Verið
getur hér um að ræða að orðið
„mála” hafi týnst úr setningunni,
og þar hafi átt að standa „á milli
mála”. En þetta nýja orðalag minnir
einkennilega mikið á þær málstytt-
ingar sem nú vaða sífellt uppi.
Dæmi er „tökur” þar sem ætti að
standa kvikmyndatökur. Þessar tök-
Nú sem fyrr er í fullu gildi mál-
tækið „sameinaðir stöndum vér,
sundraðir föllum vér”. Að láta sem
við heyrum ekki eða sjáum ekki
hvað er að gerast í okkar landi er
leið okkar til falls. Það er mörgum
of tamt að hvískra og pískra um
það að betra væri að hitt eða þetta
væri svona eða hinsegin og að við
ættum ekki að láta bjóða okkur
þetta eða hitt o.s.frv. Við sláum á
íærið, hristum höfuðið ogtökum svo
málin til umræðu næst þegar við
hittumst. Af mörgu er að taka, í
þetta sinn ætlar undirrituð að minn-
ast á verslunarhætti okkar. Oft er
þörf en nú er nauðsyn. Fréttir bár-
ust okkur frá írlandi svohljóðandi:
íslendingar bjarga verslun október-
mánaðar í nefndri borg. Fleiri borg-
ir og önnur lönd eru líka vel sótt
ur gætu þá alveg eins þýtt ljósmynd-
atökur. En hálfa orðið „tökur” þarf
að hafa með sér annað orð, til þess
að það skiljist. „Tökur” eitt og sér
getur ekki komið í staðinn fyrir
samsett orð. „Tökur” getur þá alveg
eins þýtt innantökur, úrtökur eða
aftökur. Þó að textinn sem stendur
með „tökur” eigi að skýra hvers
konar tökur þetta eru, þá réttlætir
það ekki svona orðalag. í sömu grein
er talað um hin „gullnu blik”. Er
ekki í raun og veru átt við „hin
gullnu augnablik”? Blik getur ekki
komið í staðinn fyrir augnablik.
Hægt er að tala um blik sólar og
blik í augum. Augnablik, gullið eða
ekki gullið, þýðir ekki sama og blik.
Útvarp og sjónvarp eru ágæt orð.
af okkur. Fyrir þá sem ekki vita
þá er októbermánuður með erfíð-
ustu mánuðum íslenskrar verslun-
arþjónustu. Furðu sætir að þekkt
íslensk fyrirtæki, sem mörg byggja
afkomu sína hér á landi, bjóða eða
styrkja starfsfólk sitt til farar á
erlenda grund til þess að versla.
Stutt er í kinnroðann þegar fjöllum
gengur hærra að starfsmaður þjóð-
arinnar með sæti í ríkisstjórn skipu-
leggi slíka ferð fyrir stuðningsmenn
sína. Þvílík hneisa svo ekki sé
meira sagt.
Kaupmannasamtök, hvað eruð
þið að gera í málinu? íslendingar,
verum vakandi yfir framtíð okkar
og þeirra sem erfa skulu landið.
Stoppum óráðsíuna strax, komum
í veg fyrir fallið.
Asdís Bernburg
En „varp” forskeytislaust er ekki
það sama. Varp er æðavarp eða
kríuvarp. Ef hvoru tveggja er á ein-
um bæ, væri hægt að tala um „vörp-
in”. Fræðsluvarp er nú margsta-
glað. Hveijir eru varpfuglarnir?
Fræðsluútvarp eða fræðslusjónvaip
er skiljanlegt mál. Vörpin, geta ver-
ið: skóvörp, frumvörp, ávörp engu
síður en útvörp og sjónvörp. En
fyrst og fremst æðavarp og kríu-
varp. Það þýðir fuglavarp. Ekki er
von á góðu með íslenskt mál, þegar
hálfyrði eiga að gilda sem heil orð
og forskeytislaust orð það sama eins
og það þýddi með forskeyti.
í þættinum íslenskt mál 26. okt-
óber segir umsjónarmaður, Gísli
Jónsson, að fyrir stuttu hafi verið
sagt frá því að Einar Oddur Krist-
jánsson hefði verið „myrkur í máli”.
í ljós kom við lestur fréttarinnar
að hann hafði einmitt verið „ómyrk-
ur í máli” þ.e.a.s. talað skýrt og
tæpitungulaust. Þetta er mjög ljóst
dæmi um þá hættu sem íslenskan
er í ef tekið er upp á því að sleppa
forskeyti og eins gagnvart hálfyrð-
um.
Rósa B. Blöndals
------*-*-*---
Einokun og
einkasala
í blaðinu 30. þessa mánaðar þar
sem sagt er frá morgunverðar-
fundi Verslunarráðs að nauðsyn-
legt sé „að afnema ríkisverndaða
einokun á útflutningi” og þá m.a.
að breyta „þeirri einokun sem Síld-
arútvegsnefnd hefði samkvæmt
lögum”.
í íslensku máli eru tvö hugtök
um það sem víða kallast monop-
ol. Annað er einkasala og hitt er
einokun og á það við þegar því
er haldið fram að einkasöluaðstaða
sé ok. Líklegt er að Rússum hafi
þótt Síldarútvegsnefnd hafa okað
sig með einkasöluaðstöðu sinni en
illa trúi ég því að þeir ráði viðhorf-
um ræðumanna á fundi Verslunar-
ráðs. Mér þykir líklegra að blaða-
manni eða ræðumönnum hafi skjö-
plast í orðavali og minni því á að
einkasala er hlutlaust orð í þessu
efni.
Björn S. Stefánsson
Agætu íslendingar
HOGNI HREKKVISI
/,/Vt'A ás kEV/?A I GBSN AIeð haxim ?
HAhJbi LENTI í ArLOGUAí Vlp SlCÖNk.4'
i-
i \ Tlij L. i Mf tl H'l'i

Yíkveiji skrifar
Móðurmálið hefur verið nokkuð
í sviðsljósinu á haustdögum,
þótt það hafi horfið að undanfömu
í skuggann fyrir umræðunni um
gífurlegan halla ríkissjóðs og ann-
ari efnahagslegri óáran, að ekki sé
talað um Evrópska efnahagssvæð-
ið. Segja má, að kveikjan hafi verið
sú hugmynd kennslumálanefndar
Háskólans að láta stúdenta sækja
íslenzkunámskeið sökum slakrar
kunnáttu, og þá sérstaklega í staf-
setningu. Flesta rak í rogastanz við
þessi tíðindi. Stúdentar, sem innrit-
ast í Háskólann, hafa verið á skóla-
bekk í 14 ár og það er meira en
lítið að í skólakerfinu, ef þeir geta
ekki ritað móðurmálið og tjáð hugs-
anir sínar skammlaust.
Ráðamenn þjóðarinnar lýsa ást
sinni á tungu feðranna á há-
tíðastundum og segja þá réttilega,
að það sé menningararfur tungunn-
ar, sem geri okkur að sérstakri þjóð,
glatisþ tungan glatást sjálfstæðið.
... ,?Æ. . 4
í daglegu skólastarfi hefur það aft-
ur á móti gerzt, að stöðugt hefur
verið að draga úr mikilvægi ís-
lenzkukennslunnar. Nemendur fá
víðast hvar aðeins 4 stundir á viku
í móðurmálskennslu, en fyrir nokkr-
um árum var kennslan 6 stundir.
Þessa hlýtur að sjá stað í kunnáttu
nemenda. Minni áherzla er lögð á
réttritun en áður og glögglega má
sjá áhuga skólayfirvalda á henni
af því, að vægi réttritunar á sam-
ræmdum prófum í íslenzku er nú
aðeins 10% en var 20% fyrir nokkr-
um árum. Af þessu má ráða, að
móðurmálið hefur smátt og smátt
orðið að vikja fyrir öðru í skólunum.
xxx
Rétt tjáning er lykillinn að ölltim
samskiptum manna í millum.
Þess vegna er mikilvægt, að allir
hafi full tök á móðurmálinu. Án
þess er td. ekki hægt að læra er-
lend tungumál svo vel sé. Kennsla
í málfræði qe gn/ndyajlaratriði,- en
því miður hefur hún verið á undan-
haldi um langt skeið. Sem betur fer
hefur þess orðið vart að undan-
förnu, að bæði kennarar og nem-
endur hafi meiri áhuga en áður á
málfræði, enda þjálfun í röklegri
hugsun.
Yíkverji hefur heyrt það úr röð-
um skólamanna, að umræðan
uin móðurmálið fyrr í haust hafi
verið hvetjandi fyrir nemendur og
kennara. Þeir geri sér betur grein
fyrir því en áður, hvílíkur þröskuld-
ur það er að hafa ekki tök á tung-
unni, ekki sízt ef stefnt er að lang-
skólanámi. Menntamálaráðherra á
að grípa tækifærið og leiða íslenzk-
una á ný til öndvegis í skólakerf-
inu. Þar á hann að taka höndum
saman við samtök móðurmálskenn-
ara í grunn- og framhaldsskólum,
en ýta til hliðar þeim kerfiskörlum,
sem líta á tungu Snorra sem undir-
! málsgrein.