Morgunblaðið - 28.11.1991, Side 18

18_______________MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1991_
I skjóli óvinsælla læknalauna
Svavar Gestsson
eftir Svavar Gestsson
Markmið heilbrigðisþjónustunn-
ar er góð heilsa. Því marki verður
vitaskuld aldrei náð að fullu heldur
verður stöðugt í gangi heilbrigðis-
þjónusta af margvíslegu tagi. Sam-
kvæmt íslenskum lögum eiga allir
kost á bestu heilbrigðisþjónustu
sem völ er á hveiju sinni. Ekki
hafa í raun verið alvarlegar deilur
um heilbrigðisþjónustuna né for-
sendur hennar. Unnt er að sjá
mismikla aukningu eftir ríkis-
stjómum en í grundvallaratriðum
hefur ekki verið ágreiningur um
markmiðin. Það sést til dæmis vel
á því, að lög um heilbrigðisþjón-
ustu voru sett í tíð Magnúsar
Kjartanssonar sem heilbrigðisráð-
herra. Þau voru endurskoðuð í
minni tíð og þannig samþykkt í lok
þingsins 1983. Þau voru síðan gef-
in út og undirrituð óbreytt af Matt-
híasi Bjamasyni og lítið breytt í
hans tíð. Guðmundur Bjarnason
gerði ekki grundvallarbreytingar á
lögunum og þau standa enn í dag.
En nú eru settar fram spuming-
ar um grundvallaratriði sem áður
átti að vera samstaða um. Nú er
vegið að rótum velferðarkerfisins.
Nú er unnið að stórfelldum grund-
vallarbreytingum. Það er ekki
vegna þess að heilbrigðisráðherra
sé ómenni. Það er vegna þess að
hans sögn að það þarf að spara.
En hann fer að mínu mati vitlaust
að því. Hann átti að leggja skatta
á hátekjumenn og ijármagnstekjur
frekar en að leggja á sjúklinga-
skatta. Hann starfar ekki eins og
jafnaðarmaður. Hann starfar eins
og heilbrigðisráðherra í ríkisstjórn
Margrétar Thatchers við að koma
á heilbrigðiskerfi á íslandi sem lí-
kist því breska og bandaríska —
sem eru dýrustu og verstu heil-
brigðiskerfí í norðurhluta Evrópu
og Ameríku.
Það er sjálfsagt að spara í
sjúkrahúsarekstri. En heilbrigðis-
ráðherrann fer vitlaust að því.
Hann sendir út einræðisfyrir-
skipanir. Nú er allt í uppnámi á
Borgarspítala, Landakotsspítala,
Fæðingarheimili, Hafnarbúðum, á
St. Jósepsspítala, á Patreksfírði, á
Blönduósi og í Stykkishólmi. Þar
á alls staðar að skera niður. Mín
skoðun er sú að spamaðar-
markmiðin náist ekki af því að það
er vitlaust farið í verkið af hálfu
ráðuneytisins. Mín spá er sú að í
október 1992 þegar fjárlagafrum-
varpið verður lagt fram muni koma
í ljós að spamaðurinn hafi ekki
náðst í gegn. Ástæða: Ófagleg
vinnubrögð og einræðisstíll í
stjómun.
Tveir mælikvarðar
En hvað er á ferðinni? Hver eru
gæði heilbrigðisþjónustunnar?
Hvernig nær hún markmiðum sín-
um? Lítum á tölur.
Barnadauði er einn mælikvarð-
inn. Hvernig stöndum við okkur í
alþjóðlegum samanburði?
Samkvæmt heimildum frá
UNICEF 1989 er barnadauði yngri
barna en 5 áraí fimm löndum sem
hér segir miðað við dauðsföll á
hveijar 1000 fæðingar.
Bandaríkin 13. Bretland 11.
Þýskaland 10. Kanada 8. Japan
7. ísland 6.
Annar algengur mælikvarði eru
lífslíkur við fæðingu. í samanburði
sömu landa er þessi mælikvarði
sem hér segir:
Japan 78 ár. ísland 77,5 ár.
Kanada 77 ár. Bretland 76. Banda-
ríkin 76. Þýskaland 75 ár.
(Sama heimild.)
Þannig verður ekki sagt að heil-
brigðisþjónustan og lífskjörin al-
mennt á íslandi hafi skilað lakari
árangri að því er þetta varðar en
í samanburðarlöndunum.
En er ekki kostnaðurinn yfir-
þyrmandi á Islandi? Það mætti
ætla af langlokum heilbrigðisráð-
herrans en svo er vissulega ekki.
Verða nú rakin nokkur dæmi um
kostnað og kostnaðarkerfí.
Heilbrigðisútgjöld á mann eru
hæst í Bandaríkjunum.
Samkvæmt aljþóðlegum töflum
sem ég hef aflað mér kemur fram
að kostnaður á mann í heilbrigðis-
þjónustunni — burtséð frá því hver
greiðir kostnaðinn — er langhæst-
ur í Bandaríkjunum.
Bandaríkin 2.254 dollarar á
mann. Kanada 1.683 dollarar á
mann. Finnland 1.630 dollarar á
mann. Svíþjóð 1.610 dollarar á
mann. Noregur 1.547 dollarar á
mann. ísland 1.446 dollarar á
mann. Danmörk 1.395 dollarar á
mann. Þýskaland 1.232 dollarar á
mann. Japan 1.035 dollarar á
mann. Bretland 836 dollarar á
mann.
Með því að setja útgjöldin á ís-
landi á 100 verður samanburðurinn
ennþá augljósari og er það gert
hér á eftir: Bandaríkin 156 (það
er 56% hærra en á íslandi.) Kanada
116. Finnland 113. Svíþjóð 111.
Noregur 107. ísland 100. Danmörk
96. Þýskaland 85. Japan 72. Bret-
land 58.
Nú ber að taka fram að í þessum
efnum verður að hafa margt í
huga en þó sérstaklega laun starfs-
manna sem eru æði mismunandi.
Til dæmis eru þau lægri hér en á
Norðurlöndunum. En þrátt fyrir
allt: Heilbrigðisútgjöld á íslandi
eru lág í heild miðað við þau lönd
sem við yfirleitt berum okkur sam-
an við og árangur heilbrigðisþjón-
ustunnar er betri en víða annars
staðar.
Setjum svo að heilbrigðisútgjöld
hér yrðu svipuð og í Bandaríkjun-
um. Heildarútgjöld heilbrigðis-
ráðuneytisins eru samkvæmt
fjárlagafrumvarpinu á næsta ári
samtals 43 milljarðar króna. Lífey-
ristryggingar og atvinnuleysis-
tryggingar þar af eru um 16 millj-
arðar króna. Heilbrigðismálin eru
því um 26 milljarðar króna ef allt
er talið. Ríkið borgar meginhluta
heilbrigðisþjónustunnar á íslandi.
Gert er ráð fyrir því að útgjöld til
heilbrigðismála séu samtals um
8,5% af þjóðartekjum. Mismuninn
á þeirri tölu og útgjöldum ríkisins
borga einstaklingarnir beint; að
öðru leyti í gegnum skattana sína.
En segjum að kostnaðurinn við
heilbrigðisþjónustuna væri svipað-
ur og í Bandaríkjunum. Þá væri
reikningur ríkisins ekki 26 millj-
arðar króna heldur 40 milljarðar
króna, 14 milljörðum króna hærri.
Væri reikningurinn jafnhár og á
hinum Norðurlöndum að meðaltali
hljóðar hann upp á nærri 29 millj-
arða — hækkar um 3 milljarða.
Þessi grein er ekki skrifuð til
þess að sanna að ekki eigi að spara
í heilbrigðisþjónustunni en hún
sýnir að bandaríska kerfíð er dýr-
ara en heilbrigðiskerfíð á íslandi,
þijú Norðurlandanna eru með
hærri reikning fyrir heilbrigðis-
þjónustu en við. Og ástæðan fyrir
háurn reikningi í Bandaríkjunum
er fyrst og fremst margföldun
„Það hefur verið friður
um heilbrigðisþjón-
ustuna í meginatriðum.
Nú er verið að slíta
sundur friðinn.”
þjónustunnar fyrir ákveðnar grein-
ar þar sem spítalamir eru í grimmri
samkeppni um ríku sjúklingana sín
á milli en 20% Bandaríkjamanna
njóta samt engrar heilsugæslu að
neinu leyti.
Frá sjúkrahúsum til
sérfræðinga
Og heilbrigðisráðherra er að
spara að eigin sögn. Hann hefur
ráðist að öllum þáttum. Hann hef-
ur í fyrsta lagi lagt til atlögu við
sjúkrahúsin. Það er hins vegar ljóst
að þar mun ekki takast að spara
af því að þjónustan sem verður
skorin niður á einum stað flyst
yfír á annan. Þjónustan sem verður
felld niður á Landakoti flyst í Borg-
arspítalann eða út á sérfræðingana
og þar með til Tryggingastofnunar
ríkisins. Kostnaðurinn flyst því frá
sjúkrahúsum til sérfræðinga og frá
sérfræðingum til Tryggingastofn-
unar ríkisins.
Frá lyfseðlum til lyfjakorta
og uppbóta
í annan stað hefur heilbrigðis-
ráðherra lagt til atlögu við lyfin. I
Þar er í raun lítið sparað heldur
aðallega hækkuð útgjöld sjúkling-
anna. Kostnaðarkerfí lyfíadeildar-
innar hefur ekki mikið breýst.
Heilbrigðisráðherra sýnir sparnað-
artölur en hann segir ekki frá því
að lyfíakort hafa margfaldast að
fíölda til og í annan stað segir
hann ekki frá því að sérstakar líf-
eyrisuppbætur vegna lyfíakostnað-
ar hafa margfaldast. Hann fullyrð-
ir að kostnaður öryrkja hafi ekki
aukist. Það hafí þvert á móti gerst
að hann hafi lækkað. Það geta
verið dæmi um það. I fyrsta lagi
þegar sjúklingar fá lyfíakort sem
þeir höfðu ekki áður. Og í öðru (
lagi þeir sem hafa sérstakar bætur
almannatrygginga út á lyfíakostn-
að og þeir eru fleiri nú en áður. (
Eftir standa þeir þúsundum saman
sem ekki hafa getað fengið lyfía-
kort af því að þeir þekkja ekki til (
eða af því að þeir kunna ekki á
kerfíð eins og það heitir. Nýja fyr-
irkomulagið býður upp á klíkuskap
sem er hættulegt öllu velferðar-
kerfi. Kostnaðurinn flyst frá lyf-
seðlum til lyfíakorta og sérstakra
uppbóta. kerfíð verður ekki einfalt
gagnsætt og almennt heldur flókið
og einstaklingsbundið. Lyfsala-
gróðinn stendur óhaggaður.
Skattur lagður á mæður og
ungbörn
í þriðja lagi verður hér bent á
það að heilbrigðisráðherra ætlar
að taka skatta af ungbarnaeftirliti
og mæðravernd sem hefur aldrei (
verið gert á íslandi áður. Þessi nýi
skattstofn — ungböm og mæður
er talandi dæmi um þá staðreynd ^
að breytingamar á heilbrigðiskerf-
inu nú em framkvæmdar af ítrasta
tillitsleysi andspænis þeim sem síst (
skyldi.
Alþýðubandalagið er fyrir sitt
leyti tilbúið til þess að taka á
vandamálum heilbrigðisþjón-
ustunnar. Þá þarf að hafa í huga
að það er langtímaverkefni. Þá
þarf að hafa í huga forsendur um
öryggi og jöfnuð og þá staðreynd
að góð heilbrigðisþjónusta hér á
landi er einn af homsteinum sjálf-
stæðrar þjóðar — því ella fer fólk-
ið úr landi. Og það þarf líka að
muna að markaðslausnimar henta
okkur ekki. Ef þær væru hér í
framkvæmd eins og í Bandaríkjun-
um eru afleiðingarnar í fyrsta lagi
þær að kostnaðurinn er meiri, |
reikningurinn væri 14 milljörðum
hærri fyrir þjóðina og auk þess
birtist í bandarísku heilbrigðiskerfi |
sú staðreynd að 20% bandaríkja-
manna hafa enga heilbrigðisþjón-
ustu, alls enga. 4
I heilbrigðismálunum nú skerast
því línur meginágreinings íslenskra
stjórnmála. Og það er dapurlegt
að Jafnaðarmannaflokkur Islands
skuli ganga lengra í þessum efnum
gegn velferðinni en nokkur annar
flokkur hefur gert fyrr og síðar á
íslandi. Það hefur verið friður um
heilbrigðisþjónustuna í meginatrið-
um. Nú er verið að slíta sundur
friðinn.
Hvernig stendur á því að heil-
brigðisráðherra kemst ennþá upp
með það að skera niður í heil-
brigðisþjónustunni? Svarið er tví-
þætt að mínu mati. Annars vegar
það að þjónustan verður sífellt (|
kostnaðarsamari í heild en hin
ástæðan er sú að kjör lítils — og
minnkandi — hluta læknastéttar-
innar eru óhófleg og fráleit. Það
síðarnefnda er aðalskýringin að .
mínu mati. Heilbrigðisráðherra fer €
því sínu fram í skjóli óvinsælda
hátekjulækna. Það er ljótur leikur.
Höfundur er þingmaður fyrir
Alþýðubandalagið í Reykjavík og
situr i heilbrigðisnefnd Alþingis.
Utgjöld til heilbrigðismála
- sem hlutfall af vergri landsframleiðslu
Barnadauði undir 5 ára aldri
1975
1980
1985
1989
BANDARIKIN
BRETLAND
ÞÝSKALAND
ISLAND
Dauðsföll barna
á hverjar 1000 fæðingar
Lífslíkur við fæðingu
JAPAN
ISLAND
KANADA
BRETLAND
BANDARIKIN
ÞYSKALAND
—-
0G G0TTI'ERÐ!
TOSHIBA eru mest seldu örbylgjuofnarnir
hérlendis og hefur áralöng reynsla sannaö
gæöi þeirra og endingu.
Margar gerðir eru fáanlegar, t.d. gerð 6860,
sem er 22 lítra með tölvustýringu, 9 styrkstill-
ingum, 5 upphitunarkerfum, 3 föstum kerfum
og sjálfvirkum útreikningi á hitunartíma.
Verð aðeins kr. 28.450 stgr. Aðrar gerðir
kosta frá kr. 19.900 stgr.
Athugið að öllum TOSHIBA örbylgjuofnum
fylgir frítt námskeið í notkun þeirra hjá Dröfn
Farestveit hússtjórnarkennara.
/TOSHIBA
Einar Farestveit &Co.hí
Borgartuni 28 S 622901 og 622900