Morgunblaðið - 19.03.1992, Side 28

28
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. MARZ 1992
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. MARZ 1992
29
plurgminW^lí
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Hrópað úr
sandkassa
Isamtali við Ríkisútvarpið í
fyrrakvöld, sagði Þorsteinn
Pálsson, sjávarútvegsráðherra,
að Morgunblaðið „hefði lokað sig
af í þröngsýni sérhagsmuna í
þessu máli og mest öll umfjöllun
þeirra ber keim af áróðursbrögð-
um“, og vísaði ráðherrann þar til
skrifa Morgunblaðsins um fisk-
veiðistefnuna. Jafnframt sagði
sjávarútvegsráðherra um Morg-
unblaðið, að „þeir hafa í raun og
veru horfið að því er varðar um-
fjöllun um sjávarútvegsmál frá
því að vera nútíma fréttablað
yfir í það að vera áróðursmál-
gagn“. Ráðherrann bætti því við
í lok samtalsins við Ríkisútvarpið,
að efnistök Morgunblaðsins á
umfjöllun um fiskveiðistefnuna
„sýni hins vegar hversu það er
orðið aðþrengt í öfgafullum skoð-
unum á þessu“.
í ræðu á ráðstefnu háskóla-
nema á Akureyri sl. laugardag
var Morgunblaðið einnig ofarlega
í huga Þorsteins Pálssonar. Hann
sagði m.a.: „Ef menn hefðu ekki
annað við að styðjast en áróðurs-
skrif Morgunblaðsins, væri nær-
tækast að ætla að sjávarútvegur-
inn hefði um langan tíma verið
afæta á hinum, sem stunda þjón-
ustustörfin í þjóðfélaginu."
Áður hafði ráðherrann í ræðu
sinni vitnað til „lýðskrumara, sem
höfða til hinna 87 hundraðshluta
þjóðarinnar, (sem) tala gjarnan
með óvirðingu um fulltrúa
þröngra sérhagsmuna, þegar for-
ystumenn sjávarútvegs hafa
kvatt sér hljóðs til þess að ræða
um málefni atvinnugreinarinn-
ar.“
í ræðunni á Akureyri lýsti sjáv-
arútvegsráðherra þeirri skoðun,
að útvegurinn ætti að greiða í
sameiginlegan sjóð landsmanna,
þegar atvinnufyrirtækjunum
hefði verið tryggð eðlileg arðsemi
og sagði síðan: „Hvenær menn
ná því marki vituní við ekki, en
ég hef bæði í gamni og alvöru
sagt, að óumdeilt hljóti að vera
að markinu sé náð, þegar útveg-
urinn hefur eignast meirihluta í
þjónustufyrirtækjum eins og
Morgunblaðinu og Eimskip."
í ræðu á aðalfundi LÍU í nóv-
embermánuði sl. kallaði Þor-
steinn Pálsson, talsmenn gjald-
töku af sjávarútvegi „nýskatt-
heimtumenn“ og sagði: „Það
eina, sem virðist sameina fylking-
ar hinna nýju skattheimtumanna
íslands eru slagorð eins og „sæ-
greifar“ og samlíkingar um það
hveijir það eru sem ferðast á
fyrsta farrými og hveijir í gripa-
lest.“ Síðan bætti ráðherrann við:
„Ég hef hins vegar aldrei heyrt
því haldið fram, að aukin skatt-
heimta sé talin líkleg til þess að
auka hagræði á öðrum sviðum í
atvinnulífinu. Ég hefði til að
mynda gaman að heyra eigendur
Morgunblaðsins skýra það út fyr-
ir mér, að hagræði og hagnaður
af rekstri blaðsins yrði miklum
mun meiri, ef ríkisvaldið legði
nýja skatta á pappírsnotkun
blaðsins.“
Hvert skyldi nú vera tilefni
þessara síendurteknu fúkyrða
Þorsteins Pálssonar í garð Morg-
unblaðsins? Tilefnið er þetta:
Morgunblaðið hefur á undanförn-
um mánuðum og misserum hald-
ið uppi harðri baráttu fyrir rétti
íslenzku þjóðarinnar til eignar-
halds á þeirri auðlind, sem hún
á sameiginlega samkvæmt ís-
lenzkum lögum og sögulegri
hefð. Morgunblaðið hefur haldið
uppi harðri baráttu gegn þeirri
stefnu, sem Þorsteinn Pálsson
hefur gerzt helzti talsmaður fyr-
ir, að fámennum hópi útgerðar-
manna sé afhent þessi auðlind
endurgjaldslaust og leyft að
stunda viðskipti með hana sín í
milli. „Sérhagsmunir" Morgun-
blaðsins eru því einungis fólgnir
í því, að blaðið gerir tilraun til
að vernda eignarrétt hvers ein-
asta einstaklings í landinu og
koma þannig í veg fyrir, að sam-
eiginleg auðlind verði einkaeign
örfárra fyrirtækja og einstakl-
inga.
Sjávarútvegsráðherra virðist
fyrirmunað að taka upp málefna-
legar umræður við Morgunblaðið
og raunar ýmsa aðra, sem hafa
áþekkar skoðanir. Hann sýnist
ekki geta tjáð sig um málið án
þess að veitast að blaðinu með
stóryrðum. Hvað veldur? Er
skortur á málefnalegum rökum í
vopnabúri sjávarútvegsráðherra?
Hvað veldur þvi, að ráðherrann
sýnist ekki geta fjallað um deil-
umar um fiskveiðistefnuna af
þeirri reisn, sem hæfir þessu
mikla máli en heldur uppi umræð-
um af því tagi, sem fremur eiga
heima í sandkassanum á Alþingi?
Þessi talsmáti hæfir ekki for-
manni Sjálfstæðisflokksins í átta
ár, forsætisráðherra í hátt á ann-
að ár og þeim manni, sem mesta
ábyrgð ber í sjávarútvegsmálum
okkar íslendinga. Þá kröfu verð-
ur að gera til Þorsteins Pálssonar
að hann ræði fiskveiðistefnuna á
málefnalegum og upplýsandi
grundvelli. Ella á hann á hættu
að þjóðin hætti að hlusta á hann.
Þrátt fyrir mikinn og djúpstæðan
skoðanaágreining milli Morgun-
blaðsins og sjávarútvegsráðherra
um fiskveiðistefnuna á blaðið
aðrar og betri óskir til handa
Þorsteini Pálssyni en þær, að
hann missi traust og trúnað
fólksins í landinu.
Uflutningsráð, LIU og ICECON:
Reynt að selja eða leigja
notuð fiskismp til útlanda
Magnús Gunnarsson formaður Útflutningsráðs og SAS
telur að með því megi draga úr afkastagetu skipastólsins
ÚTFLUTNINGSRÁÐ íslands, Landsamband íslenskra útvegsmanna og
ICECON hafa undanfarna mánuði, eða allt frá miðju síðasta ári, unnið
að sameiginlegri athugun á möguleikum Islendinga á sölu eða lcigu
íslenskra fiskiskipa til erlendra aðila, auk þess sem kannaðir hafa ver-
ið möguleikar á að fá verkefni fyrir íslensk fiskiskip á fjarlægum mið-
um. Könnunin hefur einkum tekið til möguleika í ákveðnum löndum
Suður-Ameríku, Afríku og Rússlandi. Magnús Gunnarsson formaður
Útflutningsráðs, sem auk þess er formaður Samstarfsnefndar atvinnu-
rekenda í sjávarútvegi segist binda ákveðnar vonir við að með þessu
megi draga úr afkastagetu íslenska fiskveiðiflotans, þótt hann vari sterk-
lega við því að menn Iíti á þessa möguleika sem cinhverja allsherjar-
iausn. Þegar séu komin á skrá um 40 fiskiskip, sem mögiegt kunni að
reynast að selja eða leigja úr landi. Magnús ræðir hér í samtali við blaða-
mann Morgunbiaðsins um þær athuganir sem gerðar hafa verið, hvað
sé verið að kanna nú og hvers megi vænta í kjölfar þessra athugana.
- Nú hafa Norðmenn og Færeying-
ar reynt fyrir sér, einmitt á því sviði
sem þið eruð að kanna möguleikana
á, án þess að hafa orðið vel ágengt.
Er reynsla þeirra ekki með þeim
hætti, að óráðlegt sé fyrir okkur ís-
lendinga að einblína á sölu fiskiskipa
til þriðja heimsins, sem einhveija
lausn á allt of mikilli afkastagetu
íslenska fískveiðiflotanum?
„Það er ákveðinn stigsmunur á
því sem Norðmenn og Færeyingar
hafa verið að gera og við. Þeir eru
með gífurlega offjárfestingu og þeir
hafa verið með óskaplega dýr og
mikil skip. Þeir hafa byijað að leita
fyrír sér í þessum löndum með sín
dýrustu og stærstu skip. Þess vegna
hafa þeir ekki mátt við neinum áföll-
um og kannski ekki haft nægilegt
úthald í þessum tilraunum sínum.
Það er hins vegar engin launung á
því, að hér er síður en svo um ein-
falda hluti að ræða. Því fer fjarri að
ég meti það svo að í þessu felist ein-
hver allsheijarlausn. Ég held þó að
við verðum að kanna þetta til hins
ítrasta, bæði hvað varðar sölu á skip-
unum og sölu á þekkingu og sölu á
tækjum til veiða og vinnslu.
Markaðurinn fyrir sölu á notuðum
fiskveiðiskipum er mjög erfiður, því
það eru margar þjóðir að reyna að
selja skipaflota sinn í ljósi aflasam-
dráttar og eins vegna þess að svig-
rúm til veiða á alþjóðlegum fiskimið-
um hefur minnkað mjög mikið.“
- En hvernig erum við í stakk
búin til þess að reyna að hasla okkur
völl í uppbyggingu sjávarútvegs í
löndum þriðja heimsins? Höfum við
til þess burði og þau sambönd sem
nauðsynleg eru?
„Það er alveg ljóst að ICECON
hefur á undanförnum árum aflað
feikilegra sambanda í þessum alþjóð-
lega sjávarútvegsheimi, en vandinn
hefur alltaf verið sá, þegar að fram-
kvæmdastigi verkefnanna er komið,
að gagnaðilinn hefur oftast nær vilj-
að fá eitthvert framlag frá þeim að-
ila sem hann hugði á samstarf við.
hér erum við að tala um samáhættu-
þáttinn (joint venture). Þar hafa ís-
lensk sjávarútvegsfyrirtæki ekki haft
fjárhagslegt bolmagn til þess að fara
í miklar áhættufjárfestingar. En ég
tel að málið horfi öðru vísi við nú,
vegna þess að allir eru búnir að gera
sér grein fyrir því, að við þurfum
að nýta ákveðinn hluta flotans og
tækin með öðrum hætti en hingað
til. Því tel ég að þegar búið er að
að taka af skrá í gegnum úreldning-
arsjóð fiskiskipin og færa veiðiheim-
ildir þeirra yfir á önnur skip, sé kom-
ið svigrúm til þess að ná því sem
eftir stendur í verðmætum í þessum
skipum með því að selja þau til fjar-
lægari landa, þótt því fylgi áhætta.
Áhættan er hvort sem er fyrir hendi,
en það er enginn annar möguleiki
fyrir hendi, til þess að nýta eignim-
ar. Þess vegna kann nú að vera koin-
inn flötur fyrir það að hrinda svona
hugmyndum í framkvæmd.“
- En hvað með framkvæmdina?
Krefst hún ekki mikillar samvinnu
og samráðs hér innanlands og eru
ekki mörg ljón í veginum, áður en
við getum farið að flytja notuð físki-
skip í stórum stíl til landa þriðja
heimsins?
„Framkvæmdin er vissulega mjög
flókin. Við höfum verið með vanga-
veltur um það að fyrirtæki geti sjálf-
stætt ráðist í svona viðskipti og þá
þyrfti bara að leiða saman þá aðila
sem hefðu áhuga fyrir slíku hér á
landi og í viðkomandi löndum. Önnur
leið sem hefur verið rædd í okkar
hópi, er sú að við myndum reyna að
sameina hér heima í einn hóp þá sem
vildu reyna fyrir sér í slíkum viðskipt-
um og jafnvel að koma á laggirnar
fjárfestingasjóð, þar sem menn legðu
þessi verðmæti inn í sjóðinn og fjár-
festingasjóðurinn yrði þá fram-
kvæmdaaðili fyrir hönd íslensku fyr-
irtækjanna á svona verkefnum. Þessi
vinna sem hefur verið unnin á okkar
vegum frá því á miðju síðasta ári
hefur fyrst og fremst miðast að því
að safna upplýsingum og sambönd-
um í framhaldi af því sem ICECON
hefur verið að gera. Þetta hefur ver-
ið gert'í samstarfí milli Samstarfs-
nefndar atvinnurekenda í sjávarút-
vegi, Guðmundar Kristjánssonar á
vegum LIÚ, Páls Gíslasonar á vegum
ICECON og Ingjalds Hannibalssonar
á vegum Útflutningsráðs íslands."
- Þið hafíð sent menn til viðkom-
andi landa ekki satt?
„Jú, við höfum fylgt athugunum
okkar eftir með því. Við höfum sent
mann niður til Chile á vegum Út-
flutningsráðs, sem á að kanna mögu-
leikana á sölu á fiskiskipum, þekk-
ingu, vélum og tækjum sem við fram-
leiðum fyrir sjávarútveginn, til Chile
og Perú. Þar erum við komin með
fótfestu og ákveðna þekkingu, sem
vonandi skilar okkur einhveiju.
ICECON hefur verið í könnunarvið-
ræðum um sömu möguleika í Argent-
ínu, við höfum á vegum Útflutnings-
ráðs haft mann starfandi í Namibíu
og Suður-Afríku um tíma. Við stefn-
um að því að senda mann til Mið-
Austurlanda í apríl og loks er búið
að ákveða að ráða mann í ákveðinn
tíma, tvo til þijá mánuði, til þess að
fylgja eftir viðfangsefnum í Kamt-
sjatka í Rússlandi. Auk þessa eigum
við í sjálfstæðum könnunarviðræðum
um sama efni við ýmis önnur lönd,
eins og t.d. Oman.
Þetta hefur allt komið út úr þess-
ari vinnu okkar og líka framlagi
manna eins og Össurar Skarphéðins-
sonar, alþingismanns, sem hefur ver-
ið í miklu sambandi við Kamtsjatka
menn, og Þrastar Ólafssonar, aðstoð-
armanns utanríkisráðherra, sem
nýtti ferð sem hann fór á vegum
utanríkisráðuneytisins til að athuga
möguleika á samstarfsverkefnum í
suðurhluta Afríku. Það er mjög
ánægjulegt, þegar opinberir aðilar,
hvort sem það eru alþingismenn,
embættismenn eða ráðherrar, taka
þátt í þessu starfi með þeim hætti
sem þessir tveir menn hafa gert. Ég
vildi persónulega sjá mun meira af
slíkri þátttöku stjórnmála- og emb-
ættismanna. Við höfum sent öllum
íslensku sendiráðunum erlendis
kynningu á þessari viðleitni okkar
og beðið þau um að kanna möguleika
á þessu sviði. Auk þess erum við að
undirbúa samskonar samband við
alla íslensku konsúlana erlendis.“
- En hvað með fjárhagslegt bol-
magn þeirra þjóða sem þið horfið
einkum til? Eru þessi lönd í stakk
búin til þess að byggja upp sjávarút-
veg sinn á þann hátt sem við höfum
gert?
„Það er tvímælalaust fyrir hendi
mjög mikill áhugi hjá flestum þess-
ara landa á samstarfi við íslendinga
á þessu sviði. Við erum þekktir fyrir
það á hinum alþjóðlega fiskmarkaði
að framleiða góða og vandaða vöru
og eins sjá þessi lönd sér hag í því
að eiga samskipti við þjóð sem er
ekki of stór, því þá er ekki sú hætta
fyrir hendi að eitthvað annað búi að
baki, en samstarf á þessu-sviði. Við
erum náttúrlega að kynna okkur fjár-
hagslegt bolmagn þessara þjóða til
þess að ráðast í uppbyggingu sjávar-
útvegs. Á undanförnum árum höfum
við í gegnum ICECON verið í sam-
starfí og sambandi við ýmsar alþjóð-
legar peningastofnanir. Það er áhugi
hjá ýmsum alþjóðlegum þróunarsjóð-
um að styrkja svona viðleitni þessara
landa. Við erum komnir í töluvert
góð samböiid við þessa aðila og höf-
um tekið að okkur ýmis verkefni
fyrir þá. Ég nefni sem dæmi ICECON
í Suður-Ameríku og skýrslugerð um
ástand sjávarútvegsmála í Eystra-
saltslöndunum. Ég legg áherslu á
Magnús Gunnarsson
það að þetta er síður en svo auðvelt
verkefni fyrir okkur í framkvæmd,
og hér er ekki um neinar einfaldar
lausnir að ræða. En menn hafa verið
að tala um það, að við þyrftum að
efla alþjóðlega starfsemi okkar, sem
ég held að sé okkur mjög hollt, þeg-
ar litið er til framtíðaruppbyggingar
íslensks sjávarútvegs - við þurfum
að tengjast sjávarútvegsstarfsemi
eins víða í heiminum og hægt er.
Þetta þurfum við að gera með sam-
eiginleg arðsemismarkmið okkar og
þeirra sem við störfum með í huga.
Ég er sannfærður um að á þessu
sviði eigum við erindi“
- Allir eru sammála um nauðsyn
þess að draga úr afkastagetu ís-
lenska fiskveiðiflotans. Þið eruð
þarna að ræða um fiskiskip sem
hvort eð er hafa verið úrelt. Gerir
úreldingin það kannski að verkum
að þau skip sem þannig verður hægt
að selja, verði boðin viðkomandi lönd-
um á því verði sem þau ráða frekar
við, og eru þannig betri söluvara en
þau skip sem t.d. Norðmenn og
Færeyingar eru að bjóða í sömu lönd-
um?
„Ég held að lykillinn að þessu sé
einmitt þessi. Það er það sem hefur
breyst frá tilraunum okkar á þessu
sviði frá undanförnum árum, til þess
að fara inn í svona verkefni, að við
erum farin að úrelda skipin. Það
skiptir því mjög miklu máli að lána-
stofnanir, bankar og sjóðir hér heima
hafí skilning á þessum verkefnum.
Oft á tíðum verður nauðsynlegt að
fjármagna þessa starfsemi og oft er
því þannig varið að lánastofnanir
eiga einhver veð í umræddum skipum
sem úrelt hafa verið, sem erfitt yrði
að losa um, nema sérstakur skilning-
ur viðkomandi lánastofnunar á verk-
efninu komi til. Framkvæmdalega
er ekki hægt að afskrá skip og fá
úreldinguna, nema ljóst sé að skipið
fari úr landi, en slíkt er ekki hægt,
ef innlend veð hvíla á því. Þegar við
förum að fara meira ofan í þessa
hluti hér heima, eru það ýmis svona
tæknileg vandamál sem við þurfum
að- leysa, það er alveg ljóst.“
- Þú segir að þið séuð þegar komn-
ir með á skrá um 40 skip sem hugs-
anlega söluvöru. Eru þetta ekki göm-
ul skip og léleg? Eru þau boðleg í
svoria viðskipti?
„Við erum komnir með á skrá yfir
40 fískiskip, sem koma til greina.
Það er engin launung á því að sum
þessara skipa eru gömul og úr sér
gengin og þess vegna mjög vafasamt
að það borgi sig að fara í svona starf-
semi með þau. Hins vegar eru sum
þessara skipa, þótt þau séu gömul,
í góðu standi, því þeim hefur verið
haldið vel við. Þess vegna er alls
ekki útilokað að hugsa sér sem fyrsta
skref í uppbyggingu á sjávarútvegi,
þar sem tæknin er ekki mikil, að
hægt sé að nýta þau. Við þurfum
að átta okkur á því hvort tækifærin
eru fyrir hendi á þessu sviði og hvort
við getum nýtt okkur þau.
Við vitum af því að víða í þessum .
löndum er mjög takmörkuð aðstaða
til þess að taka við fiskinum í landi
og þess vegna hafa menn iagt meiri
áherslu á að fá skip sem geta unnið
fiskinn úti í sjó. við höfum hins veg-
ar ekki áhuga á að selja skip úr landi
sem geta unnið fískinn úti í sjó, því
reyndin er sú, eins og málum er
hagað núna, að vinnsla úti í sjó skil-
ar mönnum bestri afkomu. En í
mörgum þessara landa er einnig
áhugi fyrir því að byggja upp vinnslu
í landi, heimamarkað og útflutnings-
starfsemi. Mörg þessara landa hafa
verið með erlend frystiskip og vinnsl-
uskip inni í sinni landhelgi þar til
fyrir nokkrum árum. Þeirra markmið
er að efla atvinnuástand almennt og
koma upp vinnslu í landi. Við höfum
þá bæði yfír þekkingunni að ráða
og tækjakosti, til þess að bjóða upp
á aðstoð við slfka uppbyggingu. Við
höfum hér yfír að ráða heilu frysíi-
húsunum sem hægt væri að flytja
þarna niðureftir, að minnsta kosti
að stórum hluta.“
- Það hefur verið fremur hljótt um
þessa vinnu ykkar fram til þessa.
Telur þú að það styttist í það að ein-
hver áþreifanleg niðurstaða liggi fyr-
ir hvað einstök verkefni og samninga
varðar?
„Við erum að sjá ákveðin tæki-
færi skapast. Þau eru kannski ekki
komin á það stig að hægt sé að segja
af eða á hvort þau eru framkvæman-
leg. Ég held hins vegar að í þeim
möguleikum sem þarna eru, geti
verið raunsætt að segja að hluti
lausnarinnar á of stórum fískveiði-
flota okkar liggi, en á þessari stundu
ætla ég engu að spá um það hvenær
eitthvað áþreifanlegt mun liggja fyr-,
ir.“
Viðtal: Agnes Bragadóttir
Ríkisstjórnin samþykkir að kanna
byggingu nýs húss yfir Hæstarétt:
Tillögum dóms-
málaráðherra um
Safnahúsið hafnað
RÍKISSTJÓRNIN féllst á fundi sínum á þriðjudag ekki á hugmyndir dóms
málaráðherra um að framtíðarhúsnæði Hæstaréttar yrði í Safnahúsinu vi<
Hverfisgötu. Meirihluti sérstakrar nefndar sem dómsmálaráðherra hafð
skipað tii að gera tillögur um framtiðariausn á húsnæðismálum Hæstarétt
ar Islands mælti með Safnahúsinu við Hverfisgötu sem besta kostinum
Dómarar Hæstaréttar aðhylitust eindregið þá leið. Næstbesta kostinn taid
nefndin vera að byggja nýtt hús yfir Hæstarétt. Ríkisstjórnin ákvað a<’
hefja undirbúning að byggingu nýs húss og í því sambandi er efst á blað
að byggja á ióð við Listabraut í Kringlumiðbæ, gegnt húsi Verslunarskól:
Islands. Frumáætlun nefndar dómsmálaráðherra var að kostnaður við bygg
ingu 1.800 fermetra nýbyggingar fyrir Hæstarétt yrði 360 milljónir krón:
en að kostnaður við flutning réttarins í 2.300 fermetra húsnæði safnaliúss
Þorsteinn Pálsson dómsmálaráð-
herra sagði í samtali við Morgun-
blaðið í gær að það yrði sjálfstæð
ákvörðun við undirbúning fjárlaga
næsta árs hvenær hafist verður
handa við byggingu en þá ætti nán-
ari athugun að hafa leitt í ljós hversu
mikið húsrými þurfí og hver kostn-
aður verði. „Ég vænti þess að um
mitt þetta ár geti menn verið komn-
ir það vel á veg að hægt verði að
taka ákvörðun um það,“ sagði Þor-
steinn. Hann sagði að enn lægi ekk-
ert fyrir um hvenær stefnt væri að
því að Hæstiréttur flytti í nýtt hús-
næði.
Aðspurður hvers vegna samráð-
herrar hans hefðu ekki stutt tillögu
nefndarinnar og hans sjálfs um
Safnahúsið sagði Þorsteinn Pálsson
að fyrst og fremst hefðu menn ekki
verið tilbúnir til að taka ákvörðun
um það nú hvers konar starfsemi
yrði í safnahúsinu þegar Landsbóka-
safnið flyst þaðan í Þjóðarbókhlöð-
una. Hins vegar hefði ekki verið
unnt að draga lengur ákvörðun um
það hvaða leið skyldi fara varðandi
húsnæðismál Hæstaréttar. Hann
sagði að engin andmæli hefðu borist
frá yfirvöldum húsfriðunarmála við
þvi að Hæstiréttur flyttist í Safna-
húsið.
Dómsmálaráðherra skipaði nefnd
til að leggja til framtíðarlausn á
húsnæðismálum Hæstaréttar þann
9. október síðastliðinn og var einkum
lagt fyrir nefndina að kanna mögu-
leika á flutningi réttarins í Safnahús-
ið en einnig skyldi kanna aðra kosti,
þ.á.m. byggingu nýs húss. Nefndina
skipuðu ráðuneytisstjóramir Þor-
steinn Geirsson, formaður, Knútur
Hallsson, Björn Friðfinnsson og
Magnús Pétursson, ásamt Garðari
Halldórssyni húsameistara og Guð-
rúnu Erlendsdóttur, forseta Hæsta-
réttar. í niðurstöðum nefndarinnai
segir: „Nefndin telur ýmsa kost
fylgja þeirri lausn að Hæstiréttui
flytji starfsemi sína í Safnahúsið vic
Hverfísgötu, jafnvel í áföngum, eftii
því sem þar losnar húsnæði. Mælii
meirihluti nefndarinnar með þeirr
tillögu sem besta kostinum.
Náist ekki samstaða um þá lausn
eða verði framkvæmd hennar enr
ekki talin tímabær, þá er nefndir.
sammála um, að mæla með því til
vara, að byggð verði nýbygging yfii
starfsemi Hæstaréttar."
Nefndin taldi lóðina við Listabraut
einkum ákjósanlega en kannað hafði
verið hjá borgaryfirvöldum hvort
hún stæði til boða fyrir nýbyggingu
Hæstaréttar.
Aðrir kostir sem nefndin kannað
en hafnaði að lokinni skoðun var a>
Hæstiréttur yrði fluttur í Skóla
vörðustíg 9, Hegningarhúsið, en þa
var rétturinn til húsa fírá stofnui
árið 1920 og til 1949 er flutt var .
dómhúsið við Lindargötu. Það ái
dæmdi Hæstiréttur í 134 málum en
á síðasta ári í 332 málum. Fundarað-
staða og vinnuaðstaða dómara í hús-
inu við Lindargötu er talin óviðun-
andi, auk þess sem húsnæðisskortui-
stendur í vegi fyrir fjölgun aðstoðar-
fólks og ýmsum öðrum úrbótum og
endurbótum á starfsemi réttarins.
Nefndin kannaði möguleika á 500
fermetra viðbyggingu við dómhúsið
við Lindargötu en hafnaði þeim
kosti, meðal annars að því er fram
kemur í niðurstöðum hennar, þar
sem hugmyndin mætti andstöðu
dómara Hæstaréttar sem telja mikil-
vægt að rofin verði húsnæðisleg
tengsl Hæstaréttar og Stjórnarráðs
íslands og sjálfstæði Hæstaréttar,
sem æðsta dómstigs landsins, verði
að undirstrika í sjálfstæðri byggingu.
Manni getur nú sámað!
Málsvörn æviráðins persónuleika
eftir Véstein Ólason
í Lesbók Morgunblaðsins laugar-
daginn 14. mars er löng grein eftir
Þorstein Antonsson rithöfund,
myndskreytt og glæsilega upp sett.
Þorsteinn kemur víða við í grein
sinni eins og hans er vandi, aðalefn-
ið er fordæming á ýmsu sem hann
telur setja svip á bókmenntir lands-
ins, og ríkjandi tilfínning er gremja
yfír hinu og þessu. Meðal þeirra sem
fá á baukinn eru kennarar í bók-
menntum við Háskóla íslands. Það
sem Þorsteinn segir um þau efni er
skelfilegt rugl og eiginlega ekki
svaravert, nema af því að það hefur
verið birt með viðhöfn í langöflug-
asta menningartímariti landsins.
„Víst skiptir þú máli“ heitir grein
Þorsteins, og er eins og hann sé þar
að stappa stálinu í sjálfan sig gagn-
•vart fálæti lesenda, sem hann telur
væntanlega að ráðist af myrkra-
verkum bókmenntamafíunnar í
landinu undir forystu háskólakenn-
ara. Til að sýna að mér finnist orð
Þorsteins skipta máli skal ég taka
til athugunar það sem hann segir
um bókmenntakennslu í Háskóla
íslands. Ætli það sé ekki dæmigert
fyrir greinaskrif hans?
Þorsteinn segir: „Verkaskiptingin
er hreint og beint hlægileg. Kenn-
arar í bókmenntafræðum í Háskóla
íslands álíta sig lénsherra, að hver
og einn þeirra hafi alræðisvald yfír
ákveðnum skika íslenskrar bók-
menntasögu. Inn { lénið má enginn
fara nema spyija herrann leyfi
(svo!).“ Hvað er nú til í þessu? Vita-
skuld er ákveðin verkaskipting með-
al kennara í bókmenntum við Há-
skóla Islands eftir sérþekkingu
manna og áhugamálum eins og við
allá háskóla, en hver sem nennir að
blaða í Kennsluskrá háskólans um
nokkurra ára bil getur sannfært sig
um að verkaskipting breytist frá ári
til árs og engin sérstök svæði eru
friðhelg eða frátekin handa einstök-
um mönnum. Sjálfur hef ég, svo að
ég taki dæmi, kennt bókmenntir frá
öllum öldum íslenskrar bókmennta-
sögu og ekki þurft að standa í neinu
stríði til að fá „heimildir" einhverra
lénsherra. Ég á mér heldur ekkert
frátekið svæði og yrði því fegnastur
ef einhver annar vildi t.d. annast
kennslu í sagnadönsum sem ég hef
mest fengist við að rannsaka. Ann-
ars er verkaskiptingin í meginatrið-
um þannig að einn hópur kennara
fæst einkum við fornbókmenntir en
annar hópur einkum við nútímabók-
menntir, og vitaskuld er það hag-
kvæmt fyrir alla aðila að sami mað-
ur kenni sama námskeið oftar en
einu sinni. Þetta er nú allt lénsveldið.
Niðurstaða þessarar speki um
lénsfyrirkomulagið er harður dómur
sem vænta má. „Grillurnar eru því
bagalegri sem bókmenntir þola síður
en önnur menningarviðleitni að vera
slitnar úr samhengi við almenna
þekkingu og reynslu. En hvorugu
er fyrir að fara í þessari deild skól-
ans.“ Undir þessum dómi væri erfitt
að sitja — manni getur nú sárnað,
eins og þar stendur — ef höfundur
sýndi ekki greinilega að hann hefur
hvorki almenna né sérstaka þekk-
ingu á því sem hann er að tala um.
Lítum á næstu klausu:
„Að athuguðu máli hefur sýnt sig
að mikið magn skrifa fyrritíða
manna hafa legið óbirt vegna þess
eins að þau falla ekki að persónu-
leika æviráðinna háskólakennara.
Helstir frumkvöðlar að bókmennta-
þróun 20. aldar hafa hreinlega ekki
verið uppgötvaðir, s.s. Benedikt
Gröndal sem kenndi Laxness, Þór-
bergi og Steini að hlæja og þar með
þjóðinni." Þessi ættartala hlátursins
kann nú að orka tvímælis, þótt Bene-
dikt Gröndal hafí vissulega verið
meiri húmoristi en við Þorsteinn
Antonsson. En hvað er hæft í ásök-
uninni? Ekki er nóg með það að
Benedikt Gröndal sé sjálfsagt
viðfagnsefni í kennslu um bók-
menntir 19. aldar, heldur hefur Bók-
menntafræðistofnun háskólans ný-
lega gefið út kandidatsritgerð Þóris
Óskarssonar, þar sem rækilega er
fjallað um fagurfræði Gröndals, og
auk þess staðið að útgáfu á kvæðum
hans og fleiri ritum með inngangs-
ritgerð og skýringum svo að tryggt
megi verða að stúdentar og aðrir
eigi að þeim greiðan aðgang. Þessi
síðar nefnda bók birtist í ritröðinni
íslensk rit, sem bókmenntakennarar
við Háskóla íslands hafa staðið að
og ritstýrt. Það er kannski fróðlegt
í ljósi þess sem Þorsteinn segir um
einsýni okkar og vinstri villu að telja
upp hvað hefur verið gefið út í þessri
ritröð í bókmenntasögulegri tíma-
röð: Sólarljóð, sagnadansar, sýnis-
bók sagnaritunar á upplýsingaröld,
Jón Þorláksson, Bjarni Thorarensen,
Benedikt Gröndal, Matthías Joch-
umsson, Þorgils gjallandi, Hulda og
Davíð Stefánsson. í undirbúningi er
sýnisbók ljóða eftir íslenskar konur
og Vídalínspostilla. Þetta eru eink-
um verk frá fyrri tímum. Ekki er
„Enginn maður getur
hafið sig yfir samtím-
ann, hvorki rithöfundar
né bókmenntakennarar.
En ég held að heppi-
legra sé að umræða um
þau efni hefjist á skýr-
ari og skynsamlegri
málflutningi en þeim
sem hér er gerður að
umtalsefni.“
það vegna þess að við sinnum ekk-
ert nútímabókmenntum, en varla
getur listinn talist sanna að við vilj-
um ekki halda öðru að nemendum
en sósíalískum verkum. Sannarlega
er alltof mikið af bókmenntum fyrri
tíma enn óprentað, en ef ekki væru
aðrar ástæður til þess en „persónu-
leiki æviráðinna háskólakennara"
væri vandinn fljótleystur. Eitt sinn
bauð Þorsteinn Antonsson stofnun-
inni til útgáfu uppskrift sína á sögu
eftir Eirík Laxdal. Ritstjórnin hafði
einmitt rætt um að æskilegt væri
að stuðla að útgáfu á a.m.k. ann-
arri hvorri skáldsögu Eiríks, en sá
sem athugaði handrit hans fyrir
stofnunina taldi að vinnubrögð Þor-
steins væru þannig löguð að ekki
væri hægt að taka handrit hans til
útgáfu. Háskólastofnun verður að
sjálfsögðu að gera kröfur um ná-
kvæmni og fræðileg vinnubrögð við
útgáfu. Okkur gildir einu þótt sér-
vitringar og grillufangarar hafi það
til marks um að við höfum ekki
áhuga á innihaldi ritanna. Ná-
kvæmnin í vinnubrögðum og frá-
gangi er einmitt til marks um virð-
ingu fyrir innihaldi. Útgáfa Þor-
steins komst nú samt á prent og er
vonandi að ráðin hafí verið bót á
þeim annmörkum sem upphaflega
voru á verki hans.
Með ýmsum þokukenndum um-
mælum ýjar Þorsteinn að því að ein-
hver annarleg og menningarfjand-
samleg sjónarmið valdi því hvaða
efni er valið til kennslu í bókmennt-
um við háskólann. Ef litið er í
kennsluskrá þessa árs, sem er mótuð
af hinum æviráðnu, kemur í ljós að
fjórir íslenskir rithöfundar fá um-
ijöllun í sérstökum námskeiðum í
íslensku eða almennri bókmennta-
fræði, aðrir falla undir tímabil og
stefnur. Hveijir eru þessir fjórir?
Jónas Hallgrímsson, Matthías Joc-
humsson, Gunnar Gunnarsson og
Halldór Laxness. Um tvo þá síðar-
nefndu fjalla fastir kennarar, um
hina tvo lærdómsmenn sem ekki
starfa við háskólann en hefur sem
sagt verið boðið inn í lénsríkið. Jú,
það er satt, Halldór Laxness var
lengi sósíalisti. Sannarlega væri
gaman að geta fjallað rækilega um
verk fleiri höfunda en við gerum,
og mikilvægt væri að geta að stað-
aldri boðið hæfum mönnum utan
háskólans til fyrirlestrahalds. En því
miður er staðan þannig nú á hinum
miklu sparnaðartímum að ekkert fé
er til stundakennslu og ekki er hægt
að bjóða annað en það sem fastir
kennarar, æviráðnir eða til skemmri
tíma, geta leyst af hendi með
ikennsluskyldu sinni.
Margt af því sem Þorsteinn Ant-
onsson segir í grein sinni er þess
eðlis að erfiðara er að festa hendur
á því en þessum atriðum sem nú
voru nefnd, en ætli það sé ekki víða
jafnrangt eða villandi? Hitt er svo
annað mál að vissulega er það
áhugavert umræðuefni hvernig póli-
tík, menningarmál og bókmenntir
fléttast saman á ýmsum tímum og
hafa fléttast saman hér á landi á
undanförnum áratugum. Enginn
maður getur hafið sig yfír samtím-
ann, hvorki rithöfundar né bók-
menntakennarar. En ég held að
heppilegra sé að umræða um þau
efni hefjist á skýrari og skynsam-
legri málflutningi en þeim sem hér
er gerður að umtalsefni. Vandséð
er hvers forseti Tékkóslóvakíu á að
gjaldg, að mynd hans skuli birtast
í þessum þokubakka.
Höfundur er prófessor í íslenskum
bókmenntum við Háskóla íslands.