Morgunblaðið - 30.05.1992, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 30. MAÍ 1992
21
brýna nauðsyn þess, að við tökum
upp betra búskaparlag.
Nýfijálsar þjóðir Austur-Evrópu
eru ekki í vafa um það, hvert þær
eigi að sækja sér fyrirmyndir. Þær
stefna allar hraðbyri að markaðsbú-
skap. Efnahagsvandi okkar íslend-
inga er að vísu miklu minni en vandi
Austur-Evrópuþjóðanna, en við
þurfum samt að stefna að sama
marki: við þurfum líka að gefa mark-
aðsöflum lausari taum í þjóðarbú-
skapnum. Aðild að Evrópubandalag-
inu gæti skilað okkur áleiðis að þessu
marki, því að það er jafnan auðveld-
ara að semja sig að háttum annarra
í návígi en úr fjarlægð.
Ef við ákveðum hins vegar að
standa utan Evrópubandalagsins,
verðum við hugsa vandlega um það,
hvernig við getum komið efnahags-
málum okkar í eðlilegt horf á eigin
spýtur og hvernig við getum bætt
okkur upp óhagræðið af því að
standa einir utan bandalagsins. Mér
sýnist, að við yrðum þá að ráðast í
enn róttækari umbætur í efnahags-
málum en bandalagsþjóðirnar til að
bæta samkeppnisstöðu okkar gagn-
vart þeim og öðrum þjóðum. Utan
bandalagsins þyrftum við til dæmis
að ganga lengra í einkavæðingu at-
vinnulífsins, endurskipulagningu
ríkisbúskaparins og bankakerfisins
og markaðsvæðingu landbúnaðarins
en ella. Utan bandalagsins hefðum
við engin efni á því að halda áfram
að sóa almannafé á altari harðsnú-
inna hagsmunahópa. Það er hægt
að halda því fram með skynsamleg-
um rökum, að einvera utan Evrópu-
bandalagsins geti verið álitlegur
kostur fyrir okkur að því tilskildu,
að við treystum okkur til að ráðast
í nauðsynlegar umbætur á eigin
spýtur. Við gætum reynt þetta.
Astandið í efnahagsmálum okkar á
liðnum árum virðist þó ekki lofa
góðu um árangurinn.
Höfundur er prófessor við
Háskóla íslands.
Norrænt gigtarár 1992
Gigt og geðtruflanir
eftirKristin
Tómasson
Allt að 60% gigtarsjúklinga geta
fengið þunglyndi og aðrar geðtrufl-
anir.
Gigtarsjúkdómar eru langvinnir
og hamla oft starfsgetu og daglegu
lífi þeirra sem þá hafa. Þegar ein-
staklingur veikist af gigt þarf hann
og aðstandendur hans að laga sig
að nýjum og
breyttum veru-
leika. Þessi nýi
veruleiki tekur
burt væntingar
og gerir stórum
hópi sjúklinga
erfitt fyrir. Gera
má ráð fyrir allt
að 40% þessara
sjúklinga fái al-
varleg þunglyndiseinkenni sem vara
í lengri eða skemmri tíma af og til
á hinum langa ferli sem gigtin herj-
ar. Þessu þunglyndi geta fylgt von-
leysi, uppgjöf, einbeitingarörðug-
leikar, auknir svefnörðugleikar,
truflun á matarlyst og skortur á
andlegum krafti og dug, auk þess
sem fólk finnur sárar til gigtarein-
kennanna. Jafnframt verða sumir
sjúklingar hirðulausari um meðferð
og gleyma að fylgja ráðleggingum
læknis síns. Ætla má að um 20%
gigtarsjúklinga til viðbótar fái aðrar
geðtruflanir.
OrsaMr geðtruflana hjá
gigtarsj úklingum
Hjá langflestum gigtarsjúkling-
um eru orsakir geðtruflana hinar
sömu og hjá öðrum einstaklingum
sem eiga við slíkar trufianir að
stríða. Orsakirnar geta verið sam-
bland af álagi, sem oft og tíðum
er mikið vegna breytinga á starfs-
getu, brostinna vona og aukins
álags á nánustu fjölskyldu vegna
gigtarsjúkdómsins jafnframt því
sem ugplag, erfðir og uppeldi skipta
máli. í einstaka tilvikum, t.d. hjá
einstaklingum með rauða úlfa,
koma fyrir sérstök geðræn einkenni
þegar sjúkdómurinn leggst á mið-
taugakerfið. Einnig er þekkt, þótt
sjaldgæft sé, að meðferð við gigt á
mjög alvarlegu stigi geti valdið
geðtruflunum.
Álagið á aðstandendur
Það er ekki einvörðungu að gigt-
in taki toll af geðheilsu sjúklinga
sem hafa gigtareinkenni, hún bitnar
einnig á fjölskyldu sjúklingsins.
Þetta kom m.a. fram við rannsókn
í Bandaríkjunum þar sem gerð var
athugun á tíðni hjónaskilnaða með-
al liðagigtarsjúklinga og saman-
burðarhóps. Meðal liðagigtarsjúkl-
inganna voru hlutfallslega fleiri
hjónaskilnaðir. Þetta lýsir m.a. því
mikla álagi sem aðstandendur
þjáðra sjúklinga með óljósar bata-
horfur búa við.
Eru geðrænu einkennin
læknanleg?
Geðtruflanir gigtarsjúklinga eru
yfírleitt læknanlegar að hluta til eða
að öllu leyti. Mikilvægt er að sjúkl-
ingurinn greini lækni sínum ekki
aðeins frá líkamlegri líðan sinni,
heldur einnig andlegri. Oft og tíðum
eru skýringar læknis varðandi með-
ferð og horfur gigtarsjúkdómsins
góð meðhöndlun á andlegu ástandi
sjúklingsins, bæði fyrir hann sjálfan
og aðstandendur. Þær hjálpa sjúkl-
„Það er ekki einvörð-
ungu að gigtin taki toll
af geðheilsu sjúklinga
sem hafa gigtarein-
kenni, hún bitnar einn-
ig á fjölskyldu sjúkl-
ingsins. Þetta kom m.a.
fram við rannsókn í
Bandaríkjunum þar
sem gerð var athugun
á tíðni hjónaskilnaða
meðal liðagigtarsjúkl-
inga og samanburðar-
hóps.“
ingnum að átta sig á því við hveiju
má búast, hvaða væntingar megi
hafa og þær eyða óvissunni, sem
er oft mesti óvinurinn.
Ef fræðsla dugar ekki til þess
að lina andlegar þjáningar sjúkl-
ingsins innan skamms tíma og
vanlíðan heldur áfram eða magnast
getur meðferð með geðlyfjum eða
annarri sérhæfðri geðlæknishjálp
verið nauðsynleg þannig að hann
geti fullnýtt sér þá lækningamögu-
leika sem til eru við gigtarsjúk-
dómnum. í þessu sambandi má
minna á að það getur skipt verulegu
máli að upplýsingar komi einnig frá
aðstandendum um andlega líðan
sjúklingsins svo hlutlægt mat fáist.
Margir þunglyndir einstaklingar
vanmeta sig og gera lítið úr sér svo
að kvartanir þeirra eru ranglega
metnar þannig að meðferð verður
ófullnægjandi. Mikilvægt er fyrir
I tilefni þess, að við höfum hafið sölu á drykkjum frá COCA COLA,
bjóðum við á tilboðsverði í dag og á morgun :
Pítu með buffi, frönskum og Coca Cola Kr.
Grænmetispítu með frönskum og Coca Cola Kr.
Hamborgara með frönskum og Coca Cola Kr.
Kristinn Tómasson
þennan hóp sjúklinga að aðstand-
endur taki þátt í meðferðinni og
hjálpi lækninum og sjúklingnum við
meðferðina og mat á árangri. Líkur
eru á að það auki þolinmæði að-
standenda og komi í veg fyrir
sundrungu fjölskyldna.
Lokaorð
Það er skiljanlegt að sjúklingar
með erfiðan sjúkdóm eins og gigt
finni til geðrænna einkenna. Þar
með er ekki sagt að þau þurfí ekki
að bæta og lækna eins og önnur
einkenni sem fylgja gigtarsjúkdóm-
um. Til þess að svo megi verða er
nauðsynlegt að sjúklingarnir, að-
standendur þeirra, læknar og aðrir
sem aðstoða þá taki tillit til allra
kvartana og einkenna, auk félags-
legra aðstæðna.
Höfundur er geðlæknir og starfar
á Landspítala, m.a. sem
ráðgefandi læknirá gigtardeild.