Morgunblaðið - 30.05.1992, Síða 10

il!
,.,VA)LJG ARDAfilJE, 30yMAÍ 1.1992
Niðurstada^málþmgs nm stöðu karlat
Karlar að mörgu leyti
verr settir en konur
KONUR voru í meirihluta á fjölmennu málþingi sem haldið var í
Reykjavík sl. laugardag um stöðu karla í breyttu samfélagi. Tæp-
lega 300 manns mættu til að kynna sér ýmis sjónarhorn málefnis-
ins. Niðurstaða ráðstefnunnar var sú að karlar væru að mörgu
leyti verr settir en konur. Meðal þess sem fram kom var sú stað-
reynd að drengir eru í miklum meirihluta þeirra sem leita aðstoð-
ar skólasálfræðinga eða þurfa einhvers konar sérkennslu í skólum.
í fangelsum eru karlmenn í miklum meirihluta, fleiri karlar láta
lífið í umferðarslysum en konur, og fleiri karlar fremja sjálfsmorð.
Davíð Þór Björgvinsson dósent
fjallaði um löggjöfína og fram-
kvæmd hennar frá sjónarhorni
karlmannsins. í máli hans kom
fram að staða karla er að mörgu
leyti verri en staða kvenna í for-
ræðis- og faðernismálum. Benti
hann meðal annars á að feður
ættu engin réttarúrræði til að fá
faðerni viðurkennt í þeim tilfellum
sem móðir tilnefnir engan ákveðinn
mann sem föður. Davíð Þór vakti
einnig athygli á þeirri staðreynd
að við skilnað fá mæður oftast
foræði bama. „Feður fá yfirleitt
ekki forræði nema gallar móður
séu augljósir og alvarlegir. Séu
báðir foreldrar jafnhæfir til að
annast uppeldið, fær móðirin nán-
ast alltaf forræði," sagði hann.
Elsa Þorkelsdóttir fram-
kvæmdastjóri Jafnréttisráðs fjall-
aði um kærur sem ráðinu hafa
borist. Hún gerði fæðingarorlof
karla að umtalsefni og sagði að
allir feður ættu að eiga rétt á töku
fæðingarorlofs. „Konur sem hafa
unnið í sex mánuði hjá hinu opin-
bera, eiga rétt á fæðingarorlofi,
en hið sama gildir ekki um karl-
menn í sömu stöðu,“ sagði hún.
Elsa fjallaði einnig um lífeyris-
greiðslur frá hinu opinbera til
ekkna og ekkla og vakti athygli á
því að ekklar fá ekki lífeyri nema
þeir hafi skerta starfsorku eða eig-
inkonan hafi verið aðal fyrirvinna
heimilisins.
Vorhefti Skírnis
VORHEFTI Skírnis, tímarits
Hins íslenska bókmenntafélags,
166. árgangur 1992, er komið út.
Skáld Skírnis er að þessu sinni
Hannes Pétursson og eru tvö ljóð
eftir hann frumbirt í þessu hefti.
Myndlistarmaður Skírnis er Louisa
Matthíasdóttir; mynd hennar, Fólk
í l'andslagi, er á kápu ritsins, og
Aðalsteinn Ingólfsson ritar pistil um
listamanninn og verkið. Birt eru
áður óprentuð bréf Stephans G.
Stephanssonar til Jóns Kjærnested.
Kirsten Wolf prófessor í íslensku
við Manitobaháskóla, bjó bréfín til
prentunar. Minnist er M.I. Steblín-
Kamenskíjs, sem var forystumaður
íslenskra fræða í Sovétríkjunum
fyrrverandi. Helgi Haraldsson ritar
um hann stutta grein og þýðir smá-
sögu hans „Dreka“. Tengsl íslands
og hins rússneska menningarheims
eru einnig til umfjöllunar í grein
Áslaugar Agnarsdóttur um þýðing-
ar Ingibjargar Haraldsdóttur á
skáldsögum Fjodors Dostojevskijs.
Elsa E. Guðjónsson fjallar í rit-
gerð um það hvernig nýfundnar
textílfornminjar varpa Ijósi á ís-
21150-21370
LÁRUS Þ, VALDIMARSSON framkvæmdastjóri
KRISTINN SIGURJÓNSSON, HRL. löggiltur fasteignasali
Til sýnis og sölu meðal annarra eigna:
Stór og góð - ný á söluskrá
3ja herb. íb. 95,9 fm ofarl. í lyftuh. við Æsufell. Stórar suðursv. Sér
þvottaaðstaða. Gott vinnuherb. Frábært útsýni. Verð aðeins kr. 6,8 millj.
Skammt frá „Fjölbraut" í Breiðholti
Nokkrar 3ja, 4ra og 5 herb. ib. vel með farnar á vægu verði. Vinsam-
legast leitið nánari upplýsinga.
Ný úrvalseign
Steinhús 157,1 fm við Kársnesbraut Kóp. 4 svefnherb. Allar innr. og
tæki af bestu gerð. Rúmg. bílsk. Góð áhv. lán um kr. 4,5 millj. Ýmiskon-
ar eignaskipti mögul.
Með gömlum og góðum húsnæðislánum
Nokkrar 3ja-4ra herb. íbúðir. Vinsamlegast leitið nánari upplýsinga.
í Fossvogi - sérþvottahús - bílskúr
5 herb. íb. á 2. hæð 120 fm. 4 svefnherb. Sérhiti. Suðursv. Ákv. sala.
Teikn. og nánari uppl. á skrifst.
í Vogunum - hagkvæm skipti
Steinhús vel byggt og vel með farið, ein hæð 165 fm auk bílsk. 5 svefn-
herb., 2 stofur með húsbóndaherb. Skrúðgarður. Eignaskipti mögul.
Miðsvæðis íborginni - hagkvæm skipti
Á söluskrá óskast einbýlish., raðh., sérhæðir og 3ja-6 herb. íbúðir
gjarnan með bílskúrum. Margskonar eignaskipti t.d. á mjög góðu ein-
býlish. af meðalstærð í Hafnarfirði.
• • •
Opiðídag kl. 10-16.
Nokkrar ódýrar íbúðir
2ja herb. og 1 herb. Henta
námsfólki auk annarra.
AIMENNA
f ASTEIGNASAUN
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150 - 21370
lenska pijón- og vefnaðarsögu.
Sigurður Steinþórsson gefur yfirlit
um samtímaviðbrögð Evrópubúa
við náttúrhamförum sem urðu árið
1783. Guðmundur Hálfdanarson
ritar grein um rannsóknir á upplýs-
ingarhræringum og Dagný Krist-
jánsdóttir ritar um „Huiduljóð" Jón-
asar Hallgrímssonar. „Hulduljóð"
eru jafnframt birt í heild með rit-
gerð hennar.
Jón Sigurðsson skrifar ritgerð
um Njáls sögu og Gudrun Lange
um Kormáks sögu. í heftinu er einn-
ig grein eftir Astráð Eysteinsson
um nýjustu skáldssögur Steinars
Siguijónssonar og Guðbergs Bergs-
sonar. Kjallarann og Svaninn.
í flokknum Skírnismál fjalla Sig-
urður Líndal og Gunnar Harðarson
um íslenska stjórnarhætti að fornu
og nýju. Þorsteinn Siglaugsson
ræðir hlutverk sagnfræðinnar og
Sigurður A. Magnússon fjallar um
meðferð grískra orða í íslensku.
Loks eru í heftinu stuttar bóka-
fregnir.
Vorhefti Skírnis 1992 er 264
blaðsíður. Ritstjórar eru Vilhjálmur
Morgunblaðið/KGA
Fjölmennt var á málþingi um stöðu karla og voru konur í meiri-
hluta viðstaddra.
í erindi Þórarins Tyrfíngssonar
yfirlæknis kom í ljós að alkóhólismi
er mun algengari meðal karla en
kvenna. I máli Ástþórs Ragn-
arssonar sálfræðings kom fram að
stærsti hluti þeirra unglinga sem
fá skilorðsbundna dóma eru karl-
kyns. í fangelsum landsins eru
karlmenn í yfirgnæfandi meiri-
hluta. Ótímabær dauði er mun al-
gengari meðal karla en kvenna og
eru slys meginástæðan hjá yngra
fólki en síðan verða ýmsir sjúk-
dómar algengasta dánarorsökin.
Ástþór vakti athygli á að sjálfs-
morð væru miklu algengari meðal
karla en kvenna og í sjóslysum
væru karlmenn undantekning-
arlaust fórnarlömbin.
■ FERÐAMALARÁÐ Skátafé-
lagsins Hraunbúa í Hafnarfirði
mun sunnudaginn 31. maí standa
fyrir gönguferð númer 2 um Hafn-
arfjörð. Fyrsta gangan sem var
26. apríl um norður- og vesturbæ
fékk afar góðar viðtökur og var því
ákveðið að bjóða reglulega upp á
göngur um bæinn. Það sem ein-
kennir göngurnar er að þær eru
stuttar, henta öllum aldursflokkum
og sérfróðir skátar vekja athygli á
áhugaverðum stöðum í og við Hafn-
arfjörð. Á sunnudaginn er göngu-
stjóri Finnbogi F. Arndal skáti og
framkvæmdastjóri og mun hann
kanna miðbæinn, Hamarinn og þar
í kring. Gangan hefst kl. 14 á
Skátavöllum á Víðistaðatúni og
stendur yfir í rúma klukustund.
Madöiinu-
mvnd í Há-
teigskirlgu
KVENFÉLAG Háteigssóknar
ætlar að gefa kirkjunni mósaík-
mynd sem ber heitið María guðs-
móðir í frumgerð Benedikts
Gunnarssonar listmálara. Fjár-
öflun er hafin og er kaffisala
félagsins, sunnudaginn 31. maí í
Sóknarhúsinu, Skipholti 50a, kl.
14.30 til 17.00, liður i henni.
Benedikt hefur unnið að mynd-
inni í nokkurn tíma. Frumgerð
hennar er tilbúin og verður til sýn-
is á kaffísölunni áður en leitað verð-
ur eftir tilboðum í gerð hennar er-
lendis. Myndinni hefur verið valinn
staður fyrir ofan altarið í kapell-
unni þar sem hún mun leiða huga
okkar um lendur trúarinnar, en
María guðsmóðir er hin mikla fyrir-
mynd kristinna manna að trú og
trausti til Guðs og fyrirheita hans.
Kvenfélag Háteigssóknar hefur
á liðnum árum unnið ómetanlegt
starf fyrir kirkju og söfnuð. Ég vil
nota þetta tækifæri til þess að færa
félaginu þakkir fyrir mikið og blóm-
legt starf í söfnuðinum fyrir hvatn-
ingu og stuðning og láta þá ósk í
ljósi að það megi dafna áfram til
að vera salt og ljós í söfnuðinum.
Söfnuður og hollvinir Háteigs-
kirkju eru hvattir til þess að fjöi-
menna á kaffísöluna og styrkja
þennig kvenfélagið til dáða um leið
og notið er frábærra og víðfrægra
veitinga sem fram verða bomar í
Sóknarhúsinu.
Tómas Sveinsson,
sóknarprestur.
fikEáhöŒíáD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
U-stofnar í beygingafræðinni
eru bráðskemmtilegir. Þeir búa
yfir mikilli fjölbreytni og hafa tek-
ið ýmsum breytingum í aldanna
rás. Flestir eru þeir karlkyns,
undantekningar sín í hvoru hinu
kyninu, hönd og fé. Kemur betur
að þeim síðar.
Breytileika í beygingu flestra
u-stofna veldur einmitt u-ið sem
stofninn er kenndur við, þótt það
sé nú löngu horfið. Þetta u gat
nefnilega valdið bæði hljóðvarpi
og klofningu í sumum föllum
orðanna. í öðrum föllum (þgf.et.
og nf.flt.) gat orðið i-hljóðvarp,
og verður (varð) úr þessu afar
geðfelld beyging. Hún hefur því
miður ekki haldist nema að sumu
leyti til okkar daga. Einkum er
þess að gæta, að einkennishljóð
stofnaflokksins, u, hefur ekki
haldist í lok þolfalls fieirtölu. Ég
held ég þvæli ekki meira í bili,
en sýni dæmi um gamla beygingu
u-stofna í karlkyni:
Fyrst er þá: köttur-kött-ketti-
kattar; kettir-köttu-köttum-
katta. í Vatnsdæla sögu er gott
dæmi um hið gamla og skemmti-
lega þolfall fleirtölu. Þar er sagt
frá Þórólfí sleggju sem bæði var
þjófur og um annað stórilla fall-
inn. Ekki hafði hann um sig fjöl-
menni, en „átti þá hluti, er hann
vænti trausts að, það vóru tuttugu
kettir; þeir vóru ákafliga stórir
og allir svartir og mjög trylidir",
Þorsteinn Ingimundarson á Hofi
segir litlu síðar í sögunni:
„En eigi er allhægt'við heljar-
manninn að eiga og við köttu
hans, og þar til spari eg alla mína
rnenn."
Nú hefur köttu breyst í ketti,
og er það svo sem ósköp eðlileg
áhrifsbreyting, sbr. gestir, um
gesti í i-stofnunum.
Þá er björn-björn-birni-bjarn-
ar; birnir-björnu-björnum-
bjarna. Helgi Sigmundsson
Hundingsbani (í Völsungakviðu
hinni fornu) kvað:
Það vann næst nýs
niður Ylfinga
fyr vestan ver,
ef þig vita lystir,
að eg bjömu tók
í Bragalundi
og ætt ara
oddum saddag.
Miklu er nú fallegra tal að veiða
björnu en bimi.
Eins og kött(u)r beygðust til
dæmis bölkur (nú bálkur), böll-
ur, börkur, göltur, höttur (nú
hattur), knörr, knöttur (hnött-
ur), lögur, mögur (=sonur),
mölur (kvikindið), svöppur (nú
sveppur), völlur, vöndur, vörð-
ur, vöxtur, þröstur og örn.
Meira jum völlinn síðar.
Eins og björn beygðust til
dæmis: fjörður, hjörtur, jöstur
(=ger), kjölur, mjöður, stjölur
(=rass, sbr. stél) og goðsheitið
Njörður. Meira um fjörðinn síð-
ar. Og geymum okkur miklu
meira um u-stofna nú í bili.
★
Nöfn þeirra, sem skammlífir
verða, komast stundum illa til
skila í prentuðum heimildum okk-
ar sem fáumst við nafnfræði, sem
ég trúi að sr. Oddur Oddsson á
Reynivöllum í Kjós (1565-1649)
hafí kallað onomatografíu
(stundum sést onomatologia).
Þetta stafar af því, að hinar prent-
uðu heimildir eru yfirleitt byggðar
á aðalmanntölum, sem tekin eru
tiltekin ár, eða skrám um nafn-
gjafir einhver árabil. í þess konar
skrám geta nöfn hinna skammlífu
„farið ofan í milli“. Vegna þessa
eru allar upplýsingar umfram hin-
ar prentuðu heimildir með þökk-
um þegnar. Enginn endist til að
lesa allar kirkjubækur.
Ég fjallaði hér fyrir skömmu
um nafnið Skírnir. Fyrstur þess
nafns á íslandi var Skírnir Hákon-
arson á Borgum, f. 1911, svo sem
sagt var. Síðan vissi ég ekki af
öðrum fyrri en Skírni Jónssyni á
Skarði í Dalsmynni, f. 1928. En
þar fataðist mér. Árni Bjarnarson
642. þáttur
(ekki Bjamason eins og stundum
sést) á Akureyri benti mér á að
eldri en Skímir Jónsson hefði ver-
ið frændi hans, Skírnir Björnsson
á Skuggabjörgum. Þeir vom
bræðrasynir, og nú segir mér
Skírnir á Skarði að hann sé heit-
inn eftir Skírni Björnssyni, sem
dó í frumbernsku, en var fæddur
1923. Nú er reyndar kominn ann-
ar Skírnir Björnsson (í Hvera-
gerði, f. 1953), sonur Þórgunnar
Björnsdóttur frá Skuggabjörgum.
★
Evrópa er gott og gilt tökuorð
í máli okkar, lagað að lögum þess
að gerð, beygingu og framburði.
„Júrópa" væri skelfilegt. Greiðslu-
kort, sem draga nafn sitt af heiti
álfunnar (eða konunnar í grísku
goðafræðinni), eiga vitanlega að
heita evrókort á íslensku. „Júró-
kard“ er skelfílegt.
Kratein í grísku er að stjórna.
Þar af kemur orðið krati í stjórn-
máium, venjulega haft sem stytt-
ing af sósíaldemókrati. Til eru
menn, sem nefndir eru evró-
kratar, ,júrókratar“ væri skelfi-
legt.
Býsna mikið hefur áunnist í
baráttunni gegn ,júróvisjón“, en
sigurinn þó ekki nema hálfur eða
varla það. I Víkveija þessa blaðs
sl. laugardag kom fram uppá-
stungan „evrópusýn". Umsjónar-
manni finnst hún athyglisverð, en
leggur fram breytingartillöguna
evrósjón. Rök: sjón er líkara fyr-
irmyndinni en sýn án þess áð
breyta merkingu, og þar sem end-
ingin úr orðinu Evrópa er horfin,
blanda menn þessu síður saman
við stjórnmálin (Evrópubandalag-
ið o.s.frv.). í staðinn fyrir ,júró-
visjón“ segjum við framvegis
evrósjón.
Hlymrekur handan stældi úr
ensku:
Heimasætan í Kálgörðum, Kristjana —
karlmenn stóðu bara alveg hreint lystvana -
var með svo ofboðslegt nef
sem ég aldrei séð hef,
og ekkert pláss til að neinn gæti kysst’ana.