Morgunblaðið - 01.08.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. ÁGÚST 1992
Islensk verslun:
Auðlind í álögum
Hugleiðing í tilefni af frídegi verslunarmanna
HEILDARVELTA NOKKURRA ATVINNUGREINA SKV.
VIRÐISAUKASKATTSSKÝRSLUM 1990
FISKVEIÐAR OG
FISKIÐNAÐUR 17,28%
LANDBUNAÐUR
2,57%
ÞRÓUN VINNUAFLS í NOKKRUM
ATVINNUGREINUM
■ 1972 fH 1988
VERSLUN,
VEITINGA- OG
HÓTELREKSTUR
FISKVEIÐAR OG
FISKIÐNAÐUR
SAMGÖNGUR LANDBÚNAÐUR
Halmlld: LANDSHAGIH1N1 Hagatoti kUnda
eftir Birgi Rafn
Jónsson
Verslun er óijúfanlegur þáttur í
lífí hvers íslendings og leikur
reyndar stærra hlutverk en flestir
gera sér grein fyrir. Hinn sýnilegi
hluti, smásöluverslunin, tengist
daglegu lífí almennings og mótar
um leið oft viðhorf til verslunar í
heild. ímynd greinarinnar hefur
lengi átt á brattann að sækja og
þeir möguleikar sem hún felur í sér
fá því oft lítinn hljómgrunn. En
verslun er margþætt og flókin at-
vinnugrein og fæstir gera sér grein
fyrir mikilvægi hennar í hagkerf-
inu. Enn færri sjá þau tækifæri sem
bjóðast með þeim öru breytingum
sem eru að verða á viðskiptaum-
hverfí heimsins. Verslun er í eðli
sínu mannfrek starfsemi og skapar
hlutfallslega mörg atvinnutækifæri
miðað við umfang. Á tímum sam-
dráttar og atvinnuleysis ætti versl-
un því að njóta vaxandi athygli
stjómvalda og almennings.
Verslun er gjarnan skilgreind
sem sú starfsemi sem kaupir og
selur vörur sem aðrir hafa fram-
leitt. Þau viðskipti teygja sig milli
hverfa, bæjarfélaga, landshluta,
landa og/eða heimsálfa. Ferill vör-
unnar er oft langur og flókinn og
minnst af honum er sýnilegt al-
menningi. Flestir þættir verslunar
þykja nú sjálfsagður hlutur. Gildir
það jafnt um almenna neytendur
og daglega neysluvöru sem og fyr-
irtæki og stofnanir sem þurfa að
kaupa margvíslega vöru fyrir starf-
semi sína. Þær aukast stöðugt kröf-
urnar um fjöibreytt úrval, skjóta
afhendingu og lágt verð. Og ef til
vill er það besta viðurkenningin
sem verslunin í heild sinni getur
fengið því væntanlega ýtir góð
frammistaða greinarinnar fremur
undir auknar kröfur en hitt.
Greint er á milli smásölu og stór-
sölu eða heildsölu. í smásölu er um
að ræða dreifíngu til almennings
og endanlegs notanda. Stórsalan
sinnir hins vegar stofnunum og
fyrirtækjum, sem og smásölufyrir-
tækjum og öðrum endurseljendum,
auk þess sem hún sinnir milliríkja-
verslun. Eitt meginhlutverk versl-
unar er að tengja seljendur og
kaupendur og brúa bilið milli ólíkra
hagsmuna þeirra. Verslunin þarf
að vera vakandi og bera boð milli
aðila um gæði og magn, stund og
stað og verð þeirrar vöru sem
markaðurinn óskar eftir. Þróunin
er ör og velgengni byggir á að
„í hátíðaræðum og á
tyllidögum er vinsælt
að vitna í Jón Sigurðs-
son forseta þar sem
hann kvað frjálsa versl-
un vera einn af horn-
steinum frjálsrar þjóð-
ar. Mikið hefur skort á
að verslunin hér á landi
nyti virðingar í sam-
ræmi við þessi fleygu
orð.“
fylgja henni vel eftir.
Islenskri verslun hefur lengi ver-
ið gert að búa við hátt verðlag,
m.a. vegna mikilla flutningsgjalda,
verðlagsákvæða sem hömluðu sam-
keppni og einnig hárra skatta á
verslunarrekstur og vöruverð.
Þessar aðstæður hafa skaðað
ímynd innlendrar verslunar og sett
þá er við greinina starfa í varnar-
stöðu. Slík starfsskilyrði hafa löng-
um verið hemill á eðlilega þróun í
verslun hér á landi. Margt hefur
breyst til betri vegar en enn þarf
miklar lagfæringar svo verslun nái
að njóta sín til fullnustu.
Máttur hinna mörgn og smáu
Sem atvinnugrein hentar verslun
íslenskum aðstæðum ákaflega vel.
Hún er sem fyrr segir mannfrek á
meðan iðnaðurinn er skilgreindur
sem fjármagnsfrek atvinnugrein.
Verslunin krefst með öðrum orðum
lítils fjármagns en þarf mikið af
starfsfólki. Hún býður um leið upp
á skemmtilegt starfsumhverfi þar
sem árangur byggir ekki hvað síst
á jákvæðum mannlegum samskipt-
um og persónulegum tengslum við
viðskiptavinina. I dag starfa yfír
20 þúsund manns við verslun hér
á landi eða um 16% af vinnuafli
þjóðarinnar. Hefur það hlutfall
aukist jafnt og þétt á undanförnum
árum og mun sú þróun væntanlega
halda áfram.'Er það vel, því hjá
flestum þeim þjóðum sem við viljum
gjarnan bera okkur saman við,
starfar enn- hærra hlutfall vinnu-
afls við verslun. Og þvert á það sem
flestir gætu haldið hefur fjölgun
starfa við verslun í þeim löndum
alls ekki leitt til hækkunar verðlags
á nauðsynjavöru.
Annað einkenni greinarinnar er
smæð fyrirtækjanna. Sé litið til
nágrannaþjóða okkar eru um 86%
verslunarfyrirtækja í Svíþjóð með
5 starfsmenn eða færri. I Evrópu-
bandalaginu er talið að um 95%
af hátt í 5 milljón verslunarfyrir-
tækjum séu með færri en 10 starfs-
menn. Smáfyrirtæki njóta vaxandi
athygli og virðingar enda býr með
þeim öflug uppspretta hugmynda
og framfara. Þar víkur hagkvæmni
stærðarinnar fyrir hagkvæmni
sveigjanleikans. Eggjunum er
dreift í fleiri körfur og afkoman
er traustari. Þau veita jafnframt
mikla atvinnu, greiða góð laun,
auka vöruframboð til neytenda og
síðast en ekki síst örva þau sam-
keppni í atvinnulífinu í heild.
íslensk verslun sem
útflutningsgrein
Fáar þjóðir eru jafn háðar milli-
rikjaverslun og við íslendingar.
Lífsafkomu okkar byggjum við á
því að geta selt öðrum vörur, þekk-
ingu og þjónustu. Fyrir gjaldeyrinn
sem þannig er aflað kaupum við
síðan flestar okkar nauðsynjar,
enda fábreytni innlendrar fram-
leiðslu eðlileg í ljósi smæðar mark-
aðarins.
íslensk verslun sem útflutnings-
grein er í þessu ljósi áhugavert við-
fangsefni. Mikil þekking á vörum
og alþjóðlegum viðskiptum hefur
safnast upp í íslenskum verslunar-
fyrirtækjum í gegnum árin. Það
sem á skortir hins vegar er sam-
keppnishæft rekstrarumhverfí sem
hvetur en ekki letur til fram-
kvæmda. Allir þekkja þær fjöl-
mörgu hindranir sem svonefndir
fijálsir útflytjendur _á físki hafa
þurft að yfírstíga. í dag standa
þeir að útflutnirígi um 25% fískaf-
urða þjóðarinnar þrátt fyrir þessar
hindranir en ekki vegna stuðnings
stjórnvalda.
Enn skortir mikið á nútímaleg
viðhorf til verslunar og atvinnu-
reksturs almennt. Af því leiðir að
stefnumótun og ákvarðanataka
byggja oftar en ekki á þeim mis-
skilningi að atvinnufyrirtæki og
vörur þeirra eða þjónusta séu skatt-
stofn sem hægt er að ganga í enda-
laust. Það sem skortir er skilningur
á að blómleg verslun er eins og
annar blómlegur atvinnurekstur
undirstaða aukinnar velmegunar.
Fyrst þarf að skapa skilyrðin sem
fela í sér hvatningil til dáða.
Spennandi möguleikar
Svonefnd sérleyfisverslun
(franchising) er gott dæmi um
verslunarstarfsemi sem er óháð
staðsetningu og getur átt höfuð-
stöðvar hvar sem æskileg rekstrar-
skilyrði bjóðast. Eðli sérleyfisversl-
unar sem er tiltölulega ný af nál-
inni er alþjóðlegt og teygir hún
anga sína til æ fleiri vöruflokka
og landa. Hún byggir á hugviti sem
felur í sér heildarmarkaðsfærslu
ákveðinna vörutegunda og býður
óneitanlega upp á marga spennandi
möguleika. Nýleg dæmi hér á landi
eru Benetton og Body Shop. Höfuð-
stöðvar slíks fyrirtækis geta sem
best verið á einum stað, þó fram-
leiðslan fari fram í annarri heim-
sálfu og hugmyndin/ímyndin
ásamt vörunni sé markaðsfærð og
seld um heim allan. Með slíkri starf-
semi mætti auka útflutningstekjur
okkar umtalsvert. Hér á landi vilja
slíkar hugmyndir þó kafna í fæð-
ingu vegna neikvæðra viðhorfa og
tregðu kerfisins til að meðtaka
nýjungar.
Verslun er undirstaða í
efnahagslífinu
Viðast hvar í hinum vestræna
heimi er litið á verslun sem eina
af undirstöðum í efnahagslífinu.
Innan EB er talið að verslun standi
fyrir um 17% af verðmætasköpun
og að við hana starfi um 13 milljón-
ir manna. Er því ekki að furða þó
vaxandi áhersla sé lögð á mikil-
væ^ verslunar sem atvinnugrein-
ar. í Danmörku og Hollandi gefur
dreifing vöru til þriðja lands af sér
umtalsverðar tekjur. Vísi að slíku
er nú að finna hér á landi og munu
verslunarmenn morgundagsins
ugglaust skapa aukin tækifæri á
því_ sviði.
í hátíðaræðum og á tyllidögum
er vinsælt að vitna í Jón Sigurðsson
forseta þar sem hann kvað fijálsa
verslun vera einn af hornsteinum
fijálsrar þjóðar. Mikið hefur skort
á að verslunin hér á landi nyti virð-
ingar í samræmi við þessi fleygu
orð. Verslun er í raun auðlind í
álögum — auðlind sem byggir á
fijóum hugmyndum og kraftmiklu
framtaki einstaklinga og fyrirtækja
þeirra; auðlind sem öll þjóðin á og
tengist beint og óbeint. Það er verð-
ugt verkefni okkar sem störfum
við verslun að bæta ímynd greinar-
innar og sjá til þess að hún njóti
trausts og áhrifa í samræmi við
framtíðarhlutverk sitt og vaxandi
gildi í efnahagskerfi þjóðarinnar.
Það er kominn tími til að kasta af
sér álögunum.
Samkvæmt því sem fram kemur
í veglegu afmælisriti Verslunar-
mannafélags Reykjavíkur sem gef-
ið var út á aldarafmæli félagsins á
síðasta ári, var fyrsti frídagur
verslunarmanna haldinn hátíðlegur
árið 1894. Er þess því skammt að
bíða að verslunarmenn haldi sinn
hundraðasta frídag í sameiningu.
Eg óska öllum þeim sem starfa við
verslun hér á landi til hamingju
með daginn og greininni heilla um
ókomna framtíð.
Höfundur er formaður íslenskrar
verslunar og Félags íslenskra
stórkaupmanna.
r T
iíltóáur iff M 1
f jM«f
a mnrrrtm Lm P
1
ÁSKIRKJA: Guðsþjónusta kl. 11.
Árni Bergur Sigurbjörnsson.
BÚSTAÐAKIRKJA: Guðsþjónusta
kl. 11. Sr. Sigurjón Árni Eyjólfsson
messar
DÓMKIRKJAN: Messa kl. 11.00.
Organleikari Kjartan Sigurjónsson.
Dómkórinn syngur. Sr. Hjalti Guð-
mundsson.
VIÐEYJARKIRKJA: Messa kl.
14.00. Organleikari Kjartan Sigur-
jónsson. Bátsferð úr Sundahöfn
kl. 13.30. Sr. Hjalti Guðmundsson.
ELLIHEIMILIÐ Grund: Guðsþjón-
usta kl. 10.00. Sr. Baldur R. Sig-
urðsson.
GRENSÁSKIRKJA: Prestar og
starfsfólk kirkjunnar eru í sumar-
leyfi. Viðhald og viðgerð fer fram
á kirkjunni. Prestar Háteigskirkju
annast þjónustu á meðan.
HALLGRIMSKIRKJA: Messa og
barnastund kl. 11.00. Sr. Karl Sig-
urbjörnsson. Þriðjudag: Fyrir-
bænaguðsþjónusta kl. 10.30. Beð-
ið fyrir sjúkum.
LANDSPÍTALINN: Messa kl. 10.
Sr. Karl Sigurbjörnsson.
HÁTEIGSKIRKJA: Hámessa kl. 11.
Sr. Arngrímur Jónsson. Kvöldbæn-
ir og fyrirbænir eru í kirkjunni á
miðvikudögum kl. 18.
LANGHOLTSKIRKJA: Kirkja Guð-
brands biskups. Vegna sumarleyfa
starfsfólks Langholtskirkju er
, minnt á guðsþjónustu í Bústaða-
kirkju, sunnudag kl. 11. Sóknar-
nefndin.
LAUGARNESKIRKJA: Guðsþjón-
usta kl. 11. Sr. Sigrún Óskarsdótt-
ir.
NESKIRKJA: Messa kl. 11.00. Ath.
kirkjubíllinn fer ekki um sóknina.
Sr. Frank M. Halldórsson. Miðviku-
dag: Bænamessa kl. 18.20. Sr.
Frank M. Halldórsson.
SELTJARNARNESKIRKJA: Helgi-
stund kl. 11 í umsjá sóknarnefnd-
ar. Organisti Kristín Jónsdóttir.
ÁRBÆJARKIRKJA: Guðsþjónusta
kl. 11. Sr. Þór Hauksson messar.
Organisti Sigrún Steingrímsdóttir.
Sóknarnefnd.
BREIÐHOLTSKIRKJA: Engin
guðsþjónusta vegna sumarleyfa,
en bent á guðsþjónustu í Árbæj-
arkirkju. Sr. Gísli Jónasson.
KÓPAVOGSKIRKJA: Guðsþjón-
usta í Kópavogskirkju kl. 11. Org-
anisti Stefán R. Gíslason. Ægir Fr.
Sigurgeirsson.
SELJAKIRKJA: Guðsþjónusta í
Seljahlíð kl. 11, í dag laugardag.
Engin guðsþjónusta vegna sumar-
leyfis starfsfólks kirkjunnar. Sókn-
arprestur.
SAFNKIRKJAN ÁRBÆJARSAFNI:
Guðsþjónusta kl. 14. Prestur sr.
Þór Hauksson. Organisti Sigrún
Steingrímsdóttir.
KFUM/K: Vegna fjölskyldumóts í
Vatnaskógi fellur sunnudagssam-
koman niður.
KRISTSKIRKJA Landakoti: Messa
kl. 8.30. Hámessa kl. 10.30. Messa
kl. 14. Ensk messa kl. 20. Laugar-
dagsmessa kl. 14 og ensk kl. 20.
Aðra rúmhelga daga messa kl.
18.30.
MARÍUKIRKJA Breiðholti: Messa
kl. 11. Laugard. kl. 14 og fimmtu-
daga kl. 19.30. Aðra rúmhelga
daga kl. 18.30.
KAPELLA St. Jósefssystra
Garðabæ: Þýsk messa kl. 10.
KAPELLAN St. Jósefsspítala
Hafnarfirði: Messa kl. 10.30. Rúm-
helga daga kl. 18.
KARMELKLAUSTUR: Messa kl.
8.30. Rúmhelga daga kl. 8.
VEGURINN: Samkoman fellur nið-
ur vegna móts á Þingvöllum.
VÍÐISTAÐASÓKN: Guðsþjónusta
í Hrafnistu kl. 11. Sr. Bragi Friðriks-
son messar. Sr. Sigurður Helgi
Guðmundsson.
ÞINGVALLAKIRKJA: Barnaguðs-
þjónusta í Hvannagjá kl. 11. Helgi-
stund í Þingvallakirkju kl. 21. Sókn-
arprestur.
SKÁLHOLTSDÓMKIRKJA: í dag,
laugardag sumartónleikar kl. 15
og 17. Þeir verða kl. 15 sunnudag
og sunnudagsmessan kl. 17. Á frí-
degi verslunarmanna, mánudag
eru sumartónleikar kl. 15. Sóknar-
prestur.
KELDNAKIRKJA, Rangárvöllum:
Messa kl. 14. Sóknarprestur.
STAÐARHRAUNSKIRKJA í Söðul-
holtsprestakalli: Guðsþjónusta kl.
14. Sóknarpresturinn sr. Hreinn
S. Hákonarson prédikar og þjónar
fyrir altari. Organisti Bjarni Valtýr
Guðjónsson. Sóknarnefnd.