Morgunblaðið - 01.08.1992, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. ÁGÚST 1992
JRórgmifybifefi
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Ferðalög og
ferðalok
Arið 1991 var stærsta „ferða-
ár“ í sögu íslenzkrar ferða-
þjónustu. Að meðtöldum farþeg-
um, sem hingað komu með far-
þegaskipum, heimsóttu rúmlega
156.000 erlendir ferðamenn
landið á árinu. Ferðamálastjóri
taldi í áramótagrein að gjaldeyr-
istekjur af þjónustu við erlenda
ferðamenn árið 1991 hefðu num-
ið um 12 milljörðum króna. Hann
sagði og að tuttugasti hver ís-
lendingur hefði atvinnu af því
að selja ferðamönnum þjónustu.
Af þessum tölum má sjá að
ferðaþjónustan, sem í víðum
skilningi er hluti af verzlunar-
geiranum í þjóðarbúskap okkar,
gegnir mikilvægu hlutverki í at-
vinnu- og efnahagslífi okkar. Sá
árangur sem náðst hefur á þess-
um vettvangi er ávöxtur viða-
mikils, viðvarandi og kostnaðar-
sams kynningar- og sölustarfs á
vegum ferðamálaráðs, flugfé-
laga, ferðaskrifstofa, samtaka
gisti- og veitingahúsa o.fl. En
samkeppnin á þessum vettvangi
er hörð og vaxandi. Hátt verðlag
hér á landi hefur trúlega reynzt
Þrándur í Götu þess vaxtar sem
vonir stóðu til að yrði í streymi
ferðamanna til landsins á líðandi
ári. Það er nauðsynlegt að með-
höndla allt sem lýtur að ferða-
þjónustu af sömu vandvirkni og
varkámi og viðhöfð er þegar
viðkvæm útflutningsvara á í
hlut.
íslendingar ferðast og í vax-
andi mæli um eigið land, sem
þeir em smám saman „að upp-
götva“ sem fýsilegan og spenn-
andi orlofskost. Þar kemur fjöl-
margt til. Meðal annars svoköll-
uð bændagisting, sem nýtur vax-
andi vinsælda, og býður á stund-
um upp á veiði í ám og/eða vötn-
um, hestaferðir, fagrar göngu-
leiðir o.s.frv. Hálendið laðar sí-
fellt fleiri ferðamenn á sinn fund,
íslenzka sem erlenda. íslenzk
sjávarpláss bjóða og upp á sitt-
hvað forvitnilegt, m.a. sjó-
stangaveiði og ferðir út í eyjar.
En verðlagið í íslenzkri ferða-
þjónustu skiptir máli fyrir
heimafólk, ekkert síður en að-
komið þegar orlof er skipulagt.
Nú fer í hönd lang stærsta
ferðahelgi íslendinga. Segja má
að einstaklingar úr nær öllum
fjölskyldum landsins leggi veg
undir hjól um verzlunarmanna-
helgina. Það verður því mikil
örtröð á þjóðvegum landsins og
mikils um vert, að allir sýni hátt-
vísi og tillitssemi í umferðinni.
Það er of seint að sýna varkárni
þegar slys hefur átt sér stað.
íslenzka umferðin hefur tekið
tvö mannslíf í umferðarslysum
að meðaltali í mánuði hverjum
síðastliðin nokkur ár. Þá er ótal-
inn fjöldi slysa, sem sum hver
valda ævilöngu örkumli auk
verulegs eignatjóns. Það er því
full ástæða til þess að hvetja
alla, sem undir stýri sitja, til að
aka eftir aðstæðum og sýna
fyllstu aðgætni og tillitsemi.
Það liggur engum svo mikið
á, þegar grannt er gáð, að hann
megi ekki vera að því að lifa!
Höfum það að meginmarkmiði
okkar þessa verzlunarmanna-
helgi að hún verði slysalaus; að
allir megi heilum vagni heim aka
í ferðalokin.
Verzlunin
og lífskjör-
in
Fáar þjóðir flytja út jafn hátt
hlutfall framleiðslu sinnar,
einkum af sjávarvörum, né inn
jafn mikið af meintum nauðsynj-
um og við íslendingar. Milliríkja-
verzlunin, það er viðskiptakjörin
við umheiminn, hafa því meiri
áhrif á almenn lífskjör í landinu
en flestir gera sér grein fyrir.
Þetta á ekki sízt við um stöðu
okkar á mikilvægustu mörkuð-
um sjávarvöru, beggja megin
Atlantsála, sem hæst verð greiða
fyrir slíka framleiðslu.
En það er ekki einungis milli-
ríkjaverzlunin sem vegur þungt
í almennum lífskjörum í landinu.
Færa má að því rök að einka-
framtaksmenn, sem stokkuðu
upp matvörumarkaðinn á höfuð-
borgarsvæðinu með tilkomu
Hagkaups og fleiri stórmarkaða,
hafi lækkað vöruverð og bætt
kjör nejdænda verulega.
Hverfaverzlanir hafa mætt
vaxandi samkeppni með lengri
opnunartíma, vandaðri vöru og
„persónulegri" þjónustu. A
heildina litið er niðurstaðan fjöl-
breyttara vöruúrval, meiri vöru-
gæði og lægra verð.
Verzlunin gegnir þýðingar-
miklu hlutverki í daglegu lífi og
afkomu alls almennings í land-
inu, bæði sem vinnuveitandi og
þjónustuaðili. Það er ástæða til
að minna á þessar staðreyndir
um fríhelgi verzlunarfólks.
Morgunblaðið árnar verzlunar-
fólki og öðrum landsmönnum
gleðilegrar og slysalausrar verzl-
unarmannahelgi.
V erslunarmannahelgin:
Fólk á leið í ferðalag
AÐ MÖRGU er að huga áður
en lagt er af stað í útilegu. Sum-
ir þurfa alveg nýjan útbúnað,
tjald, svefnpoka og nýja skó á
meðan aðrir huga að matar-
kaupum enda er ekki mikið um
að verslanir séu opnar yfir
verslunarmannahelgina.
Einar, Gunnar og Christel voru
tilbúin strax upp úr hádegi í gær
og lá leið þeirra á Þjóðhátíð í Eyj-
um. Þau gátu ekki gert gert upp
hug sinn fyrr en tveimur dögum
áður hvort þau myndu fara á Eld-
borg eða út í Eyjar en sögðu að
á endanum hafi þau ákveðið að
fara það sama og vinir sínir, sem
flestir ætluðu út í Eyjar. Þau væru
til í slaginn og höfðu ekki áhyggj-
ur af því að veðrið myndi neitt
spilla fyrir.
Orri, Stefán og Margrét ætluðu
í Búðir á Snæfellsnesi. Ferðalagið
lagðist vel í þau og undirbúningur-
inn var í hámarki þegar myndin
var tekin af þeim. Þau nýttu sér
tölvurnar, sem nýverið er búið að
setja á alla vagna í Hagkaupum
og sýndi hún 5.060 kr. og voru
þau samt enn í óðaönn við að týna
í vagninn.
Þessi hópur var að leggja af stað til Vestmannaeyja. Morgunbiaðið/Ami Sæberg
Hráskimisleikur með
Hagræðingarsj óð
eftir Friðrik
Sophusson
I tengslum við undirbúning ákvörð-
unar ríkisstjómarinnar um aflaheim-
ildir á næsta fiskveiðiári hafa átt sér
stað sérkennilegar umræður um ráð-
stöfun væntanlegra tekna svokallaðs
Hagræðingarsjóðs. I þeim umræðum
hefur jafnvel verið gefíð í skyn að
mannvonsku og héraðaríg sé um að
kenna, að aflaheimildum sjóðsins var
ekki úthlutað til að jafna áhrif þorsk-
brests á byggðarlögin í landinu. Hér
á eftir verða skýrðar hinar raunveru-
legu ástæður málsins.
Fjárlagahalli og
kostnaðarþátttaka
Þegar núverandi ríkisstjórn tók við
völdum blasti við stórkostlegur halli
á ríkissjóði, en hann varð 12,5 millj-
arðar á sl. ári, þrátt fyrir aðgerðir
stjómvalda til að draga úr honum.
Viðskiinaður ríkisstjórnar Steingríms
Hermannssonar og ný efnahagsáföll
leiddu til þess að taka þurfti ríkisfjár-
málin fastari tökum en áður hafði
verið gert. Til að verja velferðarkerfíð
og koma í veg fyrir stórkostlegar er-
lendar lántökur umfram efnahags-
getu þjóðarinnar var meðal annars
gripið til þess ráðs að láta fólk og
fyrirtæki greiða fyrir hluta þeirrar
þjónustu sem ríkið lætur þeim í té.
Almennum skattahækkunum var
hafnað. Um þessa stefnu var fullt
samkomulag í ríkisstjóminni og
stjómarflokkunum.
Hafró og Hagræðingarsjóður
Að áliti ríkisstjómarinnar og án
efa flestra landsmanna er starfsemi
Hafrannsóknastofnunar nauðsynleg
forsenda skynsamlegra fiskveiða á
íslandsmiðum. Til að standa straum
af kostnaði stofnunarinnar þarf að
sjálfsögðu fjármagn. Sérstaða hennar
gagnvart öðmm rannsóknarstofnun-
um felst í því að nánast er ógjörning-
ur að deila kostnaðinum á tiltekna
aðila í sjávarútvegi eftir því hvernig
þjónustan nýtist þeim. Ég lagði því
til á síðasta ári, að sérhver útgerða-
raðili greiddi til stofnunarinnar eina
krónu á hvert þorskígildiskíló, sem
útdeilt er á veiðiskip (allur fiskur
meðtalinn). Þannig hefði verið hægt
að afla u.þ.b. 500 milljóna króna. Á
þessa aðgerð var ekki fallist, því að
henni þótti svipa til veiðileyfagjalds.
Að áliti ráðamanna í sjávarútvegi var
álitinn illskárri kostur að beina tekjum
Hagræðingarsjóðs af sölu veiðiheim-
ilda í ríkissjóð og standa þannig und-
ir verulegum hluta rekstrarkostnaðar
Hafrannsóknastofnunar.
Eftir miklar viðræður var fallist á
þessa tilhögun. Ríkissjóður mun þvi
þrátt fyrir þetta þurfa að fjármagna
stofnunina með lánum meginhluta
ár§ins, þar sem kvótasalan fer fram
í lok ársins. Einnig er tekin nokkur
áhætta, þar sem ekki er ljóst hvort
aflaheimildir Hagræðingarsjóðs selj-
ast, né heldur hvert gangverðið verð-
ur. Áætluð upphæð í fjárlögum er 525
milljónir króna, sem er á að giska
0,7% af útflutningsverðmæti sjávaraf-
urða. Nú þegar hefur stofnunin eytt
rúmum helmingi upphæðarinnar og
þess vegna hefur safnast upp veruleg
skuld við ríkissjóð.
„Jöfnunaraðgerðir"
Óánægja ýmissa forystumanna í
sjávarútvegi með Hagræðingarsjóð og
núverandi hlutverk hans hefur ávallt
verið fyrir hendi. Sá, sem þessar línur
ritar, veit hve algeng sú skoðun er
að ríkisstofnanir eigi að láta fólki og
fyrirtækjum í té þjónustu án endur-
gjalds. Hefði ríkisvaldið látið undan
þeirri kröfu að almennir skattgreið-
endur eigi að greiða allan rekstur
Hafrannsóknastofnunar, eru líkur á
að sams konar kröfur annarra at-
vinnugreina hefðu siglt í kjölfarið. I
þessu sambandi megum við ekki
gleyma að allur almenningur hefur
þurft að sætta sig við versnandi kjör
vegna ytri áfalla. Ef fyrirtækin greiða
ekki hlutdeild í rekstrarkostnaði rann-
sóknarstofnana atvinnulífsins, hví
skyldi þá ríkissjóður heimta þjónustu-
gjöld af einstaklingum og fjölskyld-
um?
í þeirri erfíðu stöðu, sem ríkis-
stjómin var vegna tillagna fiskifræð-
inganna, var enginn kostur góður.
Ekkert getur fyllt það skarð, sem
þorskbresturinn skilur eftir. Ríkis-
stjómin valdi þá leið að leyfa heldur
stærri aflakvóta en Hafrannsókna-
stofnun mælti með til að draga úr því
mikla höggi sem stórfelldur samdrátt-
ur í þroskveiðum óhjákvæmilega veld-
ur.
Mönnum er eðlilega tíðrætt um
jöfnunaraðgerðir vegna þess að þrosk-
bresturinn lendir með misjöfnum
þunga á byggðarlögin. Að mínu mati
var virkasta jöfnunaraðgerðin að taka
frá 10-15 þúsund tonna þorskkvóta
og deila honum út á þau skip sem
urðu fyrir mestri skerðingu. Ef grípa
átti til jöfnunaraðgerða var ekki hjá
því komist að breyta gildandi lögum,
því að fiskveiðikerfið er þrælbundið í
lög. Sömu sögu er að segja um ráð-
stöfun á aflaheimildum Hagræðinga-
sjóðs. 1 aflaheimildum Hagræðingar-
sjóðs er hins vegar aðeins u.þ.b. 60%
þorskur og þess vegna nýtast þær illa
til jöfnunar. Þrátt fyrir þessa stað-
reynd var áfram haldið að togast á
um aflaheimildir sjóðsins.