Morgunblaðið - 07.08.1992, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. ÁGÚST 1992
15
Scotland Yard og upphaf löggæslu
Islenskir rannsóknarlögreglumenn á sögufrægum lögregluslódum
eftir Gunnlaug
Snævarr og Sigurgeir
Sigmundsson
Fyrsta grein
Árið 1829 var frumvarp Sir
Robert Peel um umbætur í lög-
reglu Lundúna samþykkt í
breska þinginu. Frumvarp þetta
kvað á um stofnun nýrrar lög-
regluskrifstofu í Westminster
og að komið yrði á laggirnar
fastalögreglu með því sniði sem
kunnugt er nú á dögum.
Fram til ársins 1829 hafði skort
á skipulagningu í framkvæmd
laga. Allt frá því á þrettándu öld
höfðu menn verið skipaðir „lög-
gæslumenn" (lögregluþjónar) og
þess krafist af þeim, eins og fóget-
um og dómurum, að þeir héldu
friðinn. Eftir því sem borgir uxu
og iðnaður þróaðist, jókst lögleysa
að sama skapi. Um byijun átjándu
aldar voru lögregluþjónar, sem
skorti hvers konar sérþjálfun og
voru illa búnir, óhæfir til að ráð
við hinn öra vöxt glæpa og að
halda upp lögum og reglu. Þetta
varð mál sem allur almenningur
lét sig varða og kom af stað tals-
verðum umræðum.
Fyrsti vísir að formlegri
lögreglu
Fyrstu skrefin í áttina að skipu-
lögðu lögregluliði voru tekin af
Henry Fielding, skáldsagna- og
leikritahöfundinum sem var einnig
dómari fynr Westminster og
Middlesex. Árið 1749 hófst Field-
ing handa við að skipuleggja lítinn
hóp launaðra lögregluþjóna í fullu
starfi. Lögreglumenn þessir höfðu
bækistöð á dómaraskrifstofunni í
Bow Street og gengu brátt undir
nafninu „Bow Street hlaupararn-
ir“. Aðalstarf þeirra var að láta
glæpamenn svara til saka fyrir
dómstóli.
Árið 1782 var komið á fótgang-
andi næturvarðflokkum sem ríð-
andi varðflokkar tóku svo við af
árið 1805 og störfuðu á aðalvegum
innan 16 mílna frá London. Hug-
myndin um varðflokka hafði verið
reynd um tíma fjörtíu árum áður
af Sir John Fielding blinda, hálf-
bróður Henry Fielding sem einnig
var dómari í Bow Street. Það var
ekki fyrr en árið 1822 af stofnaðar
voru varðflokkasveitir til að koma
í veg fyrir glæpi að degi til.
í lok átjándu aldar unnu þúsund-
ir manna óheiðarlega fyrir sér á
skipum sem sigldu á troðfullri
Thamesá. Þá var það að félagar í
hinu virta Vestur-Indíufélagi
fylgdu eftir tillögu sem einn dóm-
aranna í East London, Patrick
Colquhoun og John Harriot og
höfðu skrifstofu í Wapping. Þessi
sjólögregla var fyrirrennari Tha-
mesár-deildarinnar nú á dögum
sem enn hefur höfuðstöðvar í
Wapping.
Vegna útþenslu Lundúnaborgar
á átjándu og fyrri hluta nítjándu
aldar var löggæsla orðið mál sem
snerti alla þjóðina. Ástandið versn-
aði enn eftir lok Napóleonsstyijald-
anna árið 1816 en það var ekki
fyrr en árið 1821, þegar Robert
Peel gekk inn í ráðuneyti Liver-
pools lávarðar sem innanríkisráð-
herra, að löggæsla höfuðborgar-
innar var tekin til alvarlegrar at-
hugunar.
Peel hafði verið írlandsmálaráð-
herra frá 1812 til 1818 og hafði
stofnað fast lögreglulið þar og
voru meðlimir þess kallaðir „Peel-
ers“ eftir stofnanda þess. Þegar
Peel var falin ábyrgð á að halda
uppi lögum og reglu í Englandi,
ákvað hann að endurbæta ensku
sakamálalöggjöfina, einkum þá
kafla hennar sem fjölluðu um
íslenskir lögreglumenn stilla sér upp til myndatöku með breskum starfsbróður.
- /{« 1 íf ; l 1

Stórborgarlögreglan nú á dögum er ólíkt fjölskrúðugri en fyrr á
árum en á myndinni sjást fulltrúar hinna ýmsu deilda hennar.
dauðarefsingu. í þá tíð voru rúm-
lega tvö hundruð afbrot og mörg
þeirra smávægileg sem þó lá refs-
ing við.
Þingnefndir höfðu verið skipað-
ar til að rannsaka glæpi (lögbrot)
og skipulag löggæslu 1812, 1818
og 1822. Arið 1828 skipaði Peel
aðra nefnd og voru það niðurstöður
hennar sem ruddu lögreglufrum-
varpi hans brautina árið eftir.
Frumvarpið um umbætur á lög-
reglu höfuðborgarinnar, sem lagt
var fyrir þingið 15. apríl 1829,
mætti að lokum lítilli andstöðu og
30. september sama ár varð lög-
regluliðið formlega til. Fyrstu eitt
þúsund lögregluþjónar höfuðborg-
arlögreglunnar voru flokkaðir í 6
deildir og stjómað frá aðalskrif-
stofu í Whitehall Place nr. 4. Að
ári liðnu hafði lögregluliðið aukist
í 3.000 og 17 deildir höfðu verið
myndaðar, þrátt fyrir að mikill
fy'öldi hinna upprunalegu lögreglu-
þjóna hefði verið rekinn fyrir
drykkjuskap.
Til að stjórna þessu nýja lög-
regluliði skipaði Peel tvo friðar-
dómara. Þeir vom ekki opinberlega
kallaðir „Forstöðumenn höfuð-
borgarlögreglunnar“ fyrr en önnur
Iögreglulög höfðu verið samþykkt
árið 1839. Ásamt þeim skipaði
Peel John Wray gjaldkera eða „a
receiver" en starf hans var að ann-
ast fjármál lögreglunnar og búnað.
Fyrstu dómararnir vora Sir
Charles Rowan ofursti sem gegnt
hafði herþjónustu undir stjórn her-
togans af Wellington í Peninsular
stríðinu (1808) og í orastunni við
Waterloo og Richard Mayne, mun
yngri maður sem var sonur írsks
dómara og málafærslumanns við
norðurfaranddómstólinn. Rowan
Lögreglumenn frá því á síðustu
öld voru ekki árennilegir.
og Mayne þróuðu sameiginlega
þær reglur sem þeir vildu að hið
nýja lögreglulið byggði starf sitt
á... Hálfri annarri öld síðar eru
þessar viðmiðunarreglur — þekkt-
ar undir heitinu „Aðalmarkmið" —
enn virtar af sérhveijum lögreglu-
foringja í Lundúnalögreglunni:
Aðalmarkmið skilvirkrar
(duglegrar) lögreglu er að koma
í veg fyrir glæpi; næsta mark-
mið er að koma upp um lög-
brjóta og refsa þeim ef glæpur
hefur verið framinn. Að þessum
markmiðum verður öll viðleitni
lögreglunnar að beinast. Vernd-
un mannslífa og eigna, varð-
veisla friðar meðal almennings
og engir glæpir munu ein til
vitnis um hvort sú viðleitni hefur
borið árangur og hvort þau
markmið sem lögreglunni voru
ætluð hafi náðst.
Þrátt fyrir þessi lofsverðu mark-
míð mættu fyrstu „Peelers" Lund-
úna miklum fordómum og gagn-
rýni og nokkur tími leið áður en
almenningur sætti sig við þá. Inn-
an tuttugu ára var farið að stofna
önnur lögreglulið um allt land. Var
byggt á reynslu Lundúnalögregl-
unnar og þau í mörgum tilfellum
skipulögð af lögregluforingjum úr
Lundúnalögreglunni sem höfðu
verið sérstaklega fluttir til annarra
lögregluliða.
Lögin um sérstaka löggæslu-
menn frá 1831 kváðu á um að
sérstaka lögregluþjóna mætti
skipa þar sem tveir eða fleiri hér-
aðsdómarar eða kjördæmadómarar
höfðu ástæðu til að ætla að ein-
hver uppþot eða óeirðir hefðu átt
sér stað.
í London var lögunum ekki beitt
fyrr en 1848 þegar 17.000 manns
buðust til að gerast sérstakir lög-
regluþjónar í „Chartist" óeirðun-
um. Hinir „sérstökustu" hafa alltaf
haft mikilvægu hlutverki að gegna
og náðu sér virkilega á strik í báð-
um heimsstyijöldunum.
Afstaða almennings til lögregl-
unnar batnaði stöðugt eftir að
Viktoría prinsessa varð drottning
árið 1837. Þjóðin var að verða sér
stöðugt meðvitaðri um hin alvar-
legu og félgsalegu vandamál sem
var að fínna í Lundúnum og mörg
lög vora samþykkt til þess að hafa
stjórn á ýmsum málum.
Eftirlit með mörgum þessara
nýju laga kom í hlut lögreglunnar
sem komst að raun um að hún var
að gegna viðbótarskyldustörfum
sem áttu lítið eða ekkert skylt við
uppranalegt starf hennar sem var
að koma í veg fyrir glæpi og halda
friðinn. En þetta varð þess vald-
andi að hún (lögreglan) komst í
nánara samband við fólkið og
sannaði að hún væri aðal félags-
og neyðarþjónustan í samfélaginu.
Þegar Lundúnalögreglan var
sett á laggirnar var ekkert ákvæði
í skipulagi hennar um leynilög-.
reglumenn. Enda þótt nokkrir lög-
reglumenn gegndu störfum sem
óeinkennisklæddir lögregluþjónar
var aðaláherslan lögð á fyrirbyggj-
andi störf.
Bow Street hlaupararnir höfðu
unnið að glæpauppljóstranum
samhliða Lundúnalögreglunni en
voru leystir upp árið 1839 og
nokkrir þeirra vora ráðnir hjá nýju
lögreglunni til að aðstoða í barátt-
unni við glæpi.
Ýmiss konar meiri háttar glæpir
og tvö banatilræði við Viktoríu
drottningu ýttu á yfirvöld um að
að hefjast þá þegar handa handa.
Árið 1842 var bætt við litlum hópi
manna í Leynilögregludeildina en
það voru tveir varðstjórar og sex
aðstoðarvarðstjórar.
Frekari breytingar urðu 1878
þegar yfirmaður glæpamálarann-
sókna var skipaður til að stjóma
hinni endurskipulögðu Leynilög-
regludeild sem þekkt varð undir
nafninu Glæparannsóknadeild
(CID).
Á sjötta, sjöunda og áttunda
áratug síðustu aldar var mikil
ókyrrð meðal almennings og pólit-
ískur æsingur sem olli því að aukn-
ar kröfur vora gerðar til lögregl-
unnar. Árekstrar við þátttakendur
í kröfugöngum úr röðum hinna
vaxandi verkalýðshreyfíngar og
vanmáttur til að koma í veg fyrir
alvarlegar óeirðir vöktu gagnrýni
hjá ýmsum aðilum.
Á þessu tímabili urðu margar
sprengingar í Lundúnum sem Fen-
ian hreyfíngin bar ábyrgð á en
markmið hennar var sjálfstæði ír-
lands. Til að beijast gegn þessum
hótunum var árið 1883 stofnuð
sérstök írlandsdeild.
Síðar var henni breytt í Sérdeild-
ina. Velgengni hennar í baráttunni
við meðlimi Fenian hreyfíngarinn-
ar og aðra byltingarsinna hafði
áhrif á yfirvöld sem færðu út starf-
svið hehnar til að annast öryggis-
ráðstafanir við afmælishátíð Vikt-
oríu drottningar. Er tímar liðu
hafa skyldustörf Sérdeildar færst
yfir á eftirlit með útlendingum og
starfsemi sem kann að reynast
skaðleg almenningsheill sem og
öryggi ríkisins.
í næstu grein segir frá þróun
Lundúnalögreglunnar á þessari
öld.
Höfundnr eru Gunnlaugur
Snævarr og Sigurgeir
Sigmundsson, félagar í FÍR.
Bílamarkaóurinn
Smiðjuvegi 46E
v/Reykjanesbraut
Kopavogi, sími
671800
OPIÐ SUNNUDAGA
KL, 2 - 6
Vantar á skrá og á
staðinn árg. ’90-’92
MMC Lancer GLX '89, rauður, 5 g., ek.
63 þ., rafm. í rúðum o.fl. V. 690 þús. stgr.
Ford Ranger STX Plck up '91, plasthús,
V6, sjálfsk., upph., 33“ dekkk, álfelgur, 5
g., ek. 16 þ. Eins og nýr. V. 1550 þús.
Toyota Corolla DX ’88, grásans, 5 g., ek.
49 þ. V. 550 þús. stgr.
BP
Lada Sport ’91, rauður, 5 g., lóttistýri, ek.
12 þ. V. 680 þús., sk. á ód.
Nissan Micra GL '89, 5 g., ek. 52 þ.
V. 420 þús. stgr.
Daihatsu Charade TX '88, biásans, 4 g.,
ek. 60 þ. V. 390 þús. stgr.
Isuzu Trooper DLX ’86, 3ja dyra, 5 g., ek
113 þ. Gott eintak. V. 890 þús., sk. á ód.
Toyota Touring GLi 4x4 '92, 5 g., ek.
10 þ. Sem nýr. V. 1400 þús. stgr., sk. á ód.
V. W. Golf GTi 16v '86, 5 g., ek. 90
V. 790 þús., sk. á ód.
Suzuki Fox Samurai 4x4 '90, 5 g., ek.
41 þ. V. 800 þús. stgr., sk. á ód.
Daihatsu Feroza DX '89, 5 g., ek. 70 þ.
sóllúga o.fl. V. 930 þús. sk. á ód.
M. Benz 200 '8t, sjálfsk., ek. 130
Óvenju góður bfll. V. 430 þús. stgr.
Volvo 440 turbo '91, sjálfsk., ek. 26 þ.
leöurinnr. o.fl. V. 1720 þús., sk. á ód.
Honda Accord EX '91, sjálfsk., ek. 34 þ.
m/öllu. V. 1480 þús. stgr.
Chrysler Laser RS 2000 '90, sportbfll
sórfl., V. 1880 þús. sk. á ód.
FRABÆRT VERÐ Á
FJÖLDA BIFREIÐA