Morgunblaðið - 07.08.1992, Blaðsíða 30

30_____________MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. ÁGÚST 1992
Um brjóstagjöf =
í gegnum tíðina j
förn á brjósti í Kópavogi
Eftir 8 vikur
Eftir 1/2 ár
Eftir 1 ár
Eftir 2 ár %
80
1982 1983 1984 1985 1986 1987
Stöplaritið sýnir börn fædd í Kópavogi 1982 til 1987 sem eru á brjósti eftir átta
vikur, hálft ár, eitt ár og tvö ár. Af þessu sést að börnum sem eru á brjósti eftir
hálft og eitt ár fjölgar jafnt og þétt. Árjð 1984 kemur fram nýr hópur, sem eru
börn sem er enn á brjósti eldri en tveggja ára. Þessum börnum fjölgar 1985 en
hefur síðan farið fækkandi. Árið 1983 byrja aö koma fram börn, sem eru á
brjósti eftir eitt ár og þessum börnum fer stöðugt fjölgandi. Sama gleðilega
þróun er í fjölgun barna sem eru enn á brjósti eftir hálft ár.
eftir Huldu Línu
Þórðardóttur
Vikan 1.-8. ágúst er nú sem
kunnugt er helguð brjóstagjöf um
allan heim. Þó að alltaf sé tilefni
til að skrifa um bijóstagjöf er tilefn-
ið enn ríkara nú.
Um margra áratugaskeið hefur
bijóstagjöf átt undir högg að sækja
í samkeppni við pelagjöf. Sem dæmi
má nefna, að aðeins um 17 - 35%
bandarískra kvenna hafa böm sín
á bijósti í 6 mánuði. Könnun sem
gerð var í Kópavogi á árunum 1982-
1987 leiddi hins vegar í ljós að 53%
mæðra úr Kópavogi höfðu böm sín
á bijósti í 6 mánuði eða lengur.
Hvemig má það vera að þróað-
asta spendýr jarðarinnar sé komið
svo langt frá uppmna sínum sem
nú er og kjósa að ala böm sín á
mjólk annarrar dýrategundar?
Mannkynið þarf sannarlega að taka
sig á í þessum efnum.
Kannski það sé til komið vegna
vitsmunanna sem menn búa yfir,
að þeir fóm að efast um gildi
bijóstamjólkur. Fyrir tilstuðian vís-
indanna m.a. var almennt álitið að
hægt væri að búa til betri fæðu
handa ungbami heldur en þá sem
skaparinn bjó til. Það er líkt því og
að segja að hægt væri að búa til
betri og fullkomnari böm á tilrauna-
stofu. Sem betur fer hefur annað
komið í ljós og þrátt fyrir að há-
tæknimeðferð kúamjólkur geri
efnasamsetningu hennar svipaða
og móðurmjólkur em grunnefnin
ekki þau sömu. Gerð og/eða magn
próteina, óbundinna amínósýra,
núkleótíða, fítusýra, helstu stein-
efna, kolvetna, snefílefna og víta-
mína í ungbamaþurrmjólk er ekki
sú sama og í móðurmjólkinni.
Talið er að um og eftir aldamót
hafí farið að halla undan fæti fyrir
bijóstagjöfínni í hinum vestræna
heimi. A íslandi hafí bijóstagjöf
hins vegar ekki verið svo algeng
aðferð til að aia böm nema helst á
fátækari bæjum og til sjávar. Jafn-
vel er talið að þróun sú að konur
hættu að hafa böm sín á brjósti
hér, hafí farið af stað á 17. öld.
Vísindin, ef hægt er að persónu-
gera þau, hafa sína ábyrgð. Þekk-
ing og rannsóknaraðferðir í upphafí
aldarinnar gáfu þær niðurstöður
m.a. að broddmjólkin úr konum
innihéidi þess kyns efni að þau hlytu
að tmfla bamið og ætti það því að
fá sem minnst af henni. Annað at-
riði sem varð til þess að dró úr
bijóstagjöf er tímatakmörkun. Sér-
fræðingar í upphafí aldarinnar töldu
frjálsa bijóstagjöf legga gmnninn
að slæmum matarvenjum hjá böm-
unum. Þau gátu orðið of feit og þá
var farið að setja reglur um það
hve oft og hve lengi öll böm skyldu
drekka úr bijóstinu. Þetta vom
áhrif vegna samanburðar við pela-
gjöf. í iqölfarið var mæðram, sem
höfðu böm sín á bijósti, ráðlagt að
beita bijóstunum eins og þau væm
pelar. En böm sem fengu pelamjólk
máttu helst ekki fá pelann oftar en
á fjögurra tíma fresti, því þá var
hætta á að þau yrðu ofalin. Mæður
gáfu því bijóst á fjögurra klukku-
stunda fresti og skömmtuðu böm-
unum 10 mínútur við hvort bijóst.
Rík áhersla var einnig lögð á að
bömin fengju bæði bijóstin í hverri
gjöf. Ótakmarkaður tími bamsins
við bijóstið var einnig talinn stuðla
að sámm geirvörtum og svo var
talið langt fram eftir öldinni, þar
til á síðasta áratug þegar niðurstöð-
ur um aðrar ástæður lágu fyrir.
Athyglin beindist að reglum og
tímasetningum, matmálstímar á
ákveðnum tímum, og helst ekki
þess utan. Gefa mátti vatn í mesta
lagi ef bamið virtist svangt og ekki
var kominn mat-
málstími. Að
gefa bijóst með
þessum hætti
býður upp á
skamma
bijóstagjöf hjá
langflestum mæðmm vegna þess
að þær framleiða ekki nóg og sinna
ekki vaxandi þörfum bamsins við
svo stijála örvun. En fyrir þá sem
ekki vita er það eftirspurnin eftir
mjólkinni sem ræður framboðinu
og sé gefín pelamjólk með bijósta-
mjólkinni minnkar eftirspumin og
þar með framboðið.
Bamið sem hafði fengið stöðuga
næringu á meðan það var í móður-
kviði og þekkti ekki hungur fékk
nú ekki að drekka hina auðmeltu
bijóstamjólk nema á fjögurra tíma
fresti. Hvemig gat bijóstagjöfín lif-
að þetta af?
Dr. Penny Stanway segir í bók
sinni „Græn böm“ að „með því að
gefa bömum sínum pelamjólk (in-
fant formula) hafa milljónir óafvit-
andi gengist, ásamt hvítvoðungum
sínum, undir það sem kallað hefur
verið stærsta eftirlitslausa rann-
sóknarverkefnið sem nokkum tíma
hefur verið unnið. Mjólk annarra
dýra hefur áður verið notuð til eld-
is ungra bama, en það er fyrst á
þessari öld að kúamjóik hefur náð
svo mikilli útbreiðslu. Við höfum
enn ekki haft nægan tíma né nógu
góðar aðferðir til að fullvissa okkur
um að ömggt sé að pelafæða böm-
in með ungbamablandi, jafnvel þótt
skilyrði séu góð. Við vitum fyrir
víst að pelafóðran er hættuleg þeg-
ar skilyrði em varhugaverð."
Ennfremur nefnir hún að í þróuð-
um löndum og meðal betur meg-
andi ijölskyldna í þróunarlöndunum
er pelagjöf tiltölulega óskaðleg. En
þar sem aðstæður séu bágbomar
og hreinlæti er ábótavant fylgja
pelafóðmn alvarlegar sjúkdóma-
hættur.
Ekki skal of iítið úr kúamjólk
gert sem aðferð við að ala barn því
hún hefur eflaust bjargað lífi
margra bama og flest böm sem fá
fullnægjandi pelagjöf virðast heil-
brigð í uppvextinum. Hitt er sorg-
legt að vita hversu mikinn toll hún
tekur. Milljónir bama í þróunar-
löndunum deyja árlega úr nær-
eftir Margréti Lísu
Steingrímsdóttur
Þegar barn skyndilega hafnar
bijóstinu er það óskemmtileg upplif-
un fyrir móðurina og verður oft til
þess að bijóstagjöf hættir löngu
áður en það er tímabært.
Það kemur fyrir að ungbaöm
hafna móðurbijóstinu. Stundum er
það í skamman tíma, 1 dagur eða
upp í nokkurra vikna ástand. Þetta
getur virst sem hrein ráðgáta, sér-
staklega þegar um mjög ung böm
er að ræða. Ástæðumar liggja oft-
ast ekki á lausu en ýmislegt er til
ráða til að koma baminu aftur á
bijóst.
Gott er að hugleiða eftirfarandi
möguleika fyrir höfnuninni:
- Er bamið kvefað? Með nef-
rennsli og stíflur í nefí sem hindra
eðlilega öndun þegar dmkkið er?
Hulda Lína Þórðardóttir
ingarskorti á fyrsta árinu sem hugs-
anlega hefði mátt fyrirbyggja með
því að hafa fleiri böm á brjósti.
Nú er nefnilega svo komið að mæð-
ur í þróunarlöndunum trúa því að
pelamjólkin sé betri en þeirra eigin
og vom þeim óspart gefnar prufur
til að kynna pelamjólkina fyrir
þeim. Nú hefur verið leitt í ljós að
vannærðar konur framleiða mjólk
sem er jöfn_að gæðum og mjólk
velnærðra kvenna, aðeins minna
magn. Bijóstagjöf sem slík hefur
margar hliðar. Til þess að geta
haft bam á bijósti þarf að liggja
fyrir ákveðin þekking á bijóstagjöf,
hvort heldur er hjá móður eða um-
hverfínu, sem styður bijóstagjöf.
Móðirin þarf einnig að hafa nægan
vilja og hún þarf að trúa því af
einlægni að hún geti haft barn á
bijósti.
Afleiðing pelafóðranar síðustu
áratugina er sú m.a. að þær konur
sem era að eiga böm nú hafa lík-
lega fengið þurrmjólk en ekki
bijóstamjólk nema að litlu leyti. Það
býr því oft ekki nægileg þekking á
bijóstagjöf innan fjölskyldunnar til
að bijóstagjöfín verði farsæl. Tök-
um sem dæmi nýorðna ömmu sem
vill af besta ásetningi hjálpa dóttur
sinni sem var að eignast bam. Bam-
ið grætur stundum og hún segir
við dóttur sína (hún telur að bamið
- Er bamið með eymabólgur sem
gerir sogið sársaukafullt?
- Er bamið að taka tennur?
- Ertu sjálf kvíðin og spennt?
Ungaböm em mjög næm á óbein
skilaboð.
- Er mikil spenpa eða hávaði á
heimilinu á meðan baminu er gefíð
bijóst?
- Hefur orðið breyting á hvar,
hvenær og hvemig bijóstagjöfín fer
fram?
- Ertu lausmjólka? Hefur baminu
e.t.v. svelgist á.
- Eða er tæmingarviðbragðið
tregt þannig að bamið þarf að bíða
of lengi eftir rennslinu.
- Hefur baminu verið hafnað þeg-
ar það hefur sjálft mest þarfnast
bijóstagjafar.
- Fær bamið pelagjöf með. Það
raglar sum böm í sogtækninni.
- Hefur þú skipt um snyrtivömr
eða þvottaefni. Böm em mjög lykt-
næm.
gráti bara þegar það er svangt):
„Heldurðu að hann fái nóg hjá þér
- væri ekki rétt að gefa honum
þurrmjólkurábót til vonar og vara“.
Þessi amma er að miðla af sinni
reynslu þegar hún mátti kannski
ekki gefa nema á fjögurra klst.
fresti og hún varð að gefa þurr-
mjólkurábót til að barnið þrifíst.
Það sem þessi amma gerir sér hins
vegar ekki grein fyrir, vegna þess
að hún þekkir ekki eðli bijóstagjaf-
ar, er að með þessum athugasemd-
um getur hún stuðlað að minni
mjólkurframleiðslu hjá dóttur sinni.
Hin unga móðir fer að efast, jafn-
vel þótt hún viti að börn gráta oft
vegna annars en hungurs, og hún
trúir því síður að hún framleiði
næga mjólk. Efínn getur hindrað
losun mjólkur úr bijóstum og
kannski fer barnið að gráta af
hungri. Margar mæður nota pelann
sem þrautalendingu þótt þær óski
að hafa bömin sín á bijósti - þær
kunna engin ráð. Á sama hátt geta
ljósmæður og hjúkmnarfræðingar
og nánast hver sem er stuðlað að
eða minnkað líkumar á farsælli
bijóstagjöf með athugasemdum sín-
um. Allar jákvæðar, styrkjandi og
hvetjandi athugasemdir í eymm
nýorðinna mæðra geta gert krafta-
verk, það vita þær sem reynt hafa.
Hér er kærkomið tækifæri til að
tala um feðuma. Það er sífellt ver-
ið að hvetja þá til að taka meiri
þátt í barnauppeldi og þeir vilja það
oftast. Þeir eiga því oft erfítt með
að fínna hlutverk sitt meðan barnið
er á bijósti og ungum foreldmm
finnst kannski að með því að gefa
pela geti pabbinn tekið almennilega
þátt í umönnun barnsins. En ég vil
segja við pabbana að þeirra hlut-
verk er gífurlega mikilvægt sem
stuðningsaðili við móður og bam.
Sá sem heldur utan um þau og
hvetur móðurina til dáða. Fyrir utan
þá staðreynd að það eru ótal leiðir
aðrar en að næra barnið til að kynn-
- Er bijóstagjöfin einskorðuð við
vissan mínútufjölda eða fær bamið
að ráða ferðinni?
- Ertu útvinnandi eða hefur þú
áhyggjur af fyrirsjáanlegri útivinnu.
Þótt við vitum ekki ástæðuna
fyrir höfnuninni („verkfalli) barns-
ins þá viljum við allt til þess vinna
að bamið taki bijóstið aftur og
drekki eðlilega. Það ráð sem hefur
reynst mörgum mæðmm best er að
leggja bamið á bijóst þegar það er
í svefnrofunum eða hálfsofandi.
Flest verkfallsböm hafna bijóstinu
vakandi en þiggja það sofandi eða
syfjað. Gott er að fjarlægja snuðuð
og pelann hafi það verið notað því
bamið notar ólíka sogtækni við snuð
og bijóst.
Nota snyrtivömr með litlum eða
engum ilmefnum, ekki skipta um
lykt og sleppa ilmvötnum.
Reyna að breyta til, hafi verið
gefíð í birtu, reynið í rökkri. í hljóði
eða við tónlist. Reynið ólíkar stell-
ast því og taka þátt í uppeldinu.
Bijóstagjöfin býður upp á eina
leiðina til að ala upp barn. Hún er
ekki endilega sú rétta fyrir alla en
hún er vissulega sú náttúrulegasta.
Hver er annars til þess að dæma
hvað sé rétt og hvað sé rangt? Ég
hvet alla til þess að gera það sem
þeim líður vel með og á það við um
bijóstagjöf sem annað. Ef móður
og barni líður vel með bijóstagjöf-
ina, haldið henni áfram svo lengi
sem bæði vilja. Ef ekki, leitið þá
að einhveijum sem kann að hlusta.
Þá koma svörin til þín. Þá finnur
móðirin sjálf svarið. Til þess að
hjálpa móður til að ákveða sig þarf
hún kærleiksríkan stuðning þar sem
enginn segir henni hvað hún eigi
að gera, heldur einhver sem kann
að hlusta og getur jafnframt gefið
upplýsingar um valmöguleika.
Af þessari þörf hafa sprottið upp
félög og hjálparhópar mæðra um
allan heim sem helga sig því að
hjálpa öðmm mæðrum með að gera
sína bijóstagjöf farsæla. Eitt félag-
ið, BARNAMÁL; áhugafélag um
bijóstagjöf, vöxt og þroska barna,
gefur út tímaritið „Mjólkurpóstinn"
sem kemur út fjómm sinnum á
ári. Það blað veitir bæði fræðslu
og stuðning við bijóstagjöf og er
eina sinnar tegundar á íslandi.
Hægt er að gerast áskrifandi með
því að skrifa félaginu, pósthólf 292,
202 Kópavogur.
Heimildir: Fisher,C.: „How did we go
wrong with breastfeeding". Midwifery,
1,1985.
Helen Htdidórsdóttir: „ Um brjóstagjöf frá
1700 og fram á þessa öld. “
Mjólkurpósturinn, 3.tbl.4.árg. sept. 1989.
NMAA: „ World breastfeeding week
august 1.-8., 1992“. Breastfeeding
review, vol.2.no.5.May, 1992.
Stanway.P.: „Græn böm“. Skjaldborg
1991, bls.81. Böm á brjósti íKópavogi,
stöplarit, Mjólkurpósturinn, 4.tbl.4.árg.,
des.1989.
Höfundur er bjúkrunnrfræðingur,
tveggjn bnrnn móðir og
lyálparmóðir n vegum Barnnmáln.
Margrét Lísa Steingrímsdóttir
ingar við mismunandi aðstæður og
gefíð ykkur að þetta er ástand sem
getur breyst jafnskyndilega og það
hófst. Munið að alltaf er gott að
ræða vandamál sín við einhvern sem
hefur sömu eða svipaða reynslu.
Heimildir: The Womanly Art of Breastfeeding,
1991 gefið út af La Leache League.
Höfundur er þriggjn bama móðir,
þroskaþjálfi og hjálpnrmóðir
Barnnmnls.
Þegar brjóstabarn-
ið fer í „verkfall“