Morgunblaðið - 08.01.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. JANÚAR 1993
Minning
Sigiiður Hagalín leikkona
Hugsjónir, agi, þrautseigja, metn-
aður fyrir hönd þeirrar miklu list-
greinar leiklistarinnar, eðlislæg
hlýja, vinfesta og reisn. Allir þessir
þættir samtvinnaðir tengjast sterkt
minningu Sigríðar Hagalín.
Leikfélag Reykjavíkur í Iðnó og
síðar Borgarleikhúsinu var vett-
vangur Sigríðar Hagalín og þar vann
hún minnisverða leiklistarsigra. Öll
vinna að listum krefst hugsjóna og
fórna með skilningi á að því verki
verður aldrei lokið. Þegar við getum
nú sest að nægtarborði lista í full-
búnu Borgarleikhúsi má það aldrei
gleymast að þar liggur að baki löng
og viðburðarík saga, saga þess
kjarna sem bar upp Leikfélag
Reykjavíkur frá því um miðja öldina
og þangað til Borgarleikhús var ris-
ið. Sigríður Hagalín var í þeim hópi
ásamt manni sínum, Guðmundi Páls-
syni leikara og framkvæmdastjóra
Leikfélags Reykjavíkur, sem varð
öllum harmdauði þegar hann lést
langt fyrir aldur fram. Auk þess að
sinna krefjandi listastarfi á leiksvið-
inu á höfuðbólinu í Iðnó efndi Leikfé-
lag Reykjavíkur árum saman, með
mörgu öðru til miðnætursýninga til
að afla fjár í húsbyggingarsjóð fé-
lagsins. Sjálfboðavinnan sem þar var
unnin um nætur, órofa samstaða og
dugnaður lögðu grunninn að þeim
stóreignum og afrekum sem við eig-
um að njóta í dag. I því starfí sem
öðru vann Sigríður Hagalín til heilla.
Ailir þakka Sigríði Hagalín glæst-
an listaferil með ógleymanlegum
stundum á ieiksviði, í útvarpi, sjón-
varpi og á kvikmyndatjaldinu. Við
vinir drúpum höfði í sárum söknuði.
Vigdís Finnbogadóttir.
Starfsdagur Sigríðar Hagalín í
leikhúsinu er liðinn. Það er erfitt að
hugsa sér vinnuna hjá okkur hjá LR
án hennar Siggu.
Þó að Sigga væri einn okkar
reyndasti og virtasti sviðslistamaður
þá var hún um leið leitandi og full
áhuga á framvindunni og þannig sí-
vakandi í allri viðleitni sinni í að
þróa leikhúsið í landinu til meiri
þroska.
Það er stærra efni en svo að kom-
ist í nokkrar Iínur hér í blaðinu að
rekja hvað Sigríður Hagalín lagði af
mörkum sem listamaður. Það mun
bíða seinni tíma. En framlag hennar,
og þeirra saman, hennar og Guð-
mundar Pálssonar til sögu Leikfélgs-
ins síðustu áratugina er ómetanlegt.
Ég man fyrst eftir Sigríði Hagalín
sem prófdómara þegar ég var í Leik-
listarskóla Leikfélags Reykjavíkur.
Ég minnist hennar þá þegar sem
einbeittrar og gerandi strangar kröf-
ur. Um leið fundum við krakkamir
sem vorum að stíga okkar fyrstu
spor hlýjan hug og uppörvandi áhuga
á vinnunni okkar.
Fyrstu árin mín í leikhúsinu unn-
um við Sigga ekki mikið saman. Ég
hugsa að það hafí verið út af því að
hún var gjarnan í hinum dramatísk-
ari og alvarlegri leiksýningum í Iðnó
á þessum árum en ég var gjarnan í
gamanleikritunum og bamasýning-
unum. Það var svo þegar ég skrifaði
Saumastofuna með eitt aðalhlutverk-
ið ætlað Siggu sem við byrjuðum að
vinna mjög náið saman. Þennan vet-
ur gerðum við saman „Söguna af
dátanum" þar sem Sigga lék Djöf-
ulinn og gerði það með einstæðum
glæsibrag. Ég man að ég las Sauma-
stofuna þegar ég var búinn að skrifa
fyrri hlutann fyrir hana Siggu og
það vantaði ekki uppörvunina frá
þeim bæ. Allt starf Leikfélagsins var
svo nátengt heimilislífinu á Framnes-
veginum að mér fínnst eins og mikið
af þýðingarmeiri umræðu allra ár-
anna hafí farið fram við eldhúsborð-
ið hjá þeim Gumma og Siggu. Þau
hjón voru nefnilega svo óeigingjamir
áhugamenn um vöxt og viðgang alls
í okkar ágæta félagi að manni fannst
gjaman að sálin í Leikfélaginu væri
til húsa þama hjá þeim á Framnes-
veginum.
Það er erfítt að draga fram eitt-
hvert eitt einkenni í persónuleikanum
þegar um er að ræða jafn náinn vin
eins og hana Siggu. En ég held þó
að það sem var hvað sérstæðast í
fari hennar var jákvæður áhugi
hennar fyrir öllu nýju og fersku sem
var að gerast í leikhúslífinu. Hvemig
hún stóð gjaman við bakið á við-
leitni sem leitað ferskra leiða þó svo
að ekki væri alltaf sjálfgefíð hvemig
til mundi takast. Ahugi hennar á
ungum listamönnum og því sem þeir
vom að gera. Það átti eftir að ein-
kenna Siggu fram á síðustu stundu
í hennar starfi.
Það var mikil gæfa fyrir Siggu
hvað hún vann stóra sigra síðustu
árin og ekki var það henni sjálfri
síður mikilvægt að standa við hlið
Hrafnhildar í hennar glæsilegu byij-
un á listabrautinni.
Þegar maður kveður góðan vin þá
er gott að fínna að maður hefur
mikils notið og mikið þegið. Ég votta
Kristínu og Hrafnhildi og þeirra fólki
mína dýpstu samúð.
Kjartan Ragnarsson, formaður
Leikfélags Reykjavíkur.
Ein mikilhæfasta listakona þjóð-
arinnar er fallin frá.
Bam að aldri sá ég hana leika
fyrst á sviðinu í Iðnó í gamanleiknum
um frænku Charleys og í leikritinu
um Nóa og syndaflóðið. Hún vakti
strax athygli mína fyrir glæsilega
sviðsframkomu og heiliandi yfír-
bragð. Sjálfur kynntist ég henni svo
löngu síðar, fyrír rúmum tuttugu
árum, þegar ég þreytti frumraun
mína sem leikstjóri hjá Leikfélaginu.
Það fór strax vel á með okkur, hún
var svo reynd og smekkvís, lipur og
samvinnuþýð en sýndi samt listræna
festu í hvívetna. Næstu tvo áratugina
störfuðum við mikið og oft saman í
leikhúsinu. Alltaf' einkenndi hana
sama samviskusemin, varfæmin,
einbeitingin. Og efinn. Aðal hins
sanna listamanns.
Sigríður lék fyrst hjá Leikfélagi
Reykjavíkur Önnu vinnukonu í Upp-
stigningu árið 1945, hún lék þar síð-
an nokkur hlutverk en hóf svo leik-
listarnám við Leiklistarskóla Þjóð-
leikhússins og lauk þaðan prófí 1953.
Hún lék í nokkmm sýningum í Þjóð-
leikhúsinu en svo lá leiðin aftur niður
í Iðnó og það var fyrst og fremst
hjá Leikfélagi .Reykjavíkur sem hún
átti rúmlega fjögurra áratuga feril
sinn sem leikkona, oft við hlið manns
síns, Guðmundar Pálssonar, sem lést
sviplega fyrir nokkrum árum. AIls
lék Sigríður um 80 hlutverk hjá Leik-
félaginu, stór og smá og af margvís-
legu tagi enda fjölhæf mjög. Frá
fyrstu árunum má nefna Pálínu
Ægis í Deleríum búbónis, Pollý í
Túskildingsóperunni, heilan sæg
ungra stúlkna eða glæsikvenna í
gamanleikjum eins og Grænu lyft-
unni, Tannhvassri tengdamömu,
Gesti til miðdegisverðar og Ærsla-
draugnum. Meðal fyrstu dramatísku
hlutverka hennar var Leni í Föngun-
um í Altóna. Síðar komu hlutverk
eins og Angustias í Húsi Bemhörðu
Alba og skemmtileg hlutverk þar sem
henni nýttust bæði dramatísku og
kómísku hæfíleikarnir eins og Eleo-
nóra í Tangó og Margrét drottning
í Yvonne. Sigríður var í hópi þeirra
leikara, sem fyrstir voru fastráðnir
hjá Leikfélaginu, þegar það var gert
að atvinnuleikhúsi árið 1963 og var
þar í fararbroddi æ síðan.
Hver getur gleymt henni tálgaðri,
næstum kræklóttri af örbirgð og
eymd sem Ödu Lester í Tobaceo
Road, yfírlæti hennar og reisn sem
Arkadínu í Máfínum og svo örvilnun
hversdagskonunnar Nell í Hitabylgju
en fyrir þá túlkun fékk hún Silfur-
lampann, viðurkenningu leikgagn-
rýnenda árið 1971. Ég get ekki stillt
mig um að nefna einnig hlutverk
eins og frú Gofan í Plógi og stjörn-
um, frú Árland í Atómstöðinni, Ag-
nesi í Ótrygg er ögurstundin, Caninu
í Volpone, Siggu í Saumastofunni,
Kölska í Sögunni af dátanum og
Reginu Giddens í Refunum.
Á seinni árum sýndi hún fjölhæfni
sína í jafn ólíkum hlutverkum og
Steinunni í Mararbúð í Sölku Völku
með lífsreynsluna rista í veðurbarið
en heiðríkt andlitið, hinni sprellfjör-
ugu Fonsíu í Rommí þar sem hún
fór á kostum á móti Gísla Halldórs-
syni eins og reyndar oftar; hún lék
heilan sæg af kvenfólki í revíum
Leikfélagsins; Iðnó-revíunni, íslend-
ingaspjöllum og Skornum skömmt-
um og var jafnvíg á þær allar hvort
heldur var um að ræða háaldraða
ömmu, uppstrílaða forstjórafrú eða
unga gengilbeinu í pínupilsi og á
hjólaskautum (já, hún renndi sér á
hjóiaskautum þvers og kruss um
sviðið í Austurbæjarbíói eins og hún
hefði aldrei gert annað); hún opnaði
okkur óhugnanleg sálarfylgsni ang-
istar sem Júlía, móðirin í Brosi úr
djúpinu, var veraldarvön efasemdar-
kona sem lögfræðingurinn Martha
Livingstone í Agnesi, barni Guðs og
skóp ógleymanlega mynd af mynd-
listarkonunni Helen, sem kaus að lifa
lífí einbúans og bjóða fordómum
samfélagsins birginn í Veginum til
Mekka.
Auk ógleymanlegrar samvinnu við
Siggu í leikhúsinu, átti ég því láni
að fagna að kynnast henni mjög vel
sjálfri í einkalífinu hin síðari ár.
Vegna starfans fórum við saman til
útlanda nokkrum sinnum; hún sem
Steinunn í Sölku Völku á alþjóðaleik-
listarhátíð í Búlgaríu, sem amman í
Brúðarmyndinni til Bandaríkjanna
og sem Guðný í Degi vonar á nor-
ræna leiklistarhátíð í Helsinki. Á öll-
um þessum ferðalögum var sannkall-
aður heiður af að vera samvistum
við hana, tígulega heimskonu, sem
alltaf var óaðfinnanleg til fara en
þó svo blátt áfram. Hún var sú sem
ætíð sá spaugilegu hliðarnar á hlut-
unum fyrst allra og hló manna hæst.
Hún var hrókur alls fagnaðar, sann-
kölluð veisla í farangrinum. Sigga lá
heldur ekki á skoðunum sínum, hafði
þor, þrek og úthald til þess að rök-
ræða við þá, sem vildu afgreiða hlut-
Ég vil þakka þér - þær stundir er við lékum okkur saman
í gömlu Iðnó -_í hálfan þriðja áratug.
Þakka þér - glettni þína, gáska og prakkaraskap sem ávallt
var hlýr - og hláturinn.
Þakka þér - einlæga gremju og tár þegar þér mislíkaði eitt-
hvað, sem hafði farið úrskeiðis.
Þakka þér - ástríðu og skaphita, sem þú gafst persónum
þínum - og líka okkur.
Þakka þér - fyrir að vinna allt svo vel og vera öðrum fyrir-
mynd.
Þakka þér stundir, sem við áttum einar - á ferð um landið,
- þá töluðu tvær stelpur fram á nótt.
Þakka þér - fyrir að fara svo vel með þá gjöf sem þér var
gefín - en láta stelpuna ekki gleymast.
Þakka þér - hreinlyndi og tryggð.
Þakka þér - gjafir síðustu ára sem var nýtt blómaskeið.
Þakka þér - myndina fögru af konunni í „Hvannagarðinum"
- hlý og hrein var hún loksins komin heim.
Þakka Guði - að þú varst og verður.
Helga Bachmann.
Sigríður í hlutverki sínu í kvikmyndinni Börnum náttúrunnar.
ina með einföldum og stundum for-
dómafullum viðhorfum. Samt svo
blíð og góð. Við urðum nágrannar á
síðustu árum og áttum mikil og góð
samskipti við þau hjónin. Eftir frá-
fall Guðmundar varð vinátta okkar
nánari og ófáar ánægjustundirnar
áttum við saman, allt fram til þess
kvölds er hún varð fyrir áfalli því sem
síðar leiddi hana til bana. Það kvöld
sat hún hjá okkur hjónum og lék við
hvern sinn fíngur, geislaði af orku,
lífsvilja og fjöri sem aidrei fyrr og
hafði helst áhyggjur af að hafa ekki
nóg að starfa. Var þó að leika i Þrúg-
um reiðinnar bókstaflega dag hvern.
Það voru mikil viðbrigði að heim-
sækja hana svo á sjúkrahúsið í fyrsta
skipti; að vísu bæði brosti hún og
spaugaði en var samt fiutt inn í eig-
in heim, fjarlæg og ein. Þegar ég
heimsótti hana í síðasta sinn rétt
fyrir jólin og spurði hana hvort ég
gæti ekki gert eitthvað fyrir hana,
aðstoðað hana við eitthvað, sagði
hún: Jú, ég þyrfti svo mikið að
hringja í hann Gumma. Nú þarf hún
ekki lengur síma til að ná sambandi
við Gumma, heidur getur rætt við
hann á þeim stað þar sem sálirnar
sameinast að lokum, fjarri heimsins
amstri.
Sigríður var ákaflega hrífandi
leikkona. Á yngri árum geislaði af
henni glæsileikinn, hún var „unga
stúlkan" sjálfkjörin. En þegar árin
liðu fóru kostir hennar sem skap-
gerðarleikkonu að njóta sín betur og
betur. Áður voru nefnd nokkur dæmi
þar um. Hún gat verið fáguðust allra,
sóðalegust slorkerling, íslensk al-
þýðukona eða erlend hefðarmær,
fjölhæfni hennar óx með aldrinum
og hún lauk upp æ fleiri víddum í
eigin persónuleika í margbrotinni
túlkun sinni á sviðinu. Leikhúsið var
henni musteri andans, líka sem
vinnustaður; þar skyldu ríkja ákveðin
lögmál, starfsfólk sýna listinni virð-
ingu, henni blöskraði stundum í
seinni tíð virðingarleysi yngstu kyn-
slóðarinnar við eldra samstarfsfólk
sitt, fortíðina, söguna, listina.
Sigríður var ákaflega næmur lista-
maður, öguð og samviskusöm, kunni
vel að meta fáguð vinnubrögð og
hugsaði fyrir minnstu smáatriðum.
Hún var einstaklega smekkvís, jafnt
í einkah'finu sem á sviði, til hennar
var ætíð gott að leita og við hana
að ræða varðandi allt sem snerti
útlit og yfirbragð sýninga. Það var
merkilegt og í raun dálítið óvenjulegt
að sjá hvernig hún óx við hvert verk-
efni til hinstu stundar, jafnt að visku
sem dýpt og það varð æ ánægju-
legra að ræðá við hana um leiklist,
sýningar, túlkun, útfærslu. Það var
ekki tilviljun að yngra fólkið í leik-
húsinu laðaðist að henni og gerði
hana að trúnaðarvini sínum. Það
fann að þar var fyrir listakona sem
var heil og sönn í list sinni; örlát og
fús að miðla af reynslu sinni, visku
og viðhorfum.
íslenskt leikhús hefur misst mikið
við fráfall Sigríðar Hagalín. Það er
þó gleðilegt til þess að hugsa að hún
var í raun á hátindi listar sinnar,
þegar henni var svipt frá starfí, nýtil-
nefnd til æðstu viðurkenninga fyrir
kvikmyndaleik sinn, orðin ein af heið-
urslistamönnum þjóðarinnar og hafði
unnið hvert leikafrekið á fætur öðru
á sviðinu síðustu ár.
Margar voru þær perlurnar, sem
hún skóp á leiksviðinu. Ein þeirra
kemur upp í huga mér aftur og aftur
þessa síðustu daga. Það er ógleyman-
leg túlkun hennar á Bemörðu Alba
í sýningu Leikfélags Akureyrar. Þö-
gull leikur hennar í lokaatriðinu, eft-
ir að yngsta dóttir hennar hefur svipt
sig lífí og móðirin stendur fremst á
sviðinu, ein — teinrétt, hörkuleg,
náföl — og horfir út í salinn, lengi,
lengi. í andlitinu opnast hyldýpi sárs-
aukans, samviskubitsins, saknaðar-
ins og á örfáum augnablikum rennur
hjá heil mannsævi og okkur finnst
við skilja allt, allt. Að skapa slík
augnablik er eingöngu á færi mikil-
hæfustu listamanna. Slíkur var Sig-
ríður Hagalín.
- Blessuð sé minning hennar.
Stefán Baldursson.
Á meðan við héldum heilög jól,
hátíð ljóss og friðar og fögnuðum
hækkandi sól, gekk ævisól Sigríðar
Hagalín leikkonu til viðar. Á Grens-
ásdeild Borgarspítalans hafði hún
notið umhyggju og alúðar lækna og
hjúkúínarfólks frá því í vor og þar
háði hún sitt stríð upp á líf og dauða,
en að lokum brast hjarta hennar.