Morgunblaðið - 03.03.1993, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. MARZ 1998
27
Heimsmeistaraein-
vígið í lausu lofti
Skák
Margeir Pétursson
AÐDRAGANDI væntanlegs
heimsmeistaraeinvígis í skák á
milli Garys Kasparovs og Nigels
Shorts tók afar óvænta stefnu
í siðustu viku. Eftir bitur og lít-
ilsvirðandi ummæli í garð hvors
annars í janúar og framan af
febrúar stóðu þeir skyndilega
saman sem einn maður gegn
Alþjóða skáksambandinu FIDE
og forseta þess, Florencio
Campomanes. Þeir höfnuðu al-
gjörlega vali FIDE á Manchest-
er sem keppnisstað, sögðu sig
úr lögum við samtökin og lýstu
því yfír að þeir myndu saman
stofna ný samtök atvinnuskák-
manna. Á eigin vegum hafa
þeir nú lýst eftir nýjum tilboð-
um i einvígið og rennur frestur-
inn út 22. mars næstkomandi.
Ástæðumar fyrir þessari
óvæntu atburðarás virðast fyrst
og fremst vera óánægja þeirra
beggja með verðlaunafjárhæðina
i Manchester og að Campomanes
braut að þeirra dómi formreglur
við val á einvígisstað mjög gróf-
lega. Gamlar væringar þeirra
beggja við FIDE forsetann og þá
sérstaklega af hálfu Kasparovs
hafa svo gert útslagið með að sam-
komulag tókst á milii keppinaut-
anna tveggja.
Umdeildur félagsmálaferill
Kasparovs
Það er ekkert nýtt að þeir Gary
Kasparov og Campomanes skuli
vera á öndverðum meiði. Árið
1985 stöðvaði FIDE-forsetinn
heimsmeistaraeinvígi Karpovs og
Kasparovs þegar kraftar hins fyrr-
nefnda virtust þrotnir eftir lengsta
heimsmeistaraeinvígi skáksög-
unnar, 46 skákir. Kasparov stofn-
aði síðar stórmeistarasambandið
GMA til höfuðs FIDE, varð fyrsti
forseti þess og gerði þá kröfu að
GMA fengi hlutdeild í verðlauna-
sjóðum heimsmeistaraeinvígjanna,
sem hafði áður verið ein helsta
tekjulind FIDE. Upphófst tog-
streita um þessa fjármuni sem
endaði með samkomulagi. Árið
1990 sagði Kasparov skilið við
GMA er hann varð í fyrsta skipti
undir í atkvæðagreiðslu og stofn-
aði síðar eigin samtök skákmanna,
Chess Union, en í þau hafa aðeins
gengið stórmeistarar frá fyrrum
Sovétríkjum. Þá tókust líka fullar
sættir með þeim Kasparov og
Campomanes og varð þetta allt til
að fremstu stórmeistarar vestur-
landa urðu mjög bitrir út í Ka-
sparov, sökuðu hann um að setja
ávallt eigin hagsmuni á oddinn og
hafa í því skyni gengið af heims-
bikarkeppninni dauðri. GMA stóð
fyrir henni á árunum 1987-1991,
en síðan hún hætti hefur samband-
ið verið áhrifalaust.
Eftir að Kasparov hætti í stór-
meistarasambandinu tók Timman
fyrst við formennsku og síðan
Short. Það eru því formenn bæði
GMA og Chess Union sem ætla
að stofna hin nýju atvinnumanna-
samtök og vekur það vonir um að
stórmeistarar nái nú aftur að sam-
einast í öflugum samtökum. Ka-
sparov á þó enn eftir að sanna að
hann sé fær um að tileinka sér
lýðræðisleg vinnubrögð.
Rýrari verðlaunasjóður
Það gekk óskaplega illa að finna
heimsmeistaraeinvíginu stað og
um það er ekki síst að kenna
Kasparov sjálfum. Strax árið 1991
var einvígið boðið út og var ætlað
að verðlaunasjóðurinn næmi u.þ.b.
300 milljónum fsl. króna. Slíkt til-
boð kom frá Marokkó, en Ka-
sparov lagði á það þunga áherslu
að bandarískir aðilar í Los Angeles
fengju réttinn. Þegar til kastanna
kom reyndust þeir aðeins hafa
gefið viljayfirlýsingu en ekki bind-
andi tilboð og eftir að Bobby Fisc-
her kom aftur fram á sjónarsviðið
í fyrrasumar, hættu þeir við ein-
vígishaldið og gáfu upp þá tylliá-
stæðu að jarðskjálftahættan í Ka-
liforníu hefði sett strik í reikning-
inn.
England eini mótsstaðurinn
Nú var illt í efni, Marokkómenn
voru að vonum móðgaðir og ekki
þýddi að leita til þeirra. Vegna
efnahagssamdráttar í hinum vest-
ræna heimi gekk afar illa að finna
mótsstað. En í stað þess að viður-
kenna eigin mistök kenndi Ka-
sparov því um að enginn vildi
borga fyrir að sjá hann bursta
annaðhvort Timman eða Short.
í nýju útboði í janúar komu
engin viðunandi boð og þá varð
ljóst að það væri einungis á heima-
velli Shorts í Englandi sem grund-
völlur væri fyrir háum tilboðum.
Einvígið var nú boðið út í þriðja
sinn og tilboðin voru opnuð mánu-
daginn 22. febrúar. Bæði London
og Manchester bættust í leikinn.
Höfuðborgin bauð fáeinum millj-
ónum hærra en það 125 milljóna
króna tilboð sem kom frá Manc-
hester. Þá var orðið ljóst að verð-
launin yrðu meira en helmingi
lægri en ráð var gert fyrir í upp-
hafi og myndu blikna í saman-
burði við 300 milljóna króna verð-
launasjóðinn hjá þeim Fischer og
Spasskí í haust.
Kasparov er fyllilega sáttur við
að tefla á heimavelli andstæðings-
ins, hann telur sigurlíkur sínar svo
miklar að aðstæður skipti ekki
máli. Heimsmeistarinn kom sér
líka innundir hjá Englendingum
fyrir hálfum mánuði þegar hann
kom til London og tefldi fyöltefli
til styrktar sjúkum bömum. Alls
aflaði hann jafnvirðis tæplega
þriggja milljóna íslenskra króna
og var að vonum hampað í sjón-
varpi og blöðum fyrir vikið.
Fyrir hönd FIDE ákvað Campo-
manes að taka boðinu frá Manc-
hester eftir mjög stutta umhugs-
un. Borgarstjórinn þar tilkynnti
það síðan fréttamönnum um-
kringdur risastórum taflmönnum
að næsta heimsmeistaraeinvlgi í
skák yrði í borginni. Þetta kom
sér vel fyrir Manchester, Short er
fæddur og uppalinn þar í nágrenn-
inu og þar að auki stefnir Manc-
hester að því að halda Ólympíu-
leikana árið 2000 og vel heppnað
heimsmeistaraeinvígi myndi
styrkja stöðuna í samkeppninni
um leikana.
Nigel Short með grískri eiginkonu sinni Rheu og dótturinni Ky-
veli, 2ja ára. Campomanes spurði Short ekki álits og Englendingur-
inn varð að bregðast við af hörku.
Mistök Campomanesar
Valdið til að ákvarða mótsstað
er I höndum FIDE forsetans en
áður en hann tekur ákvörðun sína
á hann að ræða við keppendur.
Hann ræddi við Kasparov, sem
tjáði honum að hann viidi fremur
tefla {London. Strax deginum eft-
ir að tilboðin voru opnuð lýsti
Campomanes því yfír að Manc-
hester hreppti hnossið, án þess að
hafa nokkuð rætt við Short. Þetta
var auðvitað frekleg móðgun við
áskorandann og Short varð æfa-
reiður. í raun og veru varð hann
að grípa til harðra viðbragða. Að
láta þetta yfír sig ganga hefði
veikt sálfræðilega stöðu hans, sem
ekki er ýkja burðug fyrir. Hann
setti sig í samband við vin sinn,
Dominic Lawson, ritstjóra Spect-
ator, sem gerðist milligöngumaður
á milli einvígismannanna. Þeir
náðu svo samkomulagi sín á milli
á föstudag.
Hvert verður framhaldið
Það skyldi þó enginn ætla að
bandalag þeirra Shorts og Kasp-
arovs standi til frambúðar. Það
mun upp úr slitna um leið og ann-
arhvor sér hag sínum betur búið
í öðrum félagsskap. Svo sem rakið
er hér að framan þá hefur heims-
meistarinn ekki sýnt mikla stað-
festu í vali sínu á samstarfsmönn-
um og einmitt þess vegna hefur
hann fyrirgert trausti Shorts og
fremstu skákmanna Vesturlanda.
Hagsmunir þeirra nú fara saman
í því að verðlaunasjóðurinn verði
sem hæstur. Um leið og það mál
er leyst mun Kasparov áreiðanlega
aftur fara lítiisvirðandi orðum um
taflmennsku Shorts og Englend-
ingurinn enn á ný svara fyrir sig
með því að benda á skapgerðar-
galla Kasparovs og einræðistil-
hneigingar hans.
Möguleg lausn á þessu máli
gæti orðið sú að Campomanes
myndi viðurkenna þau mistök að
hafa ekki haft samráð við Short
og biðja hann afsökunar. Það er
þó ólíklegt að FIDE-forsetinn
brjóti þannig odd af oflæti sínu.
Staða hans innan Alþjóða skák-
sambandins hefur aldrei verið
sterkari en einmitt nú, eftir glæsi-
legt Ólympíuskákmót í heimalandi
hans á Filippseyjum i fyrra. Það
er því líklegt að Campomanes
muni halda stuðningi frá meiri-
hluta aðildarríkja FIDE, sem eru
nú u.þ.b. 140 talsins, til hverra
þeirra úrræða sem hann ákveður
að grípa.
Það er harla ólíklegt að Campo-
manes muni útnefna nýjan heims-
meistara, það yrði til að gera FIDE
að algjöru athlægi ef hann færi
að krýna Jan Timman, Anatólí
Karpov eða Bobby Fischer lárvið-
arsveignum og reyndar ólíklegt
að þeir myndu taka við honum.
Þeir Kasparov og Short standa
með pálmann í höndunum. Þeir
hafa hlotið hrós í breskum fjöl-
miðlum fyrir afstöðu sína m.a. í
ritstjómargrein The Timesog mið-
að við gífurlega umfjöllun sem
þetta mál hefur fengið í Bretlandi
er líklegt að aðilar í London fáist
til að hækka verðlaunasjóðinn.
við eigum alltaf París“
»•••
Kvikmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
Sagabíó:
Casablanca
Leikstjóri Michael Curtiz. Hand-
rit Howard Koch, Julius J. Ep-
stein, Philip G. Epstein. Kvik-
myndatökustjóri Arthur Edeson.
Tónlist Max Steiner. Aðalleik-
endur Humphrey Bogart, Ingrid
Bergman, Claude Rains, Paul
Henreid, Conrad Veidt, Peter
Lorre, Sidney Greenstreet.
Bandarísk. Warner Bros 1942.
Þau eru örfá, gömlu kvikmynda-
verkin sem njóta þeirrar virðingar
að vera endursýnd { heiðursskyni á
almennum sýningum í kvikmynda-
húsum. Upp í hugann koma nokkur
af verkum Hitchcocks og Chaplins,
Á hverfanda hveli, Lengstur dagur.
Og nú fáum við tækifæri að sjá á
stóra tjaldinu eina ástsælustu mynd
allra tíma, sjálfa Casablanca,
ástæðan að hún stendur á fimm-
tugu um þessar mundir og fyrir
margt löngu komin í tölu sígildra
verka.
Það benti fátt til þess að svo
færi meðan myndin var í bigerð og
vinnslu. Handritið hafði verið lagt
nokkrum sinnum til hliðar og marg-
ir leikarar orðaðir við aðalhjutverk-
in. M.a. George Raft og Hedy Lam-
arr og síðar Ronald Reagan og Ann
Sheridan. En til allrar lukku urðu
Humphrey Bogart og Ingrid Berg-
man fyrir valinu og útkoman skráð
á blöð kvikmyndasögunnar. Hand-
ritið var nánast í daglegri endur-
skoðun fram á síðasta tökudag og
Warner-bræður höfðu litla hug-
mynd um hvað þeir höfðu handa í
millum fyrr en á frumsýningardag-
inn og Casablanca hóf þá sigur-
göngu sem stendur enn.
Sögusviðið er hafnarborgin
Casablanca á öndverðum dögum
síðari heimsstyijaldarinnar. Þar er
tæpast. þverfótað fyrir flóttamönn-
um frá Evrópu sem eygja útgöngu-
leið undan útsendurum Hitlers með
flugi til Lissabon og þaðan vestur
um haf í frelsið. Aðalpersónan er
Rick (Bogart), eigandi Rick’s Café
Americain, hins fræga næturklúbbs
þar sem eftirsóttar vegabréfsárit-
anir ganga kaupum og sölum; vinur
hans lögreglustjórinn Renault (Ra-
ins), háll sem áll; Strasser (Veidt),
erindreki Þriðja ríkisins á staðnum
sem ætlar sér að hafa hendur í
hári Lazlos (Heinreid, kunns and-
spyrnumanns sem nýflúinn er til
borgarinnar 5 fylgd fagurrar eigin-
konu sinnar, llsu Lund (Bergman).
Sú er fyrrum stóra ástin í lífí Ricks.
Þau hafa ekki sést síðan samband
þeirra slitnaði er hún hætti við að
flýja með honum frá París á fyrsta
degi hernáms Þjóðveija.
Margar skýrt dregnar aukaper-
sónur koma við sögu I hinu kjam-
yrta handriti þeirra Epstein-bræðra
og Howards Kochs. Undirtónn við-
sjálla tíma og manna er voldugur
og í hrífandi samræmi við alvöru-
gefíð en melódramatískt samband
Ricks og Usu. Hugmyndarík leik-
stjóm Curtiz, myrk kvikmyndataka
Edesons og einkar viðeigandi og
ljúfsár tónlist Steiners fullkomna
umhverfíð. Myndin er frábært dæmi
um lýtalausa og skapandi samvinnu
og einstaka stemmningu.
Allir þessir þættir hafa gert
Casablanca að klassísku, slvinsælu
verki. Utkoman er afar vel heppnuð
kvikmynd I alla staði, hvort sem
hún er skoðuð sem listaverk eða
skemmtiefni. Hún hefur ekki elst
um einn dag, sem er heldur fátítt
í kvikmyndasögunni, og á jafn mik-
ið erindi til ungs fólks í dag og
kynslóðarinnar sem fyllti kvik-
myndahúsin á stríðsárunum. Töfr-
amir Iigggja ekki síst í Bogie, sem
er sem skapaður í hlutverk Ricks
hins kaldhæðna en góðhjartaða
undir yfírborðinu. Með hjálp næst-
um vammlausrar persónusköpunar
handritsins fullkomnar hann hina
kunnu ímynd töffarans með gull-
hjartað. Um leið og hann birtist á
sviðinu hefur áhorfandinn á tilfinn-
ingunni að hér sé komin þunga-
miðja Ieiksins, maður með fortíð.
Og gamlá, góða neðrivarar glottið,
talandinn útúr munnvikinu og fleiri
vörumerki Bogies njóta sín til fulln-
ustu.
Ingrid Bergman, ein fegursta
kona sem kvikmyndatökuvélamar
hafa nokkru sinni fangað, er einnig
ógleymanleg, jafnt fyrir glæsileik-
ann sem þroskaðan leik. Heinreid
er hinsvegar ekki nógu mikill bógur
á við meðleikara sína. Aukahlut-
verkin eru afar vel mönnuð með
valinkunna skapgerðarleikara af
lagemum hjá Warner-bræðrum eins
og Peter Lorre, Conradt Veidt og
Sidney Greenstreet. Þá á Claude
Rains sinn þátt í að gera myndina
sígilda og ekki má gleyma Dooley
Wilson { hlutverki píanóleikarans
og einkavinar Ricks. Enda er flutn-
ingur hans á laginu As Times Goes
By einn af hápunktum Casablanca.
Það er líka kveðjustund þeirra Ricks
og Ilsu er hann segir „við eigum
alltaf París" og hana eigum við líka
í kvikmyndperlum á borð við Casa-
blanca. Hún eldist ekki þótt tíminn
líði hjá.
Þessir strákar héldu hlutaveltu og afhentu Hjálparstofnun kirkjunn-
ar ágóðann sem var 1502 krónur. Þeir heita Guðmundur Karl Einars-
son og Jón Skjöldur Níelsson.