Morgunblaðið - 13.03.1993, Síða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. MARZ 1993
Minning
Aðalsteinn Símon-
arson á Laufskálum
Fæddur 9. nóvember 1917
Dáinn 8. mars 1993
Hann Aðalsteinn á Laufskálum
er búinn að kveðja. Svohljóðandi
frétt barst okkur núna, mánudaginn
8. mars. Hann lést þá um morgun-
inn eftir stutta legu í sjúkrahúsinu
á Akranesi, hálfáttræður að aldri,
fæddur 9. nóvember 1917.
Aðalsteinn Símonarson, garð-
yrkjubónd á Laufskálum í Staf-
holtstungum í Borgarfírði, átti
-bemsku sína og æsku í hinni fögru
og sögufrægu Þingvallasveit, fædd-
ur og uppalinn í Vatnskoti, næsta
bæ við Þingvelli. Foreldrar hans
voru Símon Pétursson, smiður og
bóndi f Vatnskoti, og kona hans,
Jónína Sveinsdóttir frá Torfastöðum
í Grafningi. Símon var reyndar síð-
asti bóndinn í þjóðgarðinum. Símon
í Vatnskoti var mörgum kunnur sem
hagleiksmaður og hugvitsmaður í
senn, allt lék í höndum hans og
hugkvæmni hans á verklega sviðinu
var mikil og fijó. Aðalsteinn var
yngstur fimm bama þeirra Jónínu
og Símonar, en kveður fyrstur.
Á æskuárum Aðalsteins var
Jcreppa á íslandi. Fjárhagur alls al-
*mennings var þröngur, atvinnuleysi
var mikið og framtíðarhorfur ungra
manna hvorki fjölbreyttar né glæst-
ar. Heima í Þingvallasveitinni var
ekki sjáanlegur starfsvettvangur
fyrir tápmikinn og stórhuga strák.
Þá var líka nýbúið að stofna þjóð-
garð á Þingvöllum (1930) og banna
fjárbúskap á nokkrum jörðum í
sveitinni, þar á meðal í Vatnskoti,
en í Þingvallasveit er landgæðum
þannig háttað, að aðrar búgreinar
koma naumast til greina.
V En Aðalsteinn lét ekki hugfallast,
hann lagði ekki á árar í bát, heldur
reri á önnur mið. Hann braust I því
við erfíðar aðstæður að afla sér
þekkingar og hæfni á nýju sviði, svo
að hann gæti staðið á eigin fótum.
Garðyrkjustörf urðu fyrir valinu og
þau hóf hann í Hveragerði skömmu
eftir fermingaraldur. Síðan hélt
hann áfram námi og störfum í Sví-
þjóð, en hvarf heim, þegar heims-
styijöldin síðari skall á, haustið
1939.
Það var svo á stríðsárunum, nán-
ar tiltekið 1942, að Aðalsteinn Sím-
onarson, ungur garðyrkjufræðing-
ur, sté það örlagaríka spor að flytj-
ast upp í Reykholtsdal í Borgarfírði
'Util að hafja þar ævistarf. En í dal
þessum er jarðhiti meiri og á fleiri
stöðum heldur en á flestum, ef ekki
öllum öðrum, byggðum bólum hér
á landi. Á þessum tíma var farið
að líta á jarðhitann sem hlunnindi,
ekki bara til upphitunar húsa, held-
ur og til ræktunar suðrænna ávaxta
og grænmetis. Einn daginn barst
sú fregn um sveitina, að ungur garð-
yrkjufræðingur að sunnan væri að
hefja byggingu gróðrarstöðvar á
Kleppjámsreykjum og brátt risu þar
hús af grunni og meðal þeirra eitt
langt og mjótt úr gleri, svonefnt
gróðurhús. Þessi ungi maður, sem
þama var að verki ásamt nokkmm
félögum sínum, var Aðalsteinn Sím-
onarson frá Vatnskoti. Hlutafélag
hafði verið stofnað um fyrirtækið,
en Aðalsteinn var framkvæmda-
stjóri þess og sá sem lagði til þekk-
inguna og starfsréttindin, aðrir
lögðu sjálfsagt fram meira fjármagn
til framkvæmdanna. Gróðrarstöð
þessa, þennan nýja bæ í dalnum,
nefndu þeir Skrúð. Nú er löngu ris-
ið heilt hverfí slíkra gróðrarstöðva
á landi Kleppjámsreykja. Aðalsteinn
og þeim félögum tókst vel til með
alla uppbyggingu og rekstur gróðr-
arstöðvarinnar frá upphafí. Fram-
leiðslan var að vísu ekki fjölbreytt
~a þeim ámm, aðallega tómatar og
gúrkur og svo nokkur útiræktun í
volgum jarðvegi í nánd hveranna.
En þama var nokkuð þröngt til at-
hafna fyrir kappsfullan og stórhuga
mann eins og Áðalstein og að nokkr-
um ámm liðum flutti hann sig á
annað athafna- og jarðhitasvæði,
norður yfir Hvítá, að Brúarreykjum
í Stafholtstungum. Þar fékk hann
land undir nýja gróðararstöð og
hitaréttindi, sem til þurfti, hjá bónd-
anum á Brúarreykjum. Hér var í
stórræði ráðist að byggja allt frá
gmnni af eigin rammleik. En Aðal-
steinn stóð ekki einn og óstuddur í
þessu .öllu. Við hlið hans stóð hún
Bagga, konan hans, Sigurbjörg
Pálsdóttir frá Böðvarshólum í Húna-
þingi. Þessum nýja bæ sínum gáfu
þau nafnið Laufskálar. Smátt og
smátt vom svo kvíamar færðar út,
gróðurhúsum fjölgað, útiræktun
aukin og meiri fjölbreytni tekin upp
í ylrækt. Auk hinnar hefðbundnu
gróðurhúsaræktunar lagði Aðal-
steinn á síðari ámm vemlega stund
á kaktusarækt og tijárækt. Var oft
blómlegt um að litast í kaktusahús-
inu hans og tijáplöntumar nutu
natni og umhyggju hins áhugasama
skógræktarmanns.
Nú hefur Kári, yngsti sonur
þeirra hjóna, tekið við gróðrarstöð-
inni og rekur hana með myndar-
brag. Annar sonur þeirra, Erlingur,
býr einnig þar rétt hjá, og þriðji
sonurinn, sá elsti, Símon Páll, rekur
stórt og myndarlegt bifreiðaverk-
stæði í Bæjarsveit. Þannig em þeir
bræður allir athafna- og umsvifa-
menn í Borgarfirði.
Aðalsteinn á Laufskálum var ekki
stór maður vexti, hann bar ekki
höfuð og herðar yfír mannfjöldann,
en hann þurfti samt ekki að tylla
sér á tær til þess að eftir honum
væri tekið á mannamótum. Lífsfjör
og glaðlyndi leiftraði af honum og
hann átti gnótt áhugamála og hugð-
arefna til að ræða um, næstum því
við hvem sem var og hann gerði
sér ekki mannamun. Það ríkti sjald-
an lognmolla í kringum hann og
hann fór ekki dult með skoðanir
sínar, ef því var að skipta. Best
naut hann sín þó, þegar slegið var
á léttari strengi, er gamanmál vom
efst á baugi, bmgið var á leik eða
lagið tekið á góðra vina fundi. Sjálf-
ur átti hann harmoníku og lék tals-
vert á hana á yngri ámm, m.a. fyr-
ir dansi og nú á síðari ámm gerðist
hann virkur þátttakandi í Félagi
harmoníkuunnenda og tók þá aftur
að ri§a upp gömlu gripin á nikkuna
sinni. Hann átti þá líka góðan hlut
að samskiptum við harmoníkuun-
endur í Skandinavíu, bæði með því
að efna til ferða á þeirra fund og
bjóða þeim hingað og vom nikkum-
ar þá dregnar sundur og saman, svo
að undir tók í hljómleikahöllum.
Hér kom það sér vel fyrir alla
aðila, að Aðalsteinn var næstum
jafn hraðmæltur á skandinavískuna
og á íslensku, enda lá málanám
sérlega vel fyrir honum. Aðalsteinn
gekk, ekki með hálfum huga að
þessu verki fremur en öðm, sem
hann tók sér fyrir hendur, enda var
það ekkert hálfkák.
Skemmtilegt var að vera með
þeim Laufskálahjónum á ferðalög-
um, ekki síst er farið var til sér-
stæðra afskekktra staða. Nefni ég
í því sambandi staði eins og eyði-
byggðimar „Fjörður" og Flateyjard-
al í Þingeyjarsýslu og byggðir Sama
í Nordkalotten nyrst í Skandinavíu.
Aðalsteinn hafði glöggt auga fyrir
sérkennum og fegurð náttúrannar
og hann var fljótur að taka eftir
myndamótívunum í kringum sig,
enda var myndavélin sjaldan meira
en í seilingarfjarlægð á slíkum
ferðalögum. Eftir heimkomuna vom
myndimar svo skoðaðar og ferða-
gleðinnar notið á nýjan leik og
margt fróðlegt og skemmtilegt rifj-
að upp. Ég held það hafí verið með
eindæmum, hve Aðalsteinn þekkti
mikið af jurtum og blómum með
nöfnum. Gilti það jafnt um heiti ís-
lenskra fjallablóma og latnesk
fræðiheiti suðrænna kaktusta. Ég
notfærði mér það oft, er ég rakst á
fágæt blóm á fjalli eða í haga að
taka myndir af þeim og sýna Aðal-
steini á Laufskálum. Þurfti ég þá
ekki lengur að velkjast í vafa um
hið rétta nafn.
Mikið hlakkaði maður til, þegar
von var á þeim Aðalsteini og Böggu
í bæinn. Gistu þau þá jafnan eina
nótt eða fleiri hjá okkur, þótt marga
þyrfti að hitta og tala við. Þá fannst
manni það eini gallinn á þeim, hve
þau vom vinmörg. Aðalsteinn átti
líka mörg erindi að reka í bænum,
bæði fyrir sjálfan sig og aðra og
ekki síst fyrir félagasamtök stéttar
sinnar. Margar vom ferðimar á
fundi hjá Sölufélagi garðyrkju-
manna og oft þurfti að ganga fyrir
ráðamenn á hærri stöðum í þjóðfé-
laginu til að leggja fyrir þá mál,
ræða þau og vinna þeim fylgi og
framgang. Til þess var Aðalsteinn
á Laufskálum flestum betur fallinn.
Nú hefur Aðalsteinn, þessi lífs-
glaði og starfsami maður, lokið
störfum sínum hér á jörð. Hann
hefur kvatt og flust yfir á eilífðar-
landið. Við vitum harla lítið um það
land, hvemig það er og hvers konar
lífi þar er lifað. Allar hugmyndir
okkar um störf manna þar og hlut-
verk, sem þeir kunna að gegna, em
því ágiskanir einar. En ef við trúum
því, að allt líf eigi að stefna í átt
til aukins þroska, þá hljóta þar að
vera unnin margs konar ræirtunar-
störf. Þar er þá trúlega mikil mergð
fagurra blóma til að hugsa um,
hafa yndi af og læra að þekkja. Ég
efast þá ekki um, að Áðalsteinn,
mágur minn, fær þar verðugt verk-
efni að vinna. Ég efa ekki heldur,
að hvar sem hann kemur meðal
manna verður honum vel tekið, því
að þar, eins og hér, verður hann
hrókur alls fagnaðar á vinafundum.
Að lokum votta ég samúð mína
öllum vinum hans hér, sem nú hafa
séð honum á bak.
ívar Björnsson.
Mig langar til að minnast látins
nágranna til nærri hálfrar aldar,
Aðalsteins Símonarsonar garðyrkju-
bónda. Hann reisti sér nýbýli í landi
Brúarreykja og nefndi Laufskála og
rak þar garðyrkjubú til skamms
tíma, er sonur hans tók við.
Aðalsteinn var mjög áhugasamur
um hvers konar ræktun og kom sér
upp skjólbeltum fyrstur manna hér,
landi sínu og bústað til skjóls, einn-
ig fallegum skrúðgarði.
Hann var góður nágranni og
hjálplegur við þá er til hans leituðu,
en það gerðu margir, einkum þeir
sem vom að raflýsa hjá sér með litl-
um mótomm er oft vildu bila.
Aðalsteinn var mikill félagsmála-
maður og starfaði í mörgum félög-
um, kátur og gestrisinn heim að
sækja, hann spilaði á harmoníku og
gítar og var hrókur alls fagnaðar á
gleðistundum.
Einnig vann hann mikið að mál-
efnum Síðumúlakirkju og þar störf-
uðum við saman um árabil.
Fyrir þetta samstarf og fleira vilj-
um við Kristjana og fjölskyldur okk-
ar þakka að leiðarlokum.
Áðalsteinn var fæddur í Vatns-
koti í Þingvallasveit 9. nóvember
1917 og lést í sjúkrahúsi Akraness
8. mars sl. Kona hans, Sigurbjörg
Pálsdóttir, studdi mann sinn af
dugnaði við búskapinn. Þeim varð
þriggja sona auðið og búa tveir
þeirra á Laufskálum.
Við sendum Sigurbjörgu, sonum
þeirra og fjölskyldum, okkar innileg-
ustu samúðarkveðjur.
Kristjana og Þorsteinn.
Góður granni og vinur er látinn.
Aðalsteinn á Laufskálum var
búinn að eiga við mikla vanheilsu
að stríða síðustu árin. Samt grun-
aði mig ekki, þegar við vomm að
spjalla saman í Sjúkrahúsinu á
Akranesi um daginn að það yrðu
okkar síðustu samfundir. Sú varð
þó raunin á.
Aðalsteinn var fæddur og uppal-
inn við Þingvallavatn, sonur síðustu
ábúendanna í Vatnskoti, Jónínu
Sveinsdóttur og Símonar Péturs-
sonar. Ungur stundaði hann nám í
garðyrkju, sem síðar varð hans
ævistarf.
Hálf öld er nú liðin síðan Aðal-
steinn og kona hans, Sigurbjörg
Pálsdóttir, komu að austan og urðu
Borgfírðingar. Fyrstu árin stund-
uðu þau ylrækt á Kleppjámsreykj-
um, en 1945 gerðust þau landnem-
ar á norðurbakka Hvítár og byggðu
gróðurhúsabýlið Laufskála við jarð-
hita í landi Brúarreykja í Stafholts-
tungum. Þar var heimili þeirra og
starfsvettvangur æ síðan. Þessi
ungu hjón vom ekki rík að veraldar-
auði á fmmbýlingsámnum, en þau
áttu það sem var gulli betra, nóg
af bjartsýni, útsjónarsemi, dugnaði
og nægjusemi.
Aðalsteinn var mikill hagleiks-
maður, svo að segja má að allt léki
í höndum hans, ekki sízt í sam-
bandi við ýmsar vélaar og verk-
færi. Hann var hugmyndaríkur og‘
fljótur að tileinka sér nýjungar.
Ræktunarstörfín vom honum ekki
aðeins lifibrauð, heldur hjartans
áhugamál.
Ég tel að sá sem getur séð sér
og sínum farborða með því að vinna
við það sem hann hefur virkilegan
áhuga á geti kallast gæfumaður,
því að það segir sig sjálft að hann
nýtur lífsins í miklu ríkara mæli en
sá sem lítur á vinnuna sem tómt
brauðstrit og illa nauðsyn.
Aðalsteinn naut þess greinilega
vel að umgangast gróðurinn, sinna
um ungar plöntur af mikilli natni
eftir öllum kúnstarinnar reglum og
sjá þær vaxa og dafna. Ríkur þátt-
ur í fari hans var að lofa öðram
að njóta með sér yndisins af rækt-
unarstörfunum. Gestir og gangandi
vom leiddir í eftirminnilegar skoð-
unarferðir um gróðurhúsin, nutu
skemmtilegra samræðna við hús-
bóndann, þáðu af honum ótal góð
ráð og tóku auðvitað allt of mikið
af tíma hans. Hlutdeild hans í að
vekja og glæða áhuga fólks á skóg-
rækt, blóma- og garðrækt verður
ekki vegin né í tölum talin, en víst
er að margir eiga honum þakkar-
skuld að gjalda.
Aðalsteinn var ákaflega greiðvik-
inn og fljótur að bregða við_ þegar
aðstoðar hans var leitað. Ótaldar
em t.d. ferðir hans hingað að Kaðal-
stöðum til að hjálpa okkur hjónun-
um með ráðum og dáð við tijárækt-
ina okkar. Ótaldar plönturnar og
grænmetið sem við þáðum að gjöf
í áranna rás. Ljúft er að minnast
skemmtiferðanna sem við fórum
með þeim hjónum, Aðalsteini og
Böggu, hér fyrr á ámm. Betri og
skemmtilegri ferðafélga er ekki
hægt að kjósa sér. í þessum ferðum
kynntumst við býsna stórum hluta
af landinu okkar. Við fómm gjaman
einhveijar öræfaleiðir og stundum
um hraun og klungur eða aðrar
vegleysur, þar sem bílstjórarnir
þurftu að beita allri sinni ökusnilld
og fullnýtakosti rússajeppanna sem
fjallabfla. Ég held reyndar að þeir
hafí haft ákaflega gaman að því,
en okkur farþegunum þótti stund-
um nóg um hristinginn. Aðalsteinn
hafði alltaf svo lifandi áhuga á því
sem fyrir okkur bar. Ég sé hann
enn fyrir mér hlaupandi upp um
hæðir og hóla til að skoða sig betur
um, festa fagurt útsýni á fílmu eða
leita að fágætum steinum. Oft var
rásað um móa og mela, rýnt vand-
lega niður í lautir og inn í kjarr í
leit að sjaldgæfum gróðri. Væri
stanzað nálægt vatni var lagt af
stað með stöngina til að reyna að
veiða.
Á fullorðinsámnum varðveitti
Aðalsteinn ennþá bamið í sjálfum
sér. Hann var alltaf strákur sem
gat bmgðið á leik og skynjað ver-
öldina með barnslegum áhuga og
forvitni. Aðalsteinn var félagslynd-
ur og flutti með sér hressandi glað-
værð hvar sem hann fór. Hann spil-
aði á harmonikku og lék oft fyrir
dansi á böllunum í gamla daga.
Hann kom víða við sögu í félags-
málum og var jafnan kosinn til trún-
aðarstarfa. Mig minnir að hann
hafí ýmist beitt sér fyrir stofnun
þeirra félaga sem hann var orðaður
við, verið formaður þeirra eða
a.m.k. setið í stjórn. Stundum tókst
honum að ná undraverðum árangri,
enda átti hann ævinlega stóra hug-
sjónir og metnað fyrir hönd síns
félags og sparaði ekki krafta sína.
Aðalsteinn vann mikið fyrir samtök
garðyrkjumanna í Borgarfírði og
sömuleiðis fyrir Sölufélag garð-
yrkjumanna. Eftir að aðrir höfðu
leyst hann af hólmi þar og aðeins
var farið að hægjast um hjá honum
tók hann við starfí formanns Skóg-
ræktarfélags BorgarQarðar og
gegndi því síðan alla tíð meðan
kraftar hans entust. Ég var ritari
félagsins lengst af þann tíma, en
Ragnar Olgeirsson sá um fjárreið-
urnar. Ánægjulegt var að starfa
með þessum heiðursmönnum og
fleiram, sem þar komu við sögu,
og alveg ótrúlegt hvað Aðalsteinn
fómaði skógræktarfélaginu miklum
tíma og vinnu miðað við allar að-
stæður. Hann var ekki að eyða tím-
anum í úrtölur og barlóm, en var
eldhuginn sem sá Borgarfjarðarhér-
að í hillingnm þakið víðlendum
skógum og hreif aðra með sér til
að ]eggja því framtíðarverkefni lið.
Á aðalfundum Skógræktarfélags
íslands lagði Aðalsteinn ýmislegt
til málanna og fór yfírleitt ekki
troðnar slóðir. Samfundi skógrækt-
armanna nýtti hann að öðm leyti
jöfnum höndum til að afla sér þekk-
ingar og til að leiðbeina öðmm, því
að alltaf vom þeir margir sem leit-
uðu til hans um slíkt. Á seinni ámm
tók Aðalsteinn sig til ásamt fleiri
áhugamönnum og stofnaði félag
harmonikkuunnenda á Vesturlandi.
Eftir það urðu fleiri slík félög til
og loks landssamband. Þessi félög
hafa orðið mikill gleðigjafí, bæði
fyrir spilarana sjálfa og þá sem
hafa sótt hin vinsælu harmonikku-
böll.
Það gefur augaleið, að oft urðu
miklar frátafir frá bústörfunum hjá
Aðalsteini og hann hefði ekki getað
gefíð félagsmálunum svona mikinn
tíma nema eiga styrka stoð heima
fyrir. Það vill oft gleymast að þakka
mökum „félagsmálatröllanna" fyrir
að taka einatt á sig tvöfalda vinnu
og ábyrgð. Mesta gæfa Aðalsteins
var án efa hvað hann var vel kvænt-
ur. Hjónin vom einstaklega sam-
hent, Bagga tók virkan þátt í
áhugamálum bónda síns og hélt
öllu í góðu lagi heima. En vinnutími
þeirra hjóna var tíðum bæði langur
og strangur. Svo var stöðugur
gestagangur. Fólk kom bæði til að
skoða og kaupa plöntur, og til að
blanda geði við húsráðendur. Bæði
þau og heimilið þeirra vom svo ein-
staklega aðlaðandi. Kaktusana,
pottablómin og skrautsteinana gat
maður skoðað endalaust, að ekki
sé minnzt á garðinn þeirra á sumr-
in. Gróðrarstöðin var smám saman
stækkuð og öll aðstaða stórbætt.
Loks var blómlegu búi skilað í hend-
ur yngsta sonarins, Kára. Eldri em
synirnir Símon í Bæ og Erlingur á
Laufskálum 2.
Síðustu árin urðu þeim hjónum
erfið vegna vanheilsu Aðalsteins.
Hann var nánast oarðinn eins og
skugginn af sjálfum sér, gersam-
lega útslitinn maður. Enn var það
Bagga sem annaðist hann að mestu
leyti.
Nú er vegferð hans héma megin
lokið, en hver veit nema andi hans
fylgist áfram með gróðrinum sem
honum var svo annt um og gleðjist
við að sjá sem flesta unga sprota
teygja sig upp á móti sólinni.
Við hjónin þökkum fyrir liðna tíð
og alla vinsemd í okkar garð og
sendum fjölskyldu Aðalsteins inni-
legar samúðarkveðjur.
Þórunn Eiríksdóttir.
Hugsjónamaður er fallinn frá,
Aðalsteinn Símonarson, fv. garð-
yrkjubóndi á Laufskálum í Staf-
holtstungum, andaðist í Sjúkrahúsi
Akraness að morgni 8. mars sl.
Hann var fæddur 9. nóvember 1917
í Vatnskoti í Þingvallasveit. Foreldr-
ar hans vom Símon Daníel Péturs-
son, bóndi í Vatnskoti, og kona
hans, Jónína Sveinsdóttir. Aðal-