Morgunblaðið - 24.03.1993, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. MARZ 1993
17
hjá fiskvinnslufólki, eða um 40%,
og er það ”því dijúgur meirihluti
þess sem telur kjaraskerðingu óeðli-
lega. Það er að vonum, því bæði
eru kjör í fiskvinnslu rýr og atvinnu-
ástand hefur verið sérstaklega
slæmt þar á síðastliðnum árum.
í könnun þessari var spurt um
ýmislegt annað er tengist efnahags-
málum og horfunum framundan.
Talsverðrar bjartsýni gætti hjá al-
menningi um framtíðarmöguleika
þjóðarinnar til nýsköpunar, þó
menn sjái einkum erfiðleikana þeg-
ar til skemmri tíma er litið. Vonir
eru þannig bundnar við að aðild
þjóðarinnar að evrópska efnahags-
svæðinu skili sér í hagsbótum, að
raforkan nýtist betur til nýsköpun-
ar, sem og þekking og hyggjuvit
landsmanna. Andstaða kom fram
við hin eldri úrræði efnahagsstjórn-
málanna, ríkisstyrkjaleiðir og geng-
isfellingu, en meirihluti studdi
kostnaðarlækkunarleið, sem felur í
sér minnkaðar álögur á atvinnulífið.
Loks vakti athygli að meirihluti al-
mennings taldi að efnahagsúrræði
ríkisstjórnarinnar frá því í nóvem-
ber myndu ekki skila tilætluðum
árangri. Þá má spyija hvort það sé
vegna þess að almenningur hafí
ekki trú á leiðum stjórnvalda, eða
hvort fólki fínnist einfaldlega að
taka hefði átt á vandanum með enn
stórtækari aðgerðum en gert var.
Þegar gætt er að því hversu alvar-
legum augum almenningur lítur
ástandið virðist nærtækari túlkun
að hið síðarnefnda sé almenningi
efst í huga.
Búhyggja
sérhagsmunaaflanna
í heildina tekið eru þær niður-
stöður sem hér hefur verið greint
frá mjög afgerandi og að mörgu
leyti óvæntar. Umræðu um efna-
hagsmál á liðnum árum hefur oft-
ast fylgt tal um að þjóðin sé óábyrg,
kröfuhörð og gjöm á að eyða um
efni fram. Því hefði verið nærtæk-
ast að halda að þjóðin væri ekki
reiðubúin að horfast í augu við al-
varlegar efnahagsþrengingar.
Könnunin sýnir að það er öðru
nær, á þessum tíma að minnsta
kosti. Það getur að vísu verið mun-
ur á því sem fólk segir og því sem
það síðan gerir þegar á reynir.
Niðurstöðurnar vekja samt upp
spurningar um það, hvort leiðtogar
þjóðarinnar, í hagsmunasamtökun-
um og í stjórnmálunum, hafi í meiri
mæli en almenningur verið mótandi
í óráðsíunni á undanförnum árum.
Getur það verið að almenningur sé
slíka, og tel ég að í flestum greinum
sé málefnalega gerð grein fyrir
mismunandi afstöðu ólíkra stjórn-
málafylkinga til utanríkismála-
stefnunnar á hveijum tíma. Elías
nefnir tvö dæmi um að lítt sé „vik-
ið að málum sem telja má óþægileg
' fyrir stjórnvöld". Hið fyrra varðar
höfnun á beiðni Lufthanda um að-
stöðu á íslandi 1939. Hér þykir
Elíasi höfundur greina með „vel-
þóknun“ frá afstöðu Hermanns Jón-
assonar. Ekki fæ ég séð að slíkt
gildismat felist í umfjöllun Péturs
um málið. Hann ræðir (bls. 150-
153) efnisatriði þess og greinir frá
röksemdum stjórnvalda sem með
haldbærum rökum töldu „bestu
kjara" rétt þýska félagsins til flugs
hingað úr gildi fallinn. Því síður er
við hæfi að ásaka höfund fyrir að
þegja „um skammarlega afstöðu"
stjórnvalda „til flóttamanna af gyð-
ingaættum". Vel má taka undir þá
skoðun að sú afstaða hafi verið
aðfinnsluverð, en eftir því sem ég
kemst næst heyrði þetta málefni
undir dómsmálaráðuneytið en ekki
utanríkisráðuneytið.
Rit Péturs J. Thorsteinssonar
nær prýðilega því markmiði að veita
sögulegt yfirlit um þróun utanríkis-
mála og íslenskrar utanríkisþjón-
ustu á tímabilinu 1940-1990. Það
auðveldar verk þeirra sem í framtíð-
inni takast á við rannsóknir á af-
mörkuðum sviðum þessa umfangs-
mikla málaflokks og verður ómiss-
andi handbók öllum sem vilja kynna
sér sögu íslenskra utanríkismála-
stefnu.
Höfundur erdósent í sagnfræði
við Háskóla íslunds.
ráðdeildarsamari en leiðtogarnir?
Á undanförnum árum hefur
ákvarðanataka og stefnumótun ver-
ið að færast í auknum mæli frá
Alþingi til hagsmunaaðila vinnu-
markaðarins, með virkara samráði
milli þessara aðila og ríkisstjórna.
Þessari skipulagsbreytingu hefur
fylgt margt gott, meðal annars
þjóðarsáttarsamningar sem hafa
skapað grundvöll fyrir meiri stöðug-
leika í þjóðarbúskapnum en við
höfum áður þekkt. Óðaverðbólga
og ævintýralegar sviptingar eru að
baki. Þetta ber að virða, svo þýðing-
armikið sem það er. Framhjá því
verður hins vegar ekki horft, að
slíkum samráðssamningum hefur
fylgt vaxandi sókn í tóma sjóði rík-
isins. Kjarasamningar eru í vaxandi
mæli samningar milli launþega og
vinnuveitenda um það að þriðji aðil-
inn, ríkið, skuli taka á sig aukin
útgjöld, vegna misjafnlega skyn-
samlegra verkefna. Þetta er leið
forystumanna á vinnumarkaði til
að horfa framhjá þeirri staðreynd,
að ekki er hægt að semja um kjara-
bætur við ríkjandi aðstæður. Niður-
stöður ofangreindrar könnunar
benda hins vegar til þess, að taum-
laus sókn í opinbera sjóði og vax-
andi skuldasöfnun sé almenningi
ekki að skapi.
Kjarasamningar um aukin ríkis-
útgjöld geta einnig verið hin versta
svikamylla fyrir launþega, því þeir
sjálfir eru oftar en ekki helstu borg-
unarmenn aukinna ríkisútgjalda.
Þó kann t.d. að virðast sanngjarnt
að leggja aukna skatta á þá sem
hafa atvinnu til að greiða fyrir ný
atvinnutækifæri handa atvinnu-
lausum. Ef hin nýju störf eru arð-
bær í þeim skilningi að þau leiða
til verðmætasköpunar sem tryggir
sjálf áframhaldandi starfsemi á við-
komandi sviði, getur slík skattlagn-
ing verið afar skynsamleg ráðstöf-
un. Ef nýju störfin eru einungis
atvinnubótavinna, sem endist jafn-
lengi og skuldasöfnunin varir, þá
horfir málið auðvitað öðruvísi við.
Ávísun á ríkissjóð er oftar en
ekki ávísun á það, að útgjöld eins
aðila eru lögð á herðar annars.
Sérhagsmunaaðilar sækjast einkum
eftir þannig búbótum. Þeirra bú-
hyggja nær því sjaldnast til al-
mannahags. Ríkisstjórn og þing
eiga öðrum fremur að gæta al-
mannahags og þurfa því að geta
reist skorður við eigingjörnum
þrýstingi sérhagsmunaaðilanna,
eða að minnsta kosti beint honum
í skynsamlegan farveg. Stjórnvöld
ættu í aðgerðum sínum að hafa
hliðsjón af almennum viðhorfum
almennings. Þau viðhorf sem fram
koma í ofangreindri könnun eru
hollara veganesti en margt af því
sem fulltrúar sérhagsmunaaflanna
leggja til.
Heimild: Afstaða almennings til útflutn-
ingsgreina atvinnulífsins og úrræða í
efnahagsmálum, skýrsla til Útflutnings-
ráðs íslands (Reykjavík, Félagsvísinda-
stofnun, desember 1992).
Höfundur er prófessor við
Háskóla Islands.
Landhelgis-
gæslan í
þágu NATO
NEFND utanríkisráðherra sem
fjallaði um öryggis- og varnarmál
Islands víkur i nýútkominni
skýrslu að umræðum um aukinn
hlut Islendinga i vörnum lands
síns. Nefndarmenn áttu m.a. við-
ræður við yfirmenn Atlantshafs-
bandaiagsins og stjórnvöld í
Bandaríkjunum og greina frá því
í skýrslunni að í samtölum þeirra,
einkum í Brussel, hafi komið fram
áhugi á því að nýta krafta Land-
helgisgæslunnar í þágu NATO.
Bendir nefndin á að áfram verði
að fylgja þeirri stefnu að íslenskir
aðilar taki að sér þá þætti í störfum
varnarliðsins, sem krefjist ekki ann-
arra skuldbindinga en samræmast
borgaralegum störfum.
afsláttur af öllum vörum
verslunarinnar 24 - 27. mars
málfimg tcppi
pcirket gólfflísor
hreinlætisvörur
viðcirvörn dðkcir
mnlningcirvörur
listmölcircivörur
blönduncirtæki
molning penslcir
flísor teppi
bciðmottur dúkcir
sturtuklefcir
ofl. ofl. ofl 000
í tilefni af Því að Málarinn
opnar nú nýja glæsilega
verslun að Skeifunni 8 bjóðum
við upp 25% opnunartilboð af
öflum vörum verslunarinnar.
Líttu við í bjarta og rúmgóða
verslun okkar og gerðu góð
kaup!
-Opið til kl. 16 á laugardag-
Skeifunni 8 Reykjavík Sími 813500