Morgunblaðið - 01.04.1993, Qupperneq 20

20_________MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. APRÍL 1993_
Kjaramál hjúkrun-
arfræðinga 1993
Samvitund í útlegð
eftir Karlínu
F. Hólm
Nú þegar þorrasnjórinn hefur
komið sér dægilega fyrir á marglitum
húsþökunum og sýnir ekkert farar-
snið á sér situr þjóðin að vanda yfir
ágætis þorrabökkum í flosmjúkum
hægindum eða/og, að vanda, undir
þykkum stöflum kjaramáladeilna.
Allt er þetta hluti af því að vera ís-
lendingur. En á sama tíma stígur
fjöldinn:
„Tja-tja-tja-“ undir fullu tungli,
hátt uppi, á bogadreginni línu óvissu.
Við og við steypist einn ofan hverf-
ult tómið. í fallinu því fljúga heljar-
stökk „trúður minn“ og ég og kalk-
hvít tár hrökkva ofan kalda steypta
hvarma. Á meðan afgangurinn uppi,
á örfínum línum stígur takt fáran-
leikans, í dansinum þeim.“
(Úr Kalkhvít tár.)
Ágætt samstarfsfólk í heilbrigðis-
stéttinni allri svo og virtir landsfeður
okkar, þolendur og þrautakóngar,
standa vægast sagt í ströngu þessi
dægrin og standa sig með sóma, að
vanda.
Því vissulega er það tilhneiging
mannsbarnsins að leitast við af
fremsta megni að leysa farsællega
málin sem flestum til heilla, helst
öllum. Þar á ekki eitt hið smæsta
blómstur að vera undanskilið. En því
miður kýs of stór hópur að sitja á
áhorfendabekknum; vera „stikkfrí“.
Sem hjúkrunarfræðingi á íslandi
í dag líður mér stundum eins og ég
sé stödd á — já, á „bogadreginni línu
óvissu“, svo notað sé líkingamálfar
listunnandans, línu sem enginn veit
hvaða stefnu kann að taka, línu, sem
gæti gefið eftir, en jafnvel rofnað . ..
En fyrst af öllu þakkir til mannvin-
ar og læknis, Áma Bjömssonar, fyr-
ir stuðningsgrein hans við hjúkrunar-
stéttina er hann nefnir: „Florence
Nightingale og fómarhlutverk heil-
brigðisstétta". Hér nálgast Á.B. við-
kvæm kjaramál frá sjónarhóli sög-
unnar og af sinni einstæðu kímni
kryddar hann frásögnina eins og
sönnum læriföður einum er leikið.
Þó ekki sé um gamanmál að ræða
þarf umræðan einmitt á umljöllun
manna að halda sem skilja að launa-
sátt skal ríkja stétta í milli.
Það má til með að hætta að búa
til blóraböggla (nú uppsagnir hjúkm-
arfræðinga) hér í þeim tilgangi, m.a.
að því er virðist að hylja alla „húss-
ins“ bresti, þ.e. breyskleika stofnana.
Aðrir tala nú um ónýt stjórnkerfi.
Það hefur aldrei þótt gott eða til
eftirbreytni að færa bömin smá í
sokkaplögg sitt af hvoru tagi. Það
sama gildir hér, nefnist samræming.
En hvað eru hjúkrunarfræðingar að
þenja sig kann einhver að spyija!
Þessi gamalgróna kvennastétt lengi
vel hefur einhvem vegin lufsast og
getur hún ekki bara gert það eftir-
leiðis sem hingað til, já, bara þagað
þunnu hljóði með bros á vör; daginn
að lengja, rísandi sól og allt að því
vorangan í lofti! — éða hvað?
Nei, því miður, launaumslögin orð-
in tóm löngu fyrir sjálfan útborgun-
ardag. En lífið heldur áfram að draga
andann, blessunarlega, þó engum í
stéttinni detti í hug að þakka það
Er heilsukerfið 1 c
íslenskum sjórnvöldum er halda hér
um tauma í augnablik. Vinnuálagið
ieyfir „ekki meir“, „ekki meir“.
Hjúkrarar hafa sem sagt ákveðið að
lengur verði ekki unað við freklegt
ástandið. Ekki verður lengur níðst á
okkur í sparnaðarskyni. Urgurinn
löngu orðinn að ótta, ótta yfir því
sem meira er; yfirvofandi hmni sjálfs
heilbrigðiskerfisins í gósenlandinu
græna.
Ei þarf að tíunda þSð frekar, enda
undangengnir atburðir sögulegir.
Fréttaþyrst þjóðin vill væntanlega í
þetta sinn fá raunhæfa mynd ljöl-
miðla af heildarstöðu, ekki afskræm-
ingu, vangaveltur um millibilsástand
né mishermingar. Fáum við það sem
okkur ber, verður ákvörðunin geð-
þóttaákvörðun eða verður okkur
skammtað smáræði úr hnefa sem
fyrr?
En hvað er hjúkrunarfræðingur í
dag fyrir nokkuð? Því gamla „ímynd-
in“ er lífseig og enn að velgja okkur
undir uggum. Við eigum helst að
vera sálin barmmikla með tandur-
hvítan kappann afturgenginn og
rauða krossinn framaná, eins og í
teiknimyndunum („symbolið" svo
ekkert fari milli mála). Þessi ímynd
sem við munum öll svo vel, t.a.m.
úr kvikmyndum fyrri áratuga þar
sem þessi „vera“ leikur oft einasta
kvenhlutverkið og þá gjaran léttúð-
ardrósina. (Hér er vitnað í gömlu
,,Áfram“-myndimar.) Ekki einu sinni
þörf fyrir vit í laglega sætkollinum.
Eiginlega er bara nægilegt að hún
sé góð og sætti sig við sóknartaxt-
ann Svokallaða. Því það er svo
skrambi auðsótt að spara á kostnað
kvenna. Sömuleiðis er gott að hafa
hana örlítið veikgeðja svo hún geti
ekki staðið sig sem skyldi í félags-
málum eða þanið sig á fundum, enda
býður ekki langþreytt kjarabaráttu-
sál hennar upp á slíkt. Langþreytan
hefur ríkt gegnum ár og öld. En bíð-
um við, ianglundargeðið hefur loks
snúist á sveif með okkur, seiglan
tekið sér bólfestu í herðaþreytunni,
seytlar nú blessunarlega í sérhverri
frumu; „flæðið" í fullkomnu lagi!
Hefur einlægnin blessuð, manna í
milli, máski beðið skipbrot; ekki tími
fyrir hlýju, sjálfur kærleikurinn
máski í útlegð; þetta afl sem eldri
kynslóðin hermir upp á okkur að sé
horfíð, en að sé ótækt að vanti til
lengdar! í „leiðarljósi til auðugra lífs“
(bók Emmanúels) segir m.a. þetta:
„Til að skilja jafnvægið í alheiminum
þarf okkur að vera ljóst að þar er
einnig rúm fyrir einstaklingsbundna
óreiðu" og ennfremur „kærleikurinn
þarfnast ekki iðkunar. Kærleikurinn
er. Það er ekki hægt að iðka það sem
er. En það er hægt að iðka ákvörðun-
ina um að elska.“ (Gangleri 66. árg.
bls. 96.)
Skoðum nú stöðuna örlítið og end-
urmetum. Nú þegar höfum við full-
nægt skólasetukröfum í æðra námi;
fagleg menntun, þjálfun. Reynsla að
baki. Fengið jákvætt mat lagt á við
hliðstæðar stéttir? Samstaða náðst í
baráttu um lífvænleg laun, stöðugild-
um fjölgað, en betur má ef duga
skal. Hjá okkur duga síður hálf
stöðugildi þar sem hinn sjúki á í hlut
og er enn í heilu lagi að veltast um
í kerfísskóginum. — Hvaða átyllu á
Karlína F. Hólm
„Þó að villugjarnt sé í
rökkvuðum skógi valds
hljótum við að fara fram
á að brengluð dóm-
greindin víki fyrir hinni.
Og hvar er afrakstur af
haglega gerðum hag-
skýrslum hagfræðinga
til hagræðingar?“
næst að beita gagnvart hjúkrunar-
fræðingum og síðast en ekki síst
gagnvart hinum þurfandi í þjóðfélag-
inu?
En til að upplýsa þá sem enn elska
að halda í gömlu ódýru ímyndina,
þá sem falla fyrir „áfram myndefni"
og þá sem púa á staðreyndir, eins
og afl kvennabaráttu, jafnrétti kynja
launalega séð og virðingarlega séð,
stöðusókn okkar, á slíkum og þvílík-
um vinnustöðum, sem stofnanir eru!
Við þá vil ég segja eftirfarandi: Fag-
legur þáttur okkar í dag er óumflýj-
anleg staðreynd, lóði okkar á vogar-
skálum verður ekki skipt út fyrir
léttvægt vinnuafl, sparnað eða vönt-
un. Það liggur ekki þannig í vinnu-
framlagi okkar. Við erum einfaldlega
ekki afgreiðslufólk í ódýrri rúg-
brauðsgerð gamla tímans. Hver hef-
ur auk þess einlægan áhuga á að
hverfa til fortíðar?
Markmið okkar og stefna er fag-
leg, okkur sjálfum, stofnunum og
skjólstæðingum til handa; velferð-
arríkið og þróunin í veði.
Með öðrum orðum erum við rót-
gróin ábyrg stétt er veit hvert vill
stefna til heilla. Smáu ávinningsþrep-
unum fram að þessu höfum við iðu-
lega glutrað niður í veikleika; samið
af okkur eins og við köllum það.
Slíkt dugir ekki lengur; erum komn-
ar ískyggilega aftarlega á merina.
Nú ættu ráðamenn að geta staðið
saman og við sitt; vera traustsins
verðugir. Maður spyr sig: Er þjóðin
orðin svona slæm og illskeytt, sljó-
leiki, þreyta; dómgreindarskortur
farinn að taka ákvarðanir. Mannlegi
mjúki þátturinn víkjandi, brenglað
gildismat ríkjandi? Það stenst ekki
að til séu ekki peningar, þetta er
orðin spurning um forgangsröðun og
samsömun við flókna stöðuna, þetta
lyijaát á okkur elskulegum, að mikl-
um part til skammar: Það er ætt í
„apótekið" af því að við kjósum að
lifa svo hratt að engu tali tekur.
Gefum líkamsvélinni ekki tækifæri á
að vinna á hlutaðeigandi hátt. (Sam-
anber stolta dægurlagið okkar:
„Tíminn líður hraaaatt, á gervihnatta
öld... hraðar sérhvem dag,
o.s.frv.")
Það gengur á ýmsu út um víðan
völl og nú beijast fyrirtækin til þraut-
ar jafnt ung sem rótgróin. Smá fjöl-
skyldufyrirtæki og ekki síður þau
flóknari hafa gripið til þess að ráða
hagfræðinga rekstrinum til líknar og
sálgæslumenn lærða og leika til að
hjálpa nauðstöddum láglaunalýðnum
þar sem ekki sér út úr þrengingunni
og streytuvöldunum, enda molnaður
„mórallinn" í húfí.
(Fátt skelfir mannkindina meir en
atvinnumissir og yfirvofandi hung-
urtilhugsun.) Stofnanir í íslensku
heilbrigðiskerfi eru engin undantekn-
ing. Áður óbrenglað gildismat launa-
greiðandans veit ekki sitt ijúkandi
ráð. Það væri klaufalegt af okkur
að bíða skipbrot hér í stöðunni. Allt
of margir með allt of mikla sérsér-
þekkingu eru að reyna að klastra
saman hripleku máli.
Og svo er það spamaðurinn á
röngu stöðunum, emm við eyðslu-
klærnar, kunnum við ekki að spara
-á deildunum? Jú, vissulega má spara
eins og einn eyrnapinna eða staka
ljósaperu og draga þar með úr rekstr-
arkostnaði á ársgrundvelli.
En ef ekki er löngun og vilji að
reka sjúkraskýli (svo ekki sé minnst
á háþróaða sjúkrastofnun og
menntastofnun henni eðlilega
tengdri) era forsendurnar brostnar.
Er þá ekki næsta skrefíð að hóa
hvellt eftir framlögum frá erlendum
góðgjörðarstofnunum, úr sjóðum
sem ekki ganga til þurrðar áður en
til þeirra er stofnað, eins og manni
fínnst stundum hljómurinn bergmála
úr okkar ágæta ríkiskassa! Mér hefur
alltaf leiðst tómahljóð, þjóðarsátt,
þjóðar þetta og þjóðar hitt.. .
Ég veit ekki hvort ég kýs að kalla
það þjóð sem hegðar sér jafn gáleys-
lega og raunin er með okkur, víst
viljum við vera menningarþjóð með
fínheit. Hún er líka „fremur" kröfu-
hörð á röngum sviðum oft, þessi
margumrædda dekurkynslóð sem við
ólum af okkur hér í eina tíð. Hún
ku ekki eiga sjö dagana sæla í allri
dýrðinni og aldrei hefur sjálfsvor-
kunn þótt góð eða hvað? Kannski les
einhver lestrarhestur þessa langloku
mína, en við eldri hjúkranarfræðing-
ar jafnt sem ungir spyijum okkur
margra spurninga þessi dægrin; höf-
um vanist á að standa meðan stætt
er, taka „bakvaktir — útkallsvaktir
— aukavaktir" og greiða kúfínn af
álaginu beint í þvæld skattamálin,
svona eftir geðþóttaákvörðunum
fjárlagavalds hvers tíma. Koma
óhvíld til vinnu að loknum heimilis-
vinnudegi o.s.frv.
Samhliða kjarabaráttu okkar og
sjálfsagðri kröfuviðleitni eram við
samtímis að halda í við misrétti kynja
og ekki er von á góðu meðan að enn
ríkir karlaveldi og þessar elskur
hreykja sér af því útávið að rata
ekki óstuddir um heimilisstofnunina;
ekki í bollaskápinn heima hjá sér svo
ég vitni nú til gamans í einn virtan
prófessor.
En við hjúkrarar ætlum ekki að
færa neinum iengur neitt á silfurfati.
„Æ, ansi er þetta að verða slæmt
með þessar konur, þær nenna ekki.
Nenna ekki lengur að vera í slitna
þjónustuhlutverkinu heima eða í
vinnunni.“
Hjá okkur 'hefur margt áunnist
fyrir tistilli framheija í stéttinni og
enn eigum við hetjur, margar hetjur
og valkyijur vil ég segja. En málið
er þetta, að við eigum ekki alltaf að
þurfa að vera í einhvers konar „su-
perleik“ enda heyrir fómarlundin
sögunni til, hélt maður. En veik ung-
börn halda á fram að þurfa sitt og
frumþarfírnar að vera, þrátt fyrir
alla tæknivæðingu. Og að sjálfsögðu
þarf hátæknivædd vel rekin sjúkra-
hús og almennilega háskóla sem
standa undir nafni, ekki seinna en
strax, en ekkert glingur á við purp-
ura, pell og pallíettur. Þó að villu-
gjarnt sé í rökkvuðum skógi valds
hljótum við að fara fram á að brengl-
uð dómgreindin víki fyrir hinni. Og
hvar er afrakstur af haglega gerðum
hagskýrslum hagfræðinga til hag-
ræðingar? Erum við ekki að hampa
öllu þessu hálærða fólki okkar á
röngum forsendum? Ég spyr eða
eram við búin að tapa úrvalsliðinu
úr landi eða era allir „uppteknir" eða
í ratleik á fjallajeppunum með slökkt
á bílasímanum? „Við erum svo sjálfs-
elsk, svo — jæja, upptekin af auka-
atriðunum í jarðvistinni. Það getur
verið erfítt að orða viðkvæma hluti
rétt og samtöl era flókinn málaflokk-
ur, það þekkja viðsemjendur okkar
og við sjálfar eftir alla reynsluna í
„mannlega geiranum".
Ráðamenn, sýnið nú samstöðu við
okkur í verki, hættið að skæla yfir
„pólitískum" ágreiningi og leysið
þessi mál í eitt skipti fyrir öll þjóð-
inni til heilla.
Við höfum ekki efni á að leggja
okkur „útsæðið" til munns eina ferð
enn, eyða endalaust dýrmætum tíma
okkar í að þrátta eins og unglinga
er siður. Ég legg til að flottræfils-
hátturinn víki a.m.k. í nokkur miss-
eri eða svo, hann-verði sneiddur af:
Sykurtoppurinn á „Hnallþóruborði"
ráðamanna, fækkað hanastélsboð-
um, m.ö.o. heimilisbókhaldið verði
tekið til gagngerrar endurskoðunar
í ráðuneytisbúskapnum þeim marg-
rædda ekki í orði heldur á borði. Það
kostar aðallega að vera íslendingur,
því glansmyndin út á við verður að
vera með slíkum glæsibrag að það
næstbesta dugir einatt ekki.
Þetta kallast veikleikamerki hjá
þjóð með heimatilbúna vanmáttar-
kennd. En okkur hjúkrunarfræðing-
um og öðrum heilbrigðisstéttum óska
ég framfara og hreysti í starfí.
Óskandi væri að fá senn að heyra
leysingjaklið í stað lágnættishjals í
okkar kæra málaflokki.
Húsameistari ríkisins tók handfylli sína af leir
og horfði dulráðum augum á reizlur og kvarða:
51X19+18=102,
þá útkomu læt ég mig raunar lítils varða.
Ef turninn er lóðréttur hallast kórinn til hægri.
Mín hugmynd er sú, að hver trappa sé annarri lægri
Húsameistari ríkisins tók handfylli sína af leir,
og Hallgrímur sálugi Pétursson kom til hans og sagði:
Húsameistari ríkisins! Ekki meir, ekki meir!
(Steinn Steinarr.)
Hjúkrarar! Látum nú ekki blekkj-
ast, höfnum alfarið lítilræði í sveitta
lófana; „afgangsmolum" er hrökkva
kunna af borði tilviljanakenndra
„uppagosa" sem kunna að skjóta upp
kolli og langar að spreyta sig á taum-
haldi við „ótemjur" á gervihnattaöld!
Höfundur er skáld og
lýúkrunarfræðingur.
(Greinin er skrifuð rneðan upp-
sagnir hjúkrunarfræðinga á Land-
spítala voru efst á baugi í þjóðfé-
lagsumræðunni.)
POSSIGMOl
SKÍÐI
Páskatilboö á skidum og skíóaskóm
20-60% AFSLÁTTUR
Barnaskíði....kr. 4.490 - áður kr. 6.450
Unglingaskíði. kr. 5.490 - áður kr. 7.960
Fullorðinsskíði............frá kr. 6.990
Gönguskíði.... kr. 4.990 - áður kr. 6.990
Barnaskór....kr. 3.990 - áður kr. 5.485
Unglingaskór. kr. 3.990 - áður kr. 8.990
Kvenskór...kr. 7.990 - áður kr. 14.990
Stærðir 36-47 kr. 6.990 - áður kr. 9.390
SOSSIGNOÍ
SKÍÐASKÓR
whummél^P
SPORTBÚÐIN
ÁRMÚLA 40,
SÍMAR 813555, 813655.