Morgunblaðið - 04.05.1993, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. MAÍ 1993
Minning
Jóhann Guðmunds
son - Sonni
Fæddur 3. nóvember 1915
Dáinn 1. apríl 1993-
Þegar Sonni var fjögurra ára
hvarf hann úr foreldrahúsum.
Móðir hans hafði alið stúlkubam
í ágúst 1919 og kom hart niður.
Hún lá mánuðum saman. Þá sendi
Ingunn Einarsdóttir, móðuramma
hans, eftir drengnum. Hún sat í
hárri elli í skjóli dóttur sinnar og
tengdasonar, Jóhönnu og Emils Rok-
stad á Bjarmalandi. Amman tók
honum báðum höndum og ekki lögðu
Rokstadshjónin stein í götu hans
enda var hann ekki fyrsta bamið sem
þau tóku undir verndarvæng sinn.
Þegar Sonni kom að Bjarmalandi
vom tvær uppeldisdætur þar fyrir,
Sigríður Guðmundsdóttir, hálfsystir
Sonna, og Fanney Sigurðardóttir.
Ingunn Einarsdóttir var gædd
góðum gáfum í víðri merkingu,
elskuleg við menn og málleysingja.
Eitt af fmmskilyrðum þess að ná
góðum þroska er sjálfsagt að gera
skarpan greinarmun á réttu og
röngu, góðu\ og illu. Þetta kunni
Ingunn og lætur því að líkum að hún
hafi haft áhrif á dótturson sinn til
hins betra. Víst er að ekki hlotnast
öllum annað eins tækifæri til þroska.
Ingunn starfaði lengi í Dýravemd-
unarfélagi íslands og skrifaði bók
um það hugðarefni sitt: Menn og
dýr, nokkur erindi.
Upp úr fardögum árið 1920 hitt-
umst við Sonni. Þá kom ég sunnan
af Vatnsleysuströnd og fór að heita
má beint inn á Innri Kirkjusand.
Þegar ég kom í fyrsta sinn að
Bjarmalandi til að kaupa mjólk af-
greiddi mig ung stúlka, ein af tveim-
ur eða þremur vinnukonum. Úr eld-
húsinu sá ég inn í opna stofu. Þar
sat húsfreyjan og var í kjól sem
minnti mig sveitastrákinn á drottn-
ingarskrúða.
Þegar vinnukonan var að hella í
þriggja pela flöskuna mína kom
húsfreyja fram, heilsaði mér og bað
stúlkuna að gefa drengnum glas af
mjólk. Það var ekki í síðasta sinn
sem ég þáði mjólkursopa á Bjarma-
landi.
Ég nam staðar fyrir útidyrum.
Hvílíkar útidyr. Aðrar eins hafði ég
aldrei séð. Gluggi var fyrir ofan þær
og til beggja handa að mig minnir,
alsettur marglitu rúðugleri. Sonni
sat á tröppunum og ég settist hjá
honum. Einhvern veginn bar það á
góma að amma mín væri langt í
burtu og ég myndi ekki eftir að
hafa séð hana. Aðrar kringumstæð-
ur mínar milduðu heldur ekki þetta
afleita ömmuleysi og samúð hans
var ósvikin og innileg. Ytri einkenni
sönnuðu það. Svo leystist dapurleik-
inn upp í gáska þegar við hlupum
út á tún og fórum að stríða gæsun-
um sem áttu sér hús við lækinn. Það
ævintýri fór þó á annan veg en til
var ætlast því gæsimar hófu gagn-
sókn og stökktu okkur á flótta. Þá
stakk Sonni upp á því að við skyldum
fara upp í grútarstöð, lifrarbræðslu
sem Rokstad rak, og fá okkur lýsi
til þess að verða sterkir. Ég drakk,
og kannski heldur of mikið. Svo það
var lúpulegur pjakkur sem náði í
mjólkurflöskuna á Bjarmalands-
tröppum og skreiddist heim, fölur
og fár.
Þá var ég nýbyijaður sjötta árið
en Sonni rúmu hálfu ári yngri. Á
l Sandinum var auk mín Bubbi, Björn
Þorgrí'msson, sem nú er látinn fyrir
nokkþum árum. Við þrír urðum óað-
skiljanlegir leikfélagar næstu tíu
árin eða svo. Eftir því sem byggð
þéttist þarna innfrá urðum við fleiri.
Fyrst nefni ég Jónas Halldórsson á
Laugalæk, og 1928 kom þriðji strák-
urinn sem hafði aðsetur á Sandinum,
Olgeir Þórðarson. Við vorum allir á
líku reki en fimm árum yngri var
Gestur í Laugarnesi, Þorgrímsson,
nú einn af þekktustu myndhöggvur-
um Islendinga.
Heimur okkar þama fyrir innan
Laugalæk var einstakur, byggðin
stijál og bar um margt keim af sveit
þó hún tilheyrði Reykjavík. Nyrst
var Laugarnes og niðri á Laugame-
stöngum Holdsveikraspítalinn, þá
Innri Kirkjusandur og syðst Bjarma-
land. Laugalækurinn rann um Bjar-
malandstúnið og handan hans var
Sólbakki. Þar bjuggu foreldrar
Sonna, Þóra Jóhannsdóttir og Guð-
mundur Sigurðsson, með yngri syst-"
ur hans, Kristínu.
Bjarmaland stóð á horninu þar
sem Laugarnesvegur og Laugalæk-
ur mætast, sennilega þar sem er
húsið númer 74a við Laugarnesveg.
Sólbakki var nokkru austar. íbúðar-
húsið á Innri Sandi stendur enn í
krikanum þar sem Sæbrautin sveig-
ir frá sjónum og tekur stefnu í norð-
austur.
Umhverfið var fallegt eins og
þeir geta séð sem ganga út á Laug-
arnestanga: Jökullinn handan flóans
og Reykjavík upplýst á dimmum
kvöldum. En í kyrru veðri og kulda
hékk mökkur yfir borginni eins og
hattur. Það var kolareykur úr hundr-
uðum strompa.
Holdsveikraspítalinn stóð spöl-
kom fyrir norðan íbúðarhúsið á Innri
Sandi í iðjagrænu túni. Vegurinn
þaðan lá um hlaðið á Sandinum og
margir sjúklingar urðu málkunnugir
okkur strákunum. Og sumir meira
en það. Aðrir utangarðsmenn fóm
líka um hlað. Það voru vistmenn á
Kleppi, karlar sem véku sér að okk-
ur og töluðu í glettnistóni, brosmild-
ir þar til þeir sáu feimni okkar og
jafnvel ugg. Þá drógu þeir sig inn í
skel og héldu leiðar sinnar.
En það vom að sjálfsögðu ekki
aðeins sjúklingar sem áttu leið um
hlað á Sandinum. Einkum er mér
minnisstætt fólk í glæsilegum, lok-
uðum hestvagni sem tveir fallegir
hestar drógu. Það var Þórður yfir-
læknir á Kleppi og fjölskylda hans.
í gegnum gluggana á vagninum
sáum við prúðbúin börn og full-
orðna. Ég held það hafi verið einu
skiptin sem mér fannst mórauða
peysan mín upplituð og slitin og hjól-
barðaskórnir nokkuð rosabullulegir.
Sonni var fæddur í Grimsby í
Skotlandi. Þar vom foreldrar hans
búsettir í nokkur ár en Guðmundur
faðir hans var skipstjóri á ýmsum
togurum í Englandi, Ameríku og á
íslandi. Hann var hið mesta karl-
menni en missti heym og varð að
láta af skipstjórn 1928 og setti þá
upp hænsnabú. Svo ég setji hann í
sögulegt samhengi má geta þess að
í bók Vilhjálms S. Vilhjálmssonar, í
straumkastinu, er þáttur af Guð-
mundi. Þá tel ég að alifuglaræktand-
inn í bók Sig. A. Magnússonar,
Undir kalstjömu, sá sem strákunum
fínnst í bamaskap og hugsunarleysi
kjörinn skotspónn hrekkjabragða
sinna, sé enginn annar en sægarpur-
inn Guðmundur Sigurðsson, faðir
Sonna.
Sonni var skírður Jóhann Guð-
mundur Ingi. En gæluávarp á ensk-
um smádrengjum, sonny, festist við
hann þarna úti í Grimsby. Um þetta
leyti fluttist fjölskyldan heim og
Guðmundur og Þóra keyptu hús í
landi Bjarmalands. Það var við
Laugalækinn og kallaðist Sólbakki,-
Þar var Þóra svo að segja í hlaðvarp-
anum hjá móður sinni og systur,
Ingunni Einarsdóttur og Jóhönnu,
konu Emils Rokstads.
Þegar heim til íslands kom var
gælunafnið á drengnum ekki lengi
að taka á sig íslenska endingu og
breytast í Sonna. Annað nafn notuðu
vinir hans og kunningjar sjaldan.
Tíminn leið hratt á þessum árum.
Á hveijum degi að heita má var
farið í sundlaugar og oft svamlað
þar til við vorum reknir upp úr.
Þegar Jónas Halldórsson kom til
sögunnar voru sundkennaramir, Jón
og Ólafur Pálssynir, bróðursynir
+
ANNA SIGRÚN JÓNASDÓTTIR,
Austurási,
Hveragerði,
andaðist í Sjúkrahúsi Suðurlands sunnudaginn 2. maí síðastliðinn.
Aðstandendur.
t
GUÐRÚN SÆMUNDSDÓTTIR,
Háteigsvegi 23,
Reykjavík,
lést 24. apríl.
Útförin hefur farið fram í kyrrþey að ósk hinnar látnu.
Fyrir hönd aðstandenda,
Bárður Helgason.
1 Ástkær móöir mín, tengdamóöir, wm systir, mágkona og amma,
HALLDÓRA HELGADÓTTIR,
Bólstaðarhlið 62,
lést 1. maí.
Friða S. Haraldsdóttir, Sigurbjörn Helgason,
Hólmfríður Helgadóttir, Guðrún Helgadóttir,
Kristín Helgadóttir, Haraldur Sigurðsson,
Þrúður Helgadóttir, Óskar Einarsson
og barnabörn.
+
Ástkær móðir okkar,
LÁRA GUNNARSDÓTTIR,
Kleppsvegi 118,
Reykjavik,
verður jarðsungin frá Áskirkju miðvikudaginn 5. apríl kl. 10.30.
Börn, tengdabörn,
barnabörn og barnabarnabörn.
+ Faðir okkar og tengdafaðir.
GESTUR JÓNSSON,
Hróarsholti,
Flóa,
andaðist í sjúkrahúsinu á Selfossi aðfaranótt 1. mai.
Ragnheiður Gestsdóttir, Einar Þórarinsson,
Tryggvi Gestsson, Alda Hermannsdóttir,
Guðjón Gestsson, Rannveig Einarsdóttir,
Hólmfríður Gestsdóttir, Tómas Kristjánsson,
Haraldur Gestsson, Jóna Sigurlásdóttir,
Kristín Gestsdóttir, Gylfi Ólafsson.
+
Faðir okkar,
BERGSVEINN S. LONG,
Hríseyjargötu 1,
Akureyri,
er andaðist 27. apríl sl., verður jarðsunginn frá Akureyrarkirkju
miðvikudaginn 5. maí kl. 14.00.
Einar Long,
Kristrún Bergsveinsdóttir,
Guðbjörg Bergsveinsdóttir.
+
Innilegar þakkir sendum við öllum þeim, sem auðsýndu okkur
vináttu og samúð við andlát elskulegs eiginmanns míns, föður
okkar, tengdaföður, bróður og afa,
HANS J. K. TÓMASSONAR,
Heiðargerði 124,
Reykjavík.
Guð blessi ykkur öll.
Kirstín D. Pétursdóttir,
Ólafía S. Hansdóttir,
Lára G. Hansdóttir, Björn Björnsson,
Dýrfinna P. Hansdóttir, Hörður Jónasson,
Dýrfinna Tómasdóttir
og barnabörn.
Þörsteins Erlingssonar skálds, ekki
lengi að koma auga á hæfileika hans.
Báðir urðu þeir Sonni fræknir sund-
kappar, _ Jónas árum saman sund-
kóngur Islands og fremsti sundmað-
ur landsins en Sonni fyrsti stakka-
sundsmeistari íslands. Það afrek
vann hann á fyrsta sjómannadegi
sem haldinn var og varð síðan aftur
stakkasunds- og björgunarsunds-
meistari á þriðja sjómannadeginum.
Værum við strákarnir ekki að
dindlast í fiskbreiðslu biðum við eft-
ir aðfallinu. Á flóðinu var staðið á
bólverkinu á Sandinum og veiddur
ufsi eða koli. Einkum var mikið um
fisk ef svo hittist á að hátt væri í
sjó þegar hleypt var úr vaskakörun-
um. Þá var um að gera að krækja
fljótt í marhnút og nota lifrina úr
honum til beitu. Veiðin var alltaf
höfð til kvöldverðar og var á Sandin-
um kærkomin uppbót á allan salt-
fiskinn sem annars var daglegur
matur um hádegið. Ekki drógum við
allir jafnan hlut úr sjó og þá kom
það fyrir að Sonni slengdi sinni veiði
í hlut þess sem minnst hafði aflað.
Emil Rokstad sjálfur, sem talaði
allgóða íslensku þrátt fyrir norskan
uppruna, gekkst fyrir mesta ævin-
týrinu á þessum árum. Hann bauð
okkur með sér að Elliðavatni þar sem
hann stundaði búskap og veiddi lax
í net en geymdi síðan lifandi í rimla-
stokkum úti í vatni. Ekið var í farar-
tæki sem við kölluðum lystikerru,
opnum vagni með tveimur sætis-
bekkjum, sem hestur dró. Við strák-
arnir fengum að fara með Rokstad
út að stokkunum. Enn í dag man
ég áhrifin sem ég varð fyrir: Silfur-
hvítt vatnið í talsverðum straumi inn
í rimlakassann og kvikandi laxinn í
búrinu. Þá var ég veiðimaður af lífi
og sál eins og hinir strákarnir og
enn ekki kominn á það stig að forð-
ast alla veiðimennsku, sjálfsagt með
blóð akuryrkjumannsins í æðum.
Ég held að við höfum ekki haft
nesti með okkur en eigi að síður
voru það saddir og sælir strákar sem
komu héim að kvöldi. í þessari ferð,
sem endranær, var Sonni lífið og
sálin og Rokstad, lágvaxinn maður
með yfirvararskegg, virtist búa yfir
stórum skammti af þolinmæði.
Innri Kirkjusandur var fiskverk-
unarstöð. Þar vorum við tveir strák-
ar innan um íjörutíu stúlkur. Þær
sváfu þar og höfðu morgunverð
(hafragraut) og hádegisverð (salt-
fisk) frían. Þær voru kjarninn í
vinnuaflinu en auk þeirra unnu tug-
ir kvenna og unglinga á fiskreitun-
um þegat breitt var. Að sumu leyti
var líkt á komið með okkur Bubba
á Sandinum og Sonna á Bjarma-
landi. Hann var þar í skjóli ömmu
sinnar en í raun og veru fyrir góð-
vild þeirra Rokstadshjóna. Þannig
var líka háttað um okkur Bubba.
Við fengum að vera á Sandinum
fyrir góðvild verkstjórans, Bjama
Magnússonar. Undir hijúfu yfirborði
og stundum dálítið hranalegu - þeg-
ar önnur augabrúnin þaut upp í
hársrætur en hin niður á kinn eins
og á Agli Skallagrímssyni - bjuggu
miklir mannkostir. Hann er móður-
afi Ragnhildar Helgadóttur, fyrrum
alþingismanns og ráðherra.
Bjarni Magnússon hætti verk-
stjórn einhvern tíma seint á þessu
tíu ára ferli, sem ég er að kafa ofan
í, og við tók Stefán Sveinsson. Hann
var ljúfmenni og bætti við starfslið
sitt einni móður með strák á okkar
reki, Olgeir Þórðarson, sem seinna
vann áratugum saman hjá Olíuversl-
un íslands. Upp frá því vorum við
strákarnir á Sandinum þrír.
Þegar ég lít aftur til þessara tíma
fyrir sjötíu árum sýnist mér sem
þeir hafi verið um margt líkir, Bjami
Magnússon og Emil Rokstad. Að
sumu leyti voru þeir gæslumennn
og verndarar okkar strákanna þó
við gerðum okkur síður en svo grein
fyrir því.
Dag einn urðum við þess varir að
sjúklingum á Holdsveikraspítalanum
hafði fjölgað um einn strák. Sigurð-
ur Kristófer Pétursson, sá sem skrif-
aði Hrynjandi íslenskrar tungu, kom
dag einn og leiddi dreng sér við
hönd. Sigurður var sjúklingur á spít-
alanum. Þetta hlýtur að hafa verið
1923 eða 1924.
Við vorum að leika okkur á spít-
alatúninu. Þeir námu staðar og Sig-
urður tók okkur tali. Hann sagði
eitthvað á þá leið að þessi strákur
héti Gunnar, hvort hann mætti ekki
leika sér við okkur. Engin hætta